Toluⱪ ayǝtning baxⱪa birhil ipadilǝx usuli: «Mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq keliwatimǝn. Bu rast! Ⱪerindaxlar, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning silǝrning ⱨayatinglarda (xundaⱪ kɵp ixlarni) ⱪilƣanliⱪi bilǝn pǝhirlǝnginimning rastliⱪiƣa ohxax, bu sɵzümningmu ⱨǝrgiz yalƣan yeri yoⱪtur». 32 Əgǝr insanlarning nuⱪti’inǝziridin eytⱪanda «Əfǝsus xǝⱨiridǝ wǝⱨxiy ⱨaywanlar bilǝn elixtim» desǝm, ɵlgǝnlǝr ɵlümdin tirilmisǝ, buning manga nemǝ paydisi? «Ətǝ bǝribir ɵlüp ketidiƣan bolƣandin keyin, yǝp-iqip yürüwalayli» degǝn sɵz yolluⱪ bolmamti? □ ««Əfǝsus xǝⱨiridǝ wǝⱨxiy ⱨaywanlar bilǝn elixtim» desǝm...» — Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ hux hǝwǝr yǝtküzgǝndǝ, bǝzi adǝmlǝr uningƣa ⱪarxi qiⱪip wǝⱨxiy ⱨaywanlardǝk ⱨujum ⱪilƣan boluxi mumkin. «Ətǝ bǝribir ɵlüp ketidiƣan bolƣandin keyin, yǝp-iqip yürüwalayli» — «Yǝx.» 22:13. ■ Yǝx. 22:13; 56:12. 33 Aldanmanglar; qünki «Yaman ⱨǝmraⱨlar ǝhlaⱪni buzidu». □ «Yaman ⱨǝmraⱨlar ǝhlaⱪni buzidu» — bu sɵzlǝr grek xairi Mǝnandǝrningkidin elinƣan. 34 Ⱨǝⱪⱪaniy bolux üqün oyƣininglar, gunaⱨdin ⱪol üzünglar; qünki bǝziliringlarda Huda toƣruluⱪ hǝwǝr yoⱪtur — buni eytsam silǝr üqün uyat ǝmǝsmu?
□15:2 «ixǝngininglar bikarƣa kǝtmigǝn bolsa...» — adǝmning hux hǝwǝrgǝ ixinixi «bikarƣa ketix»imu mumkinmu? Bu babta bir misal kɵrsitilidu; birsi hux hǝwǝrning muⱨim bir nuⱪtisini ⱪobul ⱪilmiƣan bolsa (bu nuⱪta uningƣa yaⱪmiƣan, yaki u uni ɵginixni halimiƣan bolsa), undaⱪta bu hux hǝwǝrni inkar ⱪilƣanƣa barawǝr; demǝk, xu ixǝngüqi adǝm, gǝrqǝ «ixǝngǝn bolsimu», toluⱪ ixǝnmigǝqkǝ, ixinix yoli bikarƣa ketidu. Xunga ahirda ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijǝ qiⱪmaydu.
■15:3 Yǝx. 53:7; Dan. 9:24,26; 1Kor. 5:7; 1Pet. 2:24.
■15:4 Zǝb. 16:10; Yǝx. 53:8, 9; Yun. 2:1; Mat. 12:40
□15:5 «Kefas» — yǝni rosul bolƣan Simon Petrus. «on ikkiylǝngǝ» — on ikki rosulƣa kɵrüngǝn, demǝkqi. «on ikkiylǝn» bǝlkim Mattiyani ɵz iqigǝ elixi mumkin («Ros.» 1:26).
■15:5 Luⱪa 24:34; Yⱨ. 20:19; Ros. 10:41.
□15:7 «U Yaⱪupⱪa ... Kɵründi» — Yaⱪup Mǝsiⱨ Əysaning qong inisi, keyin u rosul bolƣan. Injil «Yuⱨ.» 5:7ni kɵrüng).
□15:8 «Huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan manga...» — « waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan mǝn...» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
■15:8 Ros. 9:3,17; 23:11; 1Kor. 9:1; 2Kor. 12:2.
■15:9 Əf. 3:8; Ros. 8:3; 9:1; 22:4; 26:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13.
□15:19 «ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimiz üqünla Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ...» — yaki «ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimizdila Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ...».
□15:20 «ⱨosulning tunji mewisi» — aldin pixⱪan mewǝ yiƣiwelinƣandin keyinmu, baxⱪa mewilǝrning qoⱪum pixidiƣanliⱪiƣa kapalǝtlik ⱪilinƣinidǝk, Mǝsiⱨning tirilixi iman-ixǝnqtǝ bolup alǝmdin ɵtkǝnlǝrningmu ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta ⱪayta tirilidiƣanliⱪiƣa kapalǝtlik ⱪilidu. Tǝwrat boyiqǝ «ⱨosulning tunji mewisi» Hudaƣa alaⱨidǝ atilatti (beƣixlinatti) («Law.» 23-bab, «Ⱪan.» 18:4).
■15:20 Kol. 1:18; 1Pet. 1:3; Wǝⱨ. 1:5.
■15:21 Yar. 2:17; 3:6; Rim. 5:12,18; 6:23.
□15:24 «Andin ahirǝt bolidu; xu qaƣda U barliⱪ ⱨɵkümranliⱪni, barliⱪ ⱨoⱪuⱪ wǝ ⱨǝrhil küqlǝrni ǝmǝldin ⱪaldurup, padixaⱨliⱪni Huda-Atiƣa tapxuridu» — bu muⱨim ayǝt wǝ tɵwǝndiki ayǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
■15:25 Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; Əf. 1:20; Kol. 3:1; Ibr. 1:13; 10:12.
□15:27 «Qünki Zǝburda «Huda pütkül mǝwjudatni uning ayiƣi astiƣa boysundurƣan» dǝp pütüklüktur» — «Zǝb.» 8:6.
■15:27 Zǝb. 8:6; Mat. 11:27; 28:18; Əf. 1:22; Ibr. 2:8.
□15:29 «kixilǝr ...ɵlgǝnlǝr üqün nemǝ dǝp qɵmüldürülidu?» — qüxinix ⱪiyin bolƣan bu ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
□15:31 «mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq kelimǝn» — grek tilida «mǝn ⱨǝrküni ɵlimǝn». Toluⱪ ayǝtning baxⱪa birhil ipadilǝx usuli: «Mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq keliwatimǝn. Bu rast! Ⱪerindaxlar, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning silǝrning ⱨayatinglarda (xundaⱪ kɵp ixlarni) ⱪilƣanliⱪi bilǝn pǝhirlǝnginimning rastliⱪiƣa ohxax, bu sɵzümningmu ⱨǝrgiz yalƣan yeri yoⱪtur».
□15:32 ««Əfǝsus xǝⱨiridǝ wǝⱨxiy ⱨaywanlar bilǝn elixtim» desǝm...» — Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ hux hǝwǝr yǝtküzgǝndǝ, bǝzi adǝmlǝr uningƣa ⱪarxi qiⱪip wǝⱨxiy ⱨaywanlardǝk ⱨujum ⱪilƣan boluxi mumkin. «Ətǝ bǝribir ɵlüp ketidiƣan bolƣandin keyin, yǝp-iqip yürüwalayli» — «Yǝx.» 22:13.
■15:32 Yǝx. 22:13; 56:12.
□15:33 «Yaman ⱨǝmraⱨlar ǝhlaⱪni buzidu» — bu sɵzlǝr grek xairi Mǝnandǝrningkidin elinƣan.
□15:36 «... ⱪaytidin tirilmǝydu» — grek tilida «... janlandurulmaydu».
■15:36 Yⱨ. 12:24.
□15:42 «Ⱪuyaxning xan-xǝripi bir hil, ayning xǝripi yǝnǝ bir hil, yultuzlarning xan-xǝripi yǝnǝ bir hildur; qünki yultuzlar xan-xǝrǝpliridǝ bir-biridin pǝrⱪlinidu (41-ayǝt). Ɵlümdin tirilix ⱨǝm xundaⱪtur» — demǝk, tirildürülgǝndin keyinki tenimiz ɵlgǝndin keyinki tenimizgǝ ohximaydu.
□15:44 «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ» — grek tilida «janƣa tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ» yaki «janliⱪ bir tǝn süpitidǝ» deyilidu; «jan» muxu yǝrdǝ insanning zeⱨni, oy-pikirliri wǝ ⱨessiyatliri ⱪatarliⱪlarni kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng.
□15:45 «Tunji insan Adǝm’atimiz tirik bir jan ⱪilip yaritildi» — «Yar.» 2:7. «ǝmma «ahirⱪi Adǝm’ata» bolsa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi Roⱨ boldi» — «ahirⱪi Adǝm’ata» Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.
□15:46 «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» — grek tilida «janƣa tǝwǝ bolƣuqi». 44-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» adǝm idi, keyin «roⱨiy adǝm» kǝldi» — (grek tilida: ««janƣa tǝwǝ bolƣuqi» awwal kǝlgǝn, keyin «roⱨⱪa tǝwǝ bolƣuqi» kǝlgǝn») — bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
□15:47 «dǝslǝpki insan bolsa yǝrdin, tupraⱪtin apiridǝ ⱪilinƣan» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bar bolsa kerǝk, ibraniy tilida «adǝm» degǝn sɵz «tupraⱪ», «topa» degǝnni bildüridu («Yar.» 2:7ni kɵrüng).
□15:49 «Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolalaymiz» — bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ: «Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolayli» deyilidu.
□15:50 «... Qirigüqi qirimaydiƣanƣa warisliⱪ ⱪilalmaydu» — bu qirigüqi tenimiz ɵlidu, pǝⱪǝt roⱨimiz ɵzgǝrmǝs ⱨalǝttǝ baⱪiy alǝmgǝ ketidu. Hudaning biz mɵmin bǝndiliri tirildürülgǝndǝ qirimas tenimizning «qirigüqi» tenimiz bilǝn munasiwiti bolmaydu. Huda etiⱪadqilarƣa pütünlǝy yengi bir tǝn ata ⱪilidu.
■15:50 Yⱨ. 1:13.
□15:51 «mǝn silǝrgǝ bir sirni eytip berimǝn» — «sir» toƣruluⱪ «rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»ni kɵrüng.
□15:52 «...ǝng ahirⱪi kanay qelinƣanda ɵzgǝrtilimiz» — «ǝng ahirⱪi kanay» — Injil, «Mat.» 24:31, «1Tes.» 4:16, «Wǝⱨ.» 10:7 ⱪatarliⱪlarni kɵrüng.
■15:52 Mat. 24:31; 1Tes. 4:16.
□15:54 «Ɵlüm ƣǝlibǝ tǝripidin yutulup yoⱪutulidu!» — «Yǝx.» 25:8 (LXX tǝrjimisidin).
□15:55 «Aⱨ, ɵlüm, sening nǝxtiring ⱪeni?! Aⱨ, ɵlüm, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» — «Ⱨox.» 13:14. «Ⱨoxiya»din nǝⱪil kǝltürülgǝn ayǝtning ikkinqi ⱪismi «Aⱨ, tǝⱨtisara, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» («tǝⱨtisara» ɵlgǝn adǝmlǝrning roⱨliri baridiƣan jay).
□15:56 «gunaⱨning küqi bolsa, Tǝwrat ⱪanuni arⱪiliⱪ namayan bolidu» — demǝk, insanlar ⱪanunsiz yürgǝndǝ gunaⱨ engi bolmaydu. Lekin Tǝwrat ⱪanunidiki yuⱪiriⱪi tǝlǝplǝrni bilip, ularƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixidu, lekin ǝmǝl ⱪilalmiƣanliⱪidin gunaⱨning ⱨǝⱪiⱪiy dǝⱨxǝtlik küqlük birnǝrsǝ ikǝnliki axkarilinidu.
□15:57 «bizni Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ bularning üstidin ƣǝlibigǝ erixtürgüqi Hudaƣa tǝxǝkkür!» — «ƣǝlibǝ» degǝn sɵz ɵlüm wǝ gunaⱨ üstidin ƣǝlibi ⱪilixni kɵrsitidu.
■15:57 1Yuⱨa. 5:5.