32
Əⱨdǝ xǝrtlirigǝ guwaⱨqilarni qaⱪirix — Musaning ƣǝzili
1 «Ⱪulaⱪ selinglar, ǝy asmanlar, mǝn sɵzlǝy;
Aƣzimning sɵzlirini angla, i yǝr-zemin!
2 Tǝlimim bolsa yamƣurdǝk yaƣidu,
Sɵzlirim xǝbnǝmdǝk tamidu,
Yumran ot-qɵp üstigǝ qüxkǝn sim-sim yamƣurdǝk,
Kɵkzarliⱪning üstigǝ qüxkǝn hasiyǝtlik yamƣurdǝk bolidu.
3 Qünki mǝn Pǝrwǝrdigarning namini bayan ⱪilimǝn;
Əmdi Hudayimizni uluƣ dǝp jakarlanglar!
4 U ⱪoram taxtur, Uning ǝmǝlliri mukǝmmǝldur;
Uning barliⱪ yolliri ⱨǝⱪⱪaniydur.
U naⱨǝⱪliⱪi yoⱪ, wapadar bir Huda,
Adil wǝ diyanǝtliktur.
5 Əmma Ɵz hǝlⱪi uningƣa buzuⱪluⱪ ⱪildi;
Ularning ⱪilmixliri Uning Ɵz baliliriningkidǝk bolmidi — mana bu ularning ǝyibidur!
Ular ǝgri wǝ iplas bir nǝsildur!
6 Əy ǝhmǝⱪ wǝ nadan hǝlⱪ,
Pǝrwǝrdigarning yahxiliⱪini xundaⱪ yanduramsǝn?
U seni bǝdǝl tɵlǝp ⱨɵr ⱪilƣan atang ǝmǝsmu?
U seni yaritip, seni tikligǝn ǝmǝsmu?
7 Ɵtkǝn künlǝrni esinggǝ alƣin,
Dǝwrdin-dǝwrgiqǝ ɵtkǝn yillarni oyliƣin;
Atangdin sora, u sanga dǝp beridu;
Aⱪsaⱪalliringƣa soal ⱪoy, ular seni hǝwǝrlǝndüridu.
8 Ⱨǝmmidin aliy bolƣuqi ǝllǝrning ülüxini ularƣa ülǝxtürgǝndǝ,
Adǝm’atining pǝrzǝntlirini bir-biridin bɵlginidǝ,
U hǝlⱪlǝrning qegrilirini Israil balilirining saniƣa ⱪarap bekitkǝn.□ «U hǝlⱪlǝrning qegrilirini Israil balilirining saniƣa ⱪarap bekitkǝn» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «U hǝlⱪlǝrning qegralirini Hudaning oƣullirining saniƣa ⱪarap bekitkǝnidi» deyilidu.
9 Qünki Pǝrwǝrdigarning nesiwisi bolsa uningƣa has bolƣan hǝlⱪidur;
Yaⱪup huddi qǝk taxlinip qiⱪⱪandǝk, Uning mirasidur.□ «Yaⱪup» — muxu yǝrdǝ Israillarni kɵrsitidu.
10 U uni qɵl bir zeminda,
Xamal ⱨuwlaydiƣan dǝⱨxǝtlik bir bayawanda uni tapti;
Uni orap ǝtrapida ⱪoƣdap turdi,
Uni kɵz ⱪariquⱪidǝk saⱪlidi;□ «uni orap ǝtrapida ⱪoƣdap turdi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «u uni ⱪoƣdap yürüp uni tǝrbiyilidi».
11 Huddi bürküt ɵz qanggisini tǝwritip,
Balilirining üstidǝ pǝrwaz ⱪilip,
Ⱪanatlirini yeyip ularni pǝylirining üstigǝ elip kɵtürginidǝk,
12 Pǝrwǝrdigarmu uningƣa xundaⱪ yalƣuz yetǝkqilik ⱪildi;
Ⱨeqⱪandaⱪ yat ilaⱨ uning bilǝn billǝ ǝmǝs idi.
13 U uni yǝr yüzining egiz jayliriƣa mindürdi,
Wǝ u etizliⱪning mǝⱨsulatidin yedi,
U uningƣa ⱪiya taxtin ⱨǝsǝl xoritip,
Qaⱪmaⱪ texidin zǝytun meyi xoratti; ■ Ⱪan. 33:26; Yǝx. 58:14
14 Sanga kala ⱪaymiⱪi bilǝn ⱪoy sütini iqküzüp,
Ⱪozilarning yeƣini,
Baxandiki ⱪoqⱪarlar wǝ tekilǝrning gɵxini yegüzüp,
Esil buƣdayning esil danliridin yegüzdi,
Sǝn bolsang üzüm ⱪeni bolƣan sap xarabni iqting.
15 Lekin Yǝxurun sǝmrip tǝpkǝk bolup ⱪaldi;
Bǝrⱨǝⱪ, sǝn sǝmrip kǝtting,
Bordilip kǝtting,
Toyunup kǝtting!
U ɵzini yaratⱪan Tǝngrini taxlap,
Ɵz nijatining Ⱪoram Texini kɵzgǝ ilmidi.□ «Yǝxurun» — Israilning yǝnǝ bir ismi — mǝnisi «tik turidiƣan», «durus» degǝnlik.
16 Ular bolsa yat ilaⱨlarƣa ǝgixip Uning wapasizliⱪⱪa bolƣan ⱨǝsitini ⱪozƣidi,
Yirginqlik ixlar bilǝn Uning ƣǝzipini kǝltürdi.
17 Ular Igǝ-Tǝngrisi ǝmǝs jinlarƣa,
Ɵzi bilmǝydiƣan ilaⱨlarƣa,
Ata-bowilirimu ⱪorⱪmaydiƣan,
Yengi pǝyda bolup ⱪalƣan ilaⱨlarƣa ⱪurbanliⱪ ⱪildi.
18 Sǝn ɵzüngni tɵrǝldürgǝn Ⱪoram Taxni kɵnglüngdin qiⱪarding,
Seni apiridǝ ⱪilƣan Tǝngrini untudung.
19 Pǝrwǝrdigar buni kɵrüp,
Oƣul-ⱪizlirining Uning aqqiⱪini kǝltürginidin, ulardin bizar bolup mundaⱪ dedi: —
20 «Mǝn ulardin yüzümni yoxurimǝn,
Ularning aⱪiwitini kɵrüp baⱪay;
Qünki ular iplas bir nǝsildur,
Ⱪǝlbidǝ wapadarliⱪi yoⱪ balilardur.
21 Igǝ-tǝngrisi ǝmǝslǝr bilǝn ⱨǝsitimni kǝltürdi,
Ərzimǝs mǝbudliri bilǝn ⱪǝⱨrimni ⱪozƣidi;
Xunga «ⱨeq hǝlⱪ ǝmǝs» bolƣan bir hǝlⱪ arⱪiliⱪ ularning ⱨǝsitini ⱪozƣaymǝn,
Nadan bir ǝl arⱪiliⱪ ularning aqqiⱪini kǝltürimǝn.□ «Xunga «ⱨeq hǝlⱪ ǝmǝs» bolƣan bir hǝlⱪ arⱪiliⱪ... Nadan bir ǝl arⱪiliⱪ ularning aqqiⱪini kǝltürimǝn» — u uluƣ bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi toƣruluⱪ «Ⱨox.» 1:9, 2:32, «Rim.» 10:19ni kɵrüng. ■ Rim. 10:19
22 Qünki Mening ƣǝzipimdin bir ot tutaxti;
U tǝⱨtisaraning tegigiqǝ kɵyüp baridu,
U yǝr bilǝn uning mǝⱨsulatini yǝp ketidu,
Wǝ taƣlarning ullirinimu tutaxturidu.■ Yǝr. 15:14
23 Mǝn ularning üstigǝ balayi’apǝtlǝrni dɵwilǝymǝn;
Ya-oⱪlirimni birni ⱪoymay ularƣa atimǝn.
24 Ular aqarqiliⱪtin yegilǝp ketidu,
Tomuz issiⱪ wǝ wabaning nǝxtǝrliri tǝripidin yǝp ketilidu;
Ularƣa ⱪarxi yirtⱪuq ⱨaywanlarning qixlirini,
Topida ɵmiligüqilǝrning zǝⱨirini ǝwǝtimǝn.
25 Taxⱪirida ⱪiliq ularni musibǝtkǝ salidu,
Iqkiridǝ wǝⱨimǝ basidu;
U yigit bilǝn ⱪizni,
Əmqǝktiki bala bilǝn aⱪ qaqliⱪni ⱨǝmmisini yoⱪitidu.
26 Mǝn: «Ularni qepiwetimǝn,
Insanlarning arisidin ularning namini ɵqürimǝn» — dǝyttim,□ «Ularni qepiwetimǝn» — yaki «Ularni tarⱪitimǝn», «Ularni qeqiwetimǝn».
27 Biraⱪ düxmǝnning mǝshirǝ ⱪilixidin ⱪorⱪtum;
Israilning rǝⱪibliri bu ixni hata qüxinip: —
Bu ix bizning ⱪolimizning küqlüklükidin bolƣan bolsa kerǝk,
Pǝrwǝrdigar buni ⱨeq ⱪilmidi» demisun dǝp, bu ixni ⱪilmidim.
28 Israil nǝsiⱨǝttin mǝⱨrum bolƣan bir ǝl,
Ularning ⱨeq ǝⱪil-pǝmi yoⱪtur.
29 Aⱨ, ular dana bolsidi!
Xundaⱪ bolsa buni qüxinip,
Ɵz aⱪiwiti ⱪandaⱪ bolidiƣinini oylaytti!
30 Əgǝr ularning Ⱪoram Texi ularni setiwǝtmigǝn bolsa,
Pǝrwǝrdigar ularni düxmǝnlirigǝ taxlap bǝrmigǝn bolsa,
Bir kixi ⱪandaⱪmu ming kixini ɵz aldidin ⱨǝydiyǝlǝytti?,
Ikki kixi ⱪandaⱪmu on ming kixini ⱪaquralaytti?
31 Qünki baxⱪilarning ⱪoram texi bolsa bizning Ⱪoram Teximizdǝk ǝmǝstur.
Buningƣa düxmǝnlirimiz ɵzliri guwaⱨliⱪ bǝrsun!
32 Qünki ularning üzüm teli Sodomning üzüm telidin,
Gomorraning etizliⱪliridin qiⱪⱪandur;
Üzümliri zǝⱨǝrlik üzümlǝrdur,
Ularning ⱨǝrbir sapiⱪi aqqiⱪtur,
33 Xarabi bolsa ǝjdiⱨalarning zǝⱨiridur,
Kobralarning ǝjǝllik zǝⱨiridur.
34 Pǝrwǝrdigar: «Bularning ⱨǝmmisi Meningkidǝ saⱪlaⱪliⱪ ǝmǝsmu?
Ɵz hǝzinilirimdǝ mɵⱨürlǝngǝn ǝmǝsmu?
35 Intiⱪam Meningkidur,
Yamanliⱪni ⱪayturuxmu xundaⱪ,
Bular ular putlixidiƣan waⱪitⱪiqǝ saⱪlaⱪliⱪ turidu,
Qünki ularning balayi’apǝtlik küni yeⱪinlaxmaⱪta,
Ularning bexiƣa qüxidiƣan ixlar bolsa tez keliwatidu.□ «... Bular ular putlixidiƣan waⱪitⱪiqǝ saⱪlaⱪliⱪ turidu» — bizningqǝ muxu ayǝttiki «ular» Israillarni kɵrsitidu. Bǝzi alimlar «Hudaning düxmǝnliri (yat ǝllǝr)ni kɵrsitidu» dǝp ⱪaraydu. Lekin Huda intiⱪamliri bilǝn ahirida Israilning ǝng ajiz pǝytidǝ ularni ⱪutⱪuzidu («Yǝr.» 30-babni, uxbu babtiki 36-, 42-ayǝtni kɵrüng). ■ Rim. 12:19; Ibr. 10:30; 1Pet. 2:23
36 Qünki Pǝrwǝrdigar ularning küqi tügǝp kǝtkǝnlikini, ularning aziyip, ⱨǝtta ajiz yaki meyiplǝrningmu ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ,
U Ɵz hǝlⱪining üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu,
Ɵz bǝndilirigǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu.□ «...ularning azyip, ⱨǝtta ajiz yaki meyiplǝrningmu ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «yaki kiqik yaki qong bolsa, ularning aziyip ⱨeqkimning ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ,...». «Ɵz hǝlⱪi üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu» — ɵz iqigǝ ikki tǝrǝpni elixi kerǝk: (1) Hudaning hǝlⱪi uning tǝrbiyǝ jazalirini kɵrgǝndin keyin gunaⱨlirini iⱪrar ⱪilip, uning kǝqürümigǝ muyǝssǝr bolidu; (2) Huda Ɵz hǝlⱪigǝ rǝzillik ⱪilƣuqilarƣa ɵzining ⱪilƣan rǝzillikini ɵzigǝ yanduridu. «Ɵz bǝndilirigǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ɵz bǝndiliri toƣruluⱪ niyitidin yenidu». ■ Ⱪan. 32:36
37 U waⱪitta U mundaⱪ dǝydu: «Ⱪeni, ularning ilaⱨliri?
Ɵzigǝ tayanq ⱪilƣan ⱪoram texi ǝmdi ⱪǝyǝrdidur?
38 Ularning ɵtküzgǝn ⱪurbanliⱪlirining yeƣini yegǝn,
Ularning xarab ⱨǝdiyǝliridiki xarabini iqkǝnlǝr ⱪǝyǝrgǝ kǝtti?
Əmdi ular ornidin turup silǝrgǝ yardǝm berip, panaⱨinglar bolsun!□ «Əmdi ular ornidin turup silǝrgǝ yardǝm berip, panaⱨinglar bolsun!» — Huda muxu yǝrdǝ Israil ǝslidǝ tayanƣan butlarni mǝshirǝ ⱪilidu.
39 Əmdi Mǝn Ɵzüm, pǝⱪǝt Mǝnla «Xu»durmǝn,
Manga ⱨǝmraⱨ ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨning yoⱪluⱪini kɵrüp bilinglar.
Mǝn ɵltürüp tirildürimǝn,
Zǝhimlǝndürüp saⱪaytimǝn;
Wǝ ⱨeqkim Mening ⱪolumdin ⱪutⱪuzalmaydu.□ «Manga ⱨǝmraⱨ ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨning yoⱪluⱪini kɵrüp bilinglar» — yaki «Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨ bolmiƣanliⱪini kɵrüp belinglar». ■ Ⱪan. 4:35; 1Sam. 2:6; Yǝx. 45:5,18,22
40 Qünki Mǝn ⱪolumni asmanlarƣa kɵtürüp: —
«Əbǝdgiqǝ ⱨayatturmǝn» dǝp eytip,
41 Qaⱪnap turidiƣan ⱪiliqimni ittik ⱪilimǝn,
Mening ⱪolum adalǝtni ⱪoral ⱪilip tutidu,
Düxmǝnlirimdin intiⱪam alimǝn,
Mǝndin nǝprǝtlǝngüqilǝrning ⱪilƣanlirini ularƣa yandurimǝn!
42 Mǝn ya oⱪlirimni ⱪan iqküzüp mǝst ⱪilimǝn,
Mening ⱪiliqim gɵx yǝydu,
Mǝn ularni ɵltürülgǝnlǝr bilǝn ǝsirlǝrning ⱪenini,
Düxmǝnning sǝrdarlirining baxlirini yǝp-iqidiƣan ⱪilimǝn».■ Zǝb. 7:12-13; 68:21-23; Yǝx. 34:6; Əz. 21:9-11
43 Əy ǝllǝr, Uning hǝlⱪi bilǝn billǝ xadlininglar,
Qünki U Ɵz bǝndilirining ⱪenining intiⱪamini alidu,
Ɵz düxmǝnlirigǝ ⱪisas yanduridu,
Ɵz zemini bilǝn hǝlⱪi üqün kǝqürüm-kafarǝt kǝltürüp beridu».■ Rim. 15:10
Musa ƣǝzili toƣrisida buyruⱪ qüxüridu
44 Əmdi Musa bilǝn Nunning oƣli Yǝxua kelip bu ƣǝzǝlning barliⱪ sɵzlirini hǝlⱪning aldida oⱪup bǝrdi. □ «Nunning oƣli Yǝxua» — ibraniy tilida: «Nunning oƣli Ⱨoxiya» (Ⱨoxiya Yǝxuaning baxⱪa birhil atilixi). 45 Andin Musa bu ⱨǝmmǝ sɵzlǝrni barliⱪ Israil aldida ahirlaxturup 46 ularƣa sɵz ⱪilip: «Mǝn bügün otturanglarda silǝrni agaⱨlandurup guwaⱨliⱪ bǝrgǝn bu barliⱪ sɵzlǝrgǝ kɵngül bɵlünglar; silǝr bularni baliliringlarƣa tapilap: «Bu ⱪanunning ⱨǝmmǝ sɵzlirigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa kɵngül ⱪoyunglar» dǝp buyruxunglar kerǝk. 47 Qünki bu sɵz silǝrgǝ munasiwǝtsiz, ⱪuruⱪ sɵz ǝmǝs, bǝlki silǝrning ⱨayatinglardur! Silǝr u zeminni igilǝxkǝ Iordan dǝryasidin ɵtisilǝr; ɵtkǝndin keyin u zeminda bu sɵz arⱪiliⱪ uzun ɵmür kɵrisilǝr» — dedi.
Musaning ɵlümi toƣruluⱪ buyruⱪlar
48 Yǝnǝ xu küni Pǝrwǝrdigar Musaƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: —
49 Sǝn uxbu Abarim teƣiƣa, yǝni Yerihoning utturidiki, Moabning zeminidiki Nebo teƣiƣa qiⱪⱪin wǝ xu yǝrdǝ Mǝn Israillarƣa ɵz tǝwǝliki bolux üqün beridiƣan Ⱪanaan zeminini kɵrgin. ■ Qɵl. 27:12 50 Andin akang Ⱨarun Ⱨor teƣida ɵlüp ɵz hǝlⱪlirigǝ ⱪoxulƣandǝk, sǝnmu qiⱪidiƣan xu taƣda ɵlüp hǝlⱪliringgǝ ⱪoxulƣin; ■ Qɵl. 27:13; 33:38 51 qünki silǝr Zin qɵlidiki Mǝribaⱨ-Ⱪadǝxning sulirining yeniƣa barƣanda, ikkinglar Israillarning arisida Manga wapasizliⱪ kɵrsitip, Israillarning arisida Meni «muⱪǝddǝs» dǝp ⱨɵrmǝtlimidinglar. ■ Qɵl. 20:12 52 Xunga sǝn Israillarƣa beridiƣan xu zeminni udulungda kɵrisǝn, lekin uningƣa kirǝlmǝysǝn.
□32:8 «U hǝlⱪlǝrning qegrilirini Israil balilirining saniƣa ⱪarap bekitkǝn» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «U hǝlⱪlǝrning qegralirini Hudaning oƣullirining saniƣa ⱪarap bekitkǝnidi» deyilidu.
□32:9 «Yaⱪup» — muxu yǝrdǝ Israillarni kɵrsitidu.
□32:10 «uni orap ǝtrapida ⱪoƣdap turdi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «u uni ⱪoƣdap yürüp uni tǝrbiyilidi».
□32:15 «Yǝxurun» — Israilning yǝnǝ bir ismi — mǝnisi «tik turidiƣan», «durus» degǝnlik.
□32:21 «Xunga «ⱨeq hǝlⱪ ǝmǝs» bolƣan bir hǝlⱪ arⱪiliⱪ... Nadan bir ǝl arⱪiliⱪ ularning aqqiⱪini kǝltürimǝn» — u uluƣ bexarǝtning ǝmǝlgǝ axuruluxi toƣruluⱪ «Ⱨox.» 1:9, 2:32, «Rim.» 10:19ni kɵrüng.
□32:26 «Ularni qepiwetimǝn» — yaki «Ularni tarⱪitimǝn», «Ularni qeqiwetimǝn».
□32:35 «... Bular ular putlixidiƣan waⱪitⱪiqǝ saⱪlaⱪliⱪ turidu» — bizningqǝ muxu ayǝttiki «ular» Israillarni kɵrsitidu. Bǝzi alimlar «Hudaning düxmǝnliri (yat ǝllǝr)ni kɵrsitidu» dǝp ⱪaraydu. Lekin Huda intiⱪamliri bilǝn ahirida Israilning ǝng ajiz pǝytidǝ ularni ⱪutⱪuzidu («Yǝr.» 30-babni, uxbu babtiki 36-, 42-ayǝtni kɵrüng).
■32:35 Rim. 12:19; Ibr. 10:30; 1Pet. 2:23
□32:36 «...ularning azyip, ⱨǝtta ajiz yaki meyiplǝrningmu ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «yaki kiqik yaki qong bolsa, ularning aziyip ⱨeqkimning ⱪalmiƣinini kɵrgǝndǝ,...». «Ɵz hǝlⱪi üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu» — ɵz iqigǝ ikki tǝrǝpni elixi kerǝk: (1) Hudaning hǝlⱪi uning tǝrbiyǝ jazalirini kɵrgǝndin keyin gunaⱨlirini iⱪrar ⱪilip, uning kǝqürümigǝ muyǝssǝr bolidu; (2) Huda Ɵz hǝlⱪigǝ rǝzillik ⱪilƣuqilarƣa ɵzining ⱪilƣan rǝzillikini ɵzigǝ yanduridu. «Ɵz bǝndilirigǝ meⱨir-xǝpⱪǝt kɵrsitidu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Ɵz bǝndiliri toƣruluⱪ niyitidin yenidu».
□32:38 «Əmdi ular ornidin turup silǝrgǝ yardǝm berip, panaⱨinglar bolsun!» — Huda muxu yǝrdǝ Israil ǝslidǝ tayanƣan butlarni mǝshirǝ ⱪilidu.
□32:39 «Manga ⱨǝmraⱨ ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨning yoⱪluⱪini kɵrüp bilinglar» — yaki «Mǝndin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ ilaⱨ bolmiƣanliⱪini kɵrüp belinglar».
■32:39 Ⱪan. 4:35; 1Sam. 2:6; Yǝx. 45:5,18,22
■32:42 Zǝb. 7:12-13; 68:21-23; Yǝx. 34:6; Əz. 21:9-11
□32:44 «Nunning oƣli Yǝxua» — ibraniy tilida: «Nunning oƣli Ⱨoxiya» (Ⱨoxiya Yǝxuaning baxⱪa birhil atilixi).