«Hatirjǝmlikning Igisi bolƣan Huda» grek tilida: «hatirjǝmlikning Hudasi» — demǝk, hatirjǝmlik bǝrgüqi ⱨǝm Ɵzi ⱨǝrdaim hatirjǝmliktǝ turƣuqi Hudadur. ■ Yǝx. 40:11; Əz. 34:23; Yⱨ. 10:11; 1Pet. 5:4. 21 Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ silǝrgǝ Ɵzini hursǝn ⱪilidiƣan ixlarni ⱪildurup, silǝrni ⱨǝrbir yahxi ǝmǝldǝ takamullaxururup iradisining ijraqiliri ⱪilƣay! Mǝsiⱨkǝ ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ xan-xǝrǝp bolƣay! Amin! □ «(Huda) ... Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ silǝrgǝ Ɵzini hursǝn ⱪilidiƣan ixlarni ⱪildurup, silǝrni ⱨǝrbir yahxi ǝmǝldǝ takamullaxururup iradisining ijraqiliri ⱪilƣay!» — «takamullaxturux»ning baxⱪa tǝrjimisi: «ǝtrapliⱪ tǝminlǝx». ■ 2Kor. 3:5; Fil. 2:13.
■13:1 Rim. 12:10; Əf. 4:3; 1Pet. 1:22; 2:17; 4:8.
■13:2 Yar. 18:1; 19:1; Rim. 12:13; 1Pet. 4:9.
□13:3 «Zindanƣa taxlanƣanlarni ular bilǝn billǝ zindanda zǝnjirlǝngǝndǝk yad etinglar» — «zindanƣa taxlanƣanlar» wǝ «horlanƣanlar» etiⱪadi üqün ziyankǝxlikkǝ uqriƣanlarni kɵrsitidu. «horlanƣanlarni ɵzünglarmu tǝndǝ turuwatⱪan bǝndǝ süpitidǝ yad etip turunglar» — bu jekilǝxning mǝnisi bǝlkim: (1) ɵzliringlar ajizliⱪⱪa wǝ jismaniy azablarƣa duq kǝlgǝnlikinglar tüpǝylidin muxularni yad etip turunglar; (2) yaki Əysa Mǝsiⱨning teni bolƣan jamaǝt ǝzasi süpitidǝ, ⱨesdaxliⱪ wǝ dǝrddaxliⱪ kɵrsitinglar» degǝnni bildüridu.
□13:4 «ǝr-hotunlarning yatidiƣan yeri daƣsiz bolsun» — baxⱪa birhil tǝrjimisi boluxi mumkin: «nikaⱨ ⱨǝrdaim ⱨɵrmǝtlik ix, ǝr-hotunluⱪ orun daƣsizdur» — bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, asasiy mǝnisi ǝr-hotunluⱪ, xundaⱪla ǝr-hotunluⱪ arisidiki muⱨǝbbǝtlik jinisiy munasiwǝt Huda aldida yahxi ixtur.
□13:5 «Sǝndin ǝsla ayrilmaymǝn, seni ǝsla taxlimaymǝn» — Tǝwrat, «Ⱪan.» 31:6-8.
■13:5 Yar. 28:15; Mis. 23:8; Ⱪan. 16:19; 31:6, 8; Yǝ. 1:5; 1Tar. 28:20; Pǝnd. 15:16; Fil. 4:11; 1Tim. 6:6, 8.
□13:6 «Pǝrwǝrdigar mening Yardǝmqimdur, ⱨeq ⱪorⱪmaymǝn, kixilǝr meni nemǝ ⱪilalisun?» — «Zǝb.» 27:1, 118:6.
■13:6 Zǝb. 54:4; 56:4; 118:6-7
□13:8 «Əysa Mǝsiⱨ tünügün, bügün wǝ ǝbǝdil’ǝbǝdgiqǝ ɵzgǝrmǝydu!» — muǝllip, bu ⱨǝⱪiⱪǝtni dǝl xu yetǝkqi ⱪerindaxlarning etiⱪadining jǝwⱨiridur, demǝkqi boluxi mumkin.
■13:9 Yǝr. 29:8; Mat. 24:4; Yⱨ. 6:27; Rim. 14:17; 16:17; Əf. 4:14; 5:6; Kol. 2:16; 2Tes. 2:2; 2Tim. 4:3; 1Yuⱨa. 4:1.
□13:10 «Bizlǝrning xundaⱪ bir ⱪurbangaⱨimiz barki, ibadǝt qedirida hizmǝttǝ bolƣanlarning uningdin yeyix ⱨoⱪuⱪi yoⱪtur» — bu «ⱪurbangaⱨ» Əysa Mǝsiⱨ insanlarning gunaⱨi üqün mihlinip ɵltürülgǝn krestni kɵrsitidu. Muxu «ⱪurbangaⱨdin yeyix» bolsa uning ⱪurbanliⱪidin qiⱪⱪan, mǝnggülük ⱨayattiki ⱨǝrtürlük roⱨiy mewilǝrdin bǝⱨrimǝn boluxtin ibarǝt bolidu.
□13:11 «Qünki gunaⱨ tilǝx süpitidǝ soyulƣan, ⱪeni bax kaⱨin tǝripidin ǝng muⱪǝddǝs jayƣa elip kirilgǝn ⱪurbanliⱪ ⱨaywanlarning teni bolsa ⱪarargaⱨning sirtiƣa elip qiⱪilip kɵydürülǝtti» — «Law.» 16:27ni kɵrüng.
■13:11 Mis. 29:14; Law. 4:21; 6:30; 16:27; Qɵl. 19:3.
□13:12 «Xunga Əysamu Ɵz ⱪeni bilǝn hǝlⱪni paklap Hudaƣa atax üqün, xǝⱨǝr dǝrwazisining sirtida azab qekip ɵldi» — demisǝkmu, Əysa Mǝsiⱨ ɵlidiƣan jay (Golgota) Yerusalemning sepilining sirtida idi. Mǝsiⱨning bu «sirtⱪa qiⱪirilip ɵltürülüxi» keyinki ǝgǝxkǝnlǝrgǝ simwol bolƣan bolup, Hudaning hǝlⱪi Mǝsiⱨning ⱨǝmraⱨliⱪidin bǝⱨrimǝn boluxi üqün «xǝⱨǝrning sirtida», yǝni ɵz yurti tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixiƣa tǝyyar turuxi kerǝklikini kɵrsitidu. Mǝsiⱨkǝ ǝgǝxkǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪ üqün tehimu xundaⱪ idi. 13-ayǝttiki izaⱨatlarni kɵrüng.
■13:12 Yⱨ. 19:17,18.
□13:13 «Xundaⱪ ikǝn, bizmu ⱪarargaⱨning sirtiƣa qiⱪip, Uning yeniƣa berip...» — «ⱪarargaⱨning sirtiƣa qiⱪix» Mǝsiⱨkǝ ǝgǝxkǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪigǝ nisbǝtǝn ibadǝthanidiki ⱪurbanliⱪlardin, xundaⱪla ularƣa baƣliⱪ ǝⱪidiliridin waz keqix bǝkmu ⱨaⱪarǝtlik ix idi. Huddi Əysa Mǝsiⱨ Yerusalem xǝⱨǝr dǝrwazisining sirtida mihlanƣanda ⱨaⱪarǝtkǝ ⱪarimiƣanƣa ohxax, hǝtni oⱪuwatⱪan Yǝⱨudiy kitabhanlarmu kona ǝⱪidiliridin waz keqixkǝ wǝ uning tüpǝylidin uqraydiƣan ⱨaⱪarǝtkǝ ⱪarimay, Əysa Mǝsiⱨkǝ yüzlinixi kerǝk idi. «... Uning yeniƣa berip, Uningƣa ⱪaritilƣan ⱨaⱪarǝtkǝ ortaⱪ bǝrdaxliⱪ berǝyli» — Əysa Mǝsiⱨgǝ ⱪaritilƣan ⱪarxiliⱪ ⱨǝm ⱨaⱪarǝtlǝr bügüngǝ ⱪǝdǝr Uningƣa wǝ Uningƣa tǝwǝ bolƣanlarƣa ⱪaritilip kǝlmǝktǝ. Ⱪarangƣuluⱪ bǝribir nurƣa ⱪarxi turidu, xunga Hudaning hǝlⱪi ⱨaman bir tǝrǝptin bolmisa baxⱪa bir tǝrǝptin ziyankǝxlikkǝ uqraydu.
□13:15 «...ɵz lǝwlirimizning mewisi süpitidǝ Uning namini etirap ⱪilayli» — «uning nami» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning namini kɵrsitidu.
□13:17 «ularning bu ixi ⱪayƣu-ǝlǝm bilǝn ǝmǝs ... bǝlki huxal-huramliⱪ bilǝn elip berilsun» — «ularning bu ixi»: (1) yetǝkqilǝrning hǝwǝr elix hizmiti, yaki: (2) Hudaƣa ⱨesab tapxurux, yaki: (3) bu ikkisini kɵrsitidu. Bizningqǝ u ⱨesab tapxuruxini kɵrsitidu.
■13:17 Əz. 3:18; 33:8; Fil. 2:29; 1Tes. 5:12; 1Tim. 5:17.
□13:19 «Yeninglarƣa patraⱪ ⱪaytip berixim üqün, dua ⱪilixinglarni alaⱨidǝ ɵtünimǝn» — «mening ⱪaytip berixim üqün» degǝnlik bǝlkim muǝllipning türmidin azad ⱪilinixini kɵrsitidu.
□13:20 «mǝnggülük ǝⱨdining ⱪeni bilǝn ⱪoy padisining katta padiqisi bolƣan Rǝbbimiz Əysani ɵlümdin tirildürgüqi» — «mǝnggülül ǝⱨdǝ» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz. «Hatirjǝmlikning Igisi bolƣan Huda» grek tilida: «hatirjǝmlikning Hudasi» — demǝk, hatirjǝmlik bǝrgüqi ⱨǝm Ɵzi ⱨǝrdaim hatirjǝmliktǝ turƣuqi Hudadur.
■13:20 Yǝx. 40:11; Əz. 34:23; Yⱨ. 10:11; 1Pet. 5:4.
□13:21 «(Huda) ... Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ silǝrgǝ Ɵzini hursǝn ⱪilidiƣan ixlarni ⱪildurup, silǝrni ⱨǝrbir yahxi ǝmǝldǝ takamullaxururup iradisining ijraqiliri ⱪilƣay!» — «takamullaxturux»ning baxⱪa tǝrjimisi: «ǝtrapliⱪ tǝminlǝx».