Bashqa alimlar u: (1) Eysa öltürülgendin kéyin muxlislirigha qayta körünüshi bilen; (2) Muqeddes Rohning kélishi bilen; (3) Mesihning sheripi jamaette ayan qilinishi bilen; (4) Eysaning dunyagha qaytip kélishi bilen emelge ashuruldi, dep qaraydu.
Yuqiriqi (1)-, (2)-, (3)-pikir sel orunluq bolghini bilen, lékin Eysaning «bu yerde turghanlarning arisidin... köridighanlar bar» déginidin qarighanda, bezi rosullar bu ishni köridu, shunga muhim emelge ashurulushi 9:2-13diki «Eysaning julaliqta körünüshi» dégen ishtur, dep qaraymiz. ■ Mat. 16:28; Luqa 9:27.
□9:1 «Bu yerde turghanlarning arisidin ölümning temini tétishtin burun jezmen Xudaning padishahliqining küch-qudret bilen kelgenlikini köridighanlar bardur» — bizningche 9:1-ayettiki sözning muhim menisi 9:2-13de teswirlen’gen karamet ishlarni körsitidu. Bashqa alimlar u: (1) Eysa öltürülgendin kéyin muxlislirigha qayta körünüshi bilen; (2) Muqeddes Rohning kélishi bilen; (3) Mesihning sheripi jamaette ayan qilinishi bilen; (4) Eysaning dunyagha qaytip kélishi bilen emelge ashuruldi, dep qaraydu. Yuqiriqi (1)-, (2)-, (3)-pikir sel orunluq bolghini bilen, lékin Eysaning «bu yerde turghanlarning arisidin... köridighanlar bar» déginidin qarighanda, bezi rosullar bu ishni köridu, shunga muhim emelge ashurulushi 9:2-13diki «Eysaning julaliqta körünüshi» dégen ishtur, dep qaraymiz.
□9:5 «Ustaz» — grék tilida (hem ibraniy tilida) «Rabbi» déyilidu. «birini sanga, birini Musagha, yene birini Ilyasqa atap bu yerge üch kepe yasayli!» — bu söz we pütün weqe toghruluq yene «Matta»diki «qoshumche söz»imizni körüng.
■9:7 Qan. 18:19; Yesh. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; Luqa 3:22; 9:35; Kol. 1:13; 2Pét. 1:17.
■9:11 Mal. 4:5; Mat. 11:14; Luqa 1:17.
□9:12 «Ilyas peyghember derweqe Mesihtin awwal kélidu, andin hemme ishni ornigha keltüridu» — «Ilyasning awwal kélishi» we uning «hemmini ornigha keltürüshi»ni körsetken bésharet we bashqa tepsilatliri Tewrat, «Mal.» 4:5-6de xatirilinidu. «emdi némishqa muqeddes yazmilarda iInsan’oghli köp azab-oqubet chékidu we xorlinidu, dep pütülgen? » — «némishqa...?» — Eger ulugh Ilyas peyghember kélip Mesih üchün yol teyyarlighan bolsa, zadi «némishqa» xelq Mesihni qobul qilmaydu? Yehya peyghember derweqe «Ilyas peyghember»ning rohi we küchide kelgini bilen («Luqa» 1:17) u öltürülgen we Mesihmu uninggha oxshash öltürülidu (13-ayetnimu körüng).
■9:12 Mal. 4:5; Zeb. 22:6; Yesh. 53:4; Dan. 9:26; Weh. 11:4-7.
□9:13 «lékin men silerge shuni éytayki, Ilyas peyghember derheqiqet keldi we del muqeddes yazmilarda u heqqide pütülgendek, kishiler uninggha némini xalisa shundaq qildi» — mushu yerde Mesih Yehya peyghemberni yene Iliyas peyghemberge oxshitidu.
□9:16 «U ulardin: — ... dep soridi» — «ular» mushu yerde (1) muxlislirini; (2) xalayiqning özlirini (3) Tewrat ustazlirini körsitishi mumkin. Bizningche (2) yaki (3) toghra bolushi kérek; xalayiqtin biri mushu soalgha jawab béridu. Bezi kona köchürmiliride «ular»ning ornida «Tewrat ustazliri» déyilidu.
□9:17 «men oghlumni séning aldinggha élip keldim» — bu kishining «séning aldinggha» dégini uning Mesih we muxlislirini «bir ademdek» dep qaraytti, dep bildüridu. Bir tereptin mushu közqarash toghridur.
■9:17 Mat. 17:14; Luqa 9:37,38.
□9:18 «uni tartishturup yiqitidu» — yaki «uni yerge yiqitiwétidu». «qaqshal bolup qalidu» — yaki «pütün ezayi qétip qalidu».
□9:29 «Bu xil jin dua we rozidin bashqa yol bilen chiqirilmas» — bezi kona köchürmilerde «rozidin» dégen söz tépilmaydu.
■9:30 Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 10:33; Luqa 9:22; 18:31; 24:7.
■9:33 Mat. 18:1; Luqa 9:46; 22:24.
□9:37 «Kim méning namimda mushundaq kichik balini qobul qilsa...» — yaki «kim méning namimda mushundaq kichik balini kütse...».
■9:37 Mat. 18:5; Luqa 9:48; Yuh. 13:20.
■9:43 Qan. 13:7; Mat. 5:30; 18:8.
□9:44 «Chünki dozaxta shularni yeydighan qurt-qongghuzlar ölmeydu, yalqunluq ot öchmeydu» — bezi kona köchürmilerde bu 44- we 46-ayet tépilmaydu.
□9:49 «Hemme adem ot bilen tuzlinidu we herbir qurbanliq tuz bilen tuzlinidu» — bu sirliq jümle choqum «Law.» 2:13, «Chöl.» 31:23, «Ez.» 43:23, «Yesh.» 34:6 we 66:20 hemde yuqiriqi 42-48 ayetler bilen munasiwetliktur. Menisi belkim: — (1) gösh-köktatlarni tuz bilen uzun saqlighili bolghandek, Mesihge ishenmigenler dozaxning otida «chirimay, saqlinip» menggü jazalinidu; yaki (2) Mesihge egeshkenler mushu dunyada (tuz yarigha sépilgendek) japa-musheqqet, azab-oqubet chékidu; yaki (3) menisi her ikki tereptikidek bolidu — démek, herbir kishi özining Eysa Mesihke bolghan munasiwitide muwapiq japa-musheqqet, azab-oqubet chékidu; étiqadchilar mushu dunyada japa-musheqqetler arqiliq tawlinip paklinidu, étiqadsizlar dozaxta menggü azab tartidu. Bizningche 3-menisi toghra kélishi mumkin. Rebbimiz bu yerde hem étiqadchilarni hem étiqadsizlarnimu közde tutidu. Bizningche peqet étiqadchilar Xudagha atilidighan qurbanliq bolalaydu, shunga ayetning birinchi qisimda hemme adem, ikkinchi qisimda étiqadchilar («qurbanliq» süpitide) közde tutulidu.
□9:50 «Tuz yaxshi nersidur. Halbuki, eger tuz öz tuzluqini yoqatsa, uninggha qaytidin tuz temini qandaqmu kirgüzgili bolidu?» — tuz bolsa (1) tem béridu; (2) chirip kétishtin tosidu; (3) zexim-yarilarni saqaytidu. Muxlislarning bu dunyagha bolghan roli buninggha oxshap kétishi kérek. «Özünglarda tuz tépilsun we bir-biringlar bilen inaqliqta ötünglar» — bu sirliq jümlining menisi üchün «Mat.» 5:13, «Ef.» 4:29, «Kol.» 4:6ni körüng. Étiqadchilar «tuzluq» bolsa özini pak tutidu, lékin buningdin Hali chongliq qilmaydu — belki muhebbiti, xatirjemliki we xushalliqi bilen gunahta tutulghanlarni Xudaning yoligha jelp qilghuchilardur.
■9:50 Mat. 5:13; Luqa 14:34; Rim. 12:18; Ibr. 12:14.