■9:1 Mat. 10:1; Mar. 3:13; 6:7; Luⱪa 6:13.
□9:3 «hurjun» — yaki «tilǝmqining haltisi».
■9:3 Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luⱪa 22:35.
□9:4 «u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ turunglar» — yaki «u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ qiⱪip-kirip turunglar». Kona zamanlarda pǝylasoplar wǝ «tǝlim bǝrgüqilǝr» ɵymu-ɵy yürüp tilǝmqilik ⱪilatti. Əmma Mǝsiⱨ muhlisliri xundaⱪ ⱪilmasliⱪi kerǝk idi. Yǝnǝ 10:7 wǝ uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.
□9:5 «u xǝⱨǝrdin qiⱪⱪininglarda ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topinimu ⱪeⱪiwetinglar!» — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪiwetix» degǝn ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ» degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi.
■9:5 Mat. 10:14; Mar. 6:11; Luⱪa 10:11; Ros. 13:51; 18:6.
□9:7 «Ⱨerod ⱨakim» — muxu yǝrdǝ «ⱨakim» grek tilidiki «tetrarⱪ»ni bildüridu. 3:1diki izaⱨatni kɵrüng.
■9:10 Mat. 14:13; Mar. 6:30,31,32.
■9:12 Mat. 14:15; Mar. 6:35; Yⱨ. 6:5.
■9:13 Mat. 14:16; Mar. 6:37; Yⱨ. 6:9.
□9:14 «ǝrlǝrningla sani bǝx mingqǝ» — bala-qaⱪiliri ⱨesablanmiƣan.
□9:17 «sewǝt» — grek tilida «ⱪol sewǝt» — demǝk, bir adǝm ikki ⱪollap kɵtürǝlǝydiƣan sewǝtlǝr.
□9:20 «sǝn Hudaning Mǝsiⱨidursǝn» — «Mǝsiⱨ» degǝn sɵz toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»imizni kɵrüng. «Hudaning Mǝsiⱨi» demǝk, Huda tǝyinlǝp ǝwǝtkǝn Mǝsiⱨ.
■9:22 Mat. 16:21; 17:22; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 18:31; 24:7.
□9:23 «Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ⱨǝr küni ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun!» — «Mat.» 10:38ni, xundaⱪla uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.
■9:23 Mat. 10:38; 16:24; Mar. 8:34; Luⱪa 14:27.
■9:24 Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 17:33; Yⱨ. 12:25.
□9:26 «Insan’oƣli ɵzining xan-xǝripi iqidǝ... ⱪaytip kǝlginidǝ...» — «Insan’oƣli» Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ. Bu ibarǝ toƣruluⱪ «Mat.» 8:20diki izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.
■9:26 Mat. 10:33; Mar. 8:38; Luⱪa 12:9; 2Tim. 2:12; 1Yuⱨa. 2:23.
□9:31 «... uning bilǝn Yerusalemda ada ⱪilidiƣan «dunyadin ɵtüp ketix»i toƣrisida sɵⱨbǝtlǝxti» — bu bayanda «dunyadin ɵtüp ketix» intayin ǝⱨmiyǝtlik sɵz, grek tilida «eksodus» degǝn bilǝn ipadilinidu. Bu sɵz Israil hǝlⱪining «Misirdin qiⱪix»ini bildürgǝnidi. Demǝk, Musa pǝyƣǝmbǝr Israil hǝlⱪini Misirning ⱪulluⱪidin ⱪutⱪuzƣandǝk, Əysa Mǝsiⱨ Hudaning hǝlⱪini gunaⱨning wǝ Xǝytanning ⱪulluⱪidin (ɵz ⱪurbanliⱪi arⱪiliⱪ) ⱪutⱪuzidiƣan bolidu («1Kor.» 10:1-11, izaⱨatliri wǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng).
□9:33 «Birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli» — bu sɵz wǝ pütün wǝⱪǝ toƣruluⱪ yǝnǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
□9:35 «Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur...» — yaki «Bu Mening Oƣlum, Mening talliƣinim...».
■9:35 Ⱪan. 18:19; Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; Ros. 3:22; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17.
□9:39 «mana, uni daim bir roⱨ tutuwelip, u ɵziqila warⱪirap-jarⱪirap ketidiƣan bolup ⱪaldi» — «roⱨ» xübⱨisizki yaman roⱨ, jinni kɵrsitidu.
□9:42 «jin uni yiⱪitip,...» — yaki «jin uni yirtip...».
□9:45 «Buning mǝnisi ular qüxinip yǝtmisun üqün ulardin yoxurulƣanidi» — kim tǝripidin yoxurulƣanliⱪi eytilmaydu. Xǝytan tǝripidinmu, yaki Huda tǝripidinmu? Yaki pǝⱪǝt ɵz galliⱪi tǝripidinmu? Bizningqǝ Xǝytan bu ixni ⱪilƣuqi idi; qünki Mǝsiⱨ ɵzining pütün dunya üqün ɵlüp pida boluxini muhlislarning qüxinixini halaytti (44-ayǝttǝ).
■9:46 Mat. 18:1; Mar. 9:33; Luⱪa 22:24.
■9:48 Mat. 18:5; 23:11; Mar. 9:37; Luⱪa 10:16; 14:11; 18:14; Yⱨ. 13:20.
□9:51 «Wǝ xundaⱪ boldiki, uning asmanƣa elip ketilidiƣan künlirining toxuxiƣa az ⱪalƣanda, u ⱪǝt’iylik bilǝn yüzini Yerusalemƣa berixⱪa ⱪaratti» — bu ayǝttǝ Mǝsiⱨ Əysaning «Yerusalemƣa baridiƣan sǝpǝr»i baxlinidu; sǝpǝrning «ahirⱪi nuⱪta»si bǝlkim 19:48dǝ tepilidu.
■9:51 Mar. 16:19; Ros. 1:2; 1Tim. 3:16.
□9:53 «Biraⱪ u yüzini Yerusalemƣa ⱪaratⱪanliⱪi tüpǝylidin yezidikilǝr Əysani ⱪobul ⱪilmidi» — Samariyǝliklǝr adǝttǝ adǝmlǝrning Yerusalemƣa berip xu yǝrdǝ ibadǝt ⱪilixini ɵq kɵrǝtti; qünki ular: «Bizning Samariyǝmizdǝ ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝthana bardur» — dǝytti.
■9:53 Yⱨ. 4:9.
□9:54 «I Rǝb, ularni kɵydürüp yoⱪitix üqün Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk asmandin ot yeƣixini qiⱪiriximizni halamsǝn?» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu.
□9:55 «Lekin u burulup ularni ǝyiblǝp: «Silǝr ⱪandaⱪ roⱨtin bolƣanliⱪinglarni bilmǝydikǝnsilǝr» — dedi» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «Lekin u burulup ularni ǝyiblidi» deyilidu.
■9:56 Yⱨ. 3:17; 12:47.
□9:59 «Rǝb, awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyƣili ijazǝt bǝrgǝysǝn» — bu adǝmning sɵzidǝ üq imkaniyǝt bar: (1) uning atisi ɵlgǝnidi, biraⱪ tehi yǝrlikkǝ ⱪoyulmiƣan; bizningqǝ bu xǝrⱪtǝ mumkin ǝmǝs, adǝm ɵlgǝndǝ dǝrⱨal dǝpnǝ ⱪilix kerǝk; (2) xu dǝwrdǝ Yǝⱨudiyǝdǝ turƣanlar arisida, ɵlgüqilǝrni ɵlüp bir yildin keyin, yǝnǝ bir dǝpnǝ murasimini ɵtküzidiƣan ɵrp-adǝt bar idi (Uyƣur hǝlⱪi arisidiki «yilliⱪ nǝzir»dǝk). Bu kixi tehi bu murasimni ɵtküzmigǝn; (3) uning atisi tirik. Undaⱪta mǝnisi «atam ɵlüp uni yǝrlikkǝ ⱪoyƣuqǝ kütüp, andin sanga ǝgixǝyqu!» degǝndǝk.
□9:60 «Ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini kɵmsun! Biraⱪ sǝn bolsang, berip Hudaning padixaⱨliⱪini jakarliƣin» — yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng. Mǝyli bu kixi atisining «yilliⱪ dǝpnǝ»sini ɵtküzmǝkqi bolsun yaki atisi tehi tirik bolsun, Rǝbning bu jawabida «Bu sening ixing ǝmǝs; sǝn ɵzüng «roⱨiy tirik» adǝm bolsangla deginimdǝk ⱪil, roⱨiy ⱨayatni yǝtküzidiƣan Hudaning padixaⱨliⱪini jakarla; sǝn eytⱪan bu ix «roⱨiy ɵlgǝnlǝr»ning ixi, halas» degǝn iqki mǝnǝ eniⱪ kɵrünidu.
□9:62 «Kim ⱪolida ⱪoxning tutⱪuqini tutup turup kǝynigǝ ⱪarisa, u Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ǝmǝstu» — adǝm ⱪox ⱨǝydigǝndǝ, kǝynigǝ ⱪarisa tüz ⱨǝydiyǝlmǝydu.
■9:62 Pǝnd. 26:11; Fil. 3:14; Ibr. 6:5; 2Pet. 2:20.