□11:1 «ɵzimu xu yǝrdiki ⱨǝrⱪaysi xǝⱨǝrlǝrdǝ tǝlim berix ... üqün u yǝrdin kǝtti» — «xu yǝr» Galiliyǝni demǝkqi.
□11:3 «Kelixi muⱪǝrrǝr zat ɵzüngmu, yaki baxⱪa birsini kütüximiz kerǝkmu?» — «Kelixi muⱪǝrrǝr zat» bolsa Huda wǝdǝ ⱪilƣan Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ, ǝlwǝttǝ. Yǝⱨya ɵzi Mǝsiⱨning yolini tǝyyarlax üqün uning aldida ǝwǝtilgǝn; xuning bilǝn u: — «Sǝn biz kütkǝn kiximusǝn» dǝp gumanlinip soraydu.
■11:5 Yǝx. 29:18; 35:5; 61:1; Luⱪa 4:18.
□11:6 «wǝ (uningƣa yǝnǝ): «Mǝndin gumanlanmay putlixip kǝtmigǝn kixi bolsa bǝhtliktur!» dǝp ⱪoyunglar» — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr zindanda yetip: «Əysa Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨ bolsa nemixⱪa meni zindandin ⱪutⱪuzmiƣan?» — dǝp gumanlanƣan bolsa kerǝk idi. Yǝⱨyaning bu soali toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.
□11:10 «Mana, yüz aldingƣa ǝlqimni ǝwǝtimǝn; u sening aldingda yolungni tǝyyarlaydu» — Tǝwrat, «Mal.» 3:1, «Yǝx.» 40:3.
■11:10 Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mar. 1:2; Luⱪa 7:27.
□11:12 «Ərx padixaⱨliⱪiƣa kirix yoli xiddǝt bilǝn eqildi wǝ kixilǝr uni xiddǝt bilǝn tutuwalidu» — baxⱪa bir tǝrjimisi: «Ərx padixaⱨliⱪi zorawanliⱪⱪa uqrimaⱪta. Zorawanlar uningƣa ⱨujum ⱪilmaⱪta». Biraⱪ bizningqǝ bu ayǝtning mǝnisi asasǝn «Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirix asan ǝmǝs; qünki uningƣa ⱨǝrhil ⱨujumlar ⱪilinidu; lekin ⱨujumƣa bǝrdaxliⱪ berixkǝ tǝyyar, iradisi ⱪǝt’iy adǝmlǝr uningƣa igǝ bolidu». Yǝnǝ «Luⱪa» 16:16ni kɵrüng. Bizningqǝ yǝnǝ, 12-14-ayǝtlǝr «Mik.» 2:12-13 bilǝn munasiwǝtliktur. «Mikaⱨ»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»nimu kɵrüng.
□11:14 «Wǝ ǝgǝr xu sɵzni ⱪobul ⱪilalisanglar, «ⱪaytip kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan Ilyas pǝyƣǝmbǝr» bolsa, Yǝⱨyaning ɵzidur» — Tǝwratta, yǝni «Mal.» 4:5-6dǝ, Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨning mǝydanƣa qiⱪixidin awwal Ilyas pǝyƣǝmbǝr Mǝsiⱨning yolini tǝyyarlax üqün ⱪaytip kelidiƣanliⱪi kɵrsitilidu. Yǝⱨudiylar Mǝsiⱨning kelixini kütkǝqkǝ, bu bexarǝtkǝ asasǝn Iliyasning awwal kelixini kütüwatⱪanidi. Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr Ilyas pǝyƣǝmbǝrdǝk küq-ⱪudrǝt bilǝn kǝlgǝn («Luⱪa» 1:13-17ni kɵrüng). Xunga Mǝsiⱨ Əysa bu bexarǝt uning arⱪiliⱪ ǝmǝlgǝ axⱪan, dǝp eytidu. Uning üstigǝ, (Yǝⱨudiy hǝlⱪi «awwalⱪi Ilyas» bolƣan Yǝⱨyaning hǝwirini rǝt ⱪilƣan bolƣaqⱪa) Mǝsiⱨning ⱪiyamǝt künidǝ dunyaƣa ⱪaytip kelixidin awwalmu Ilyas pǝyƣǝmbǝr ɵzi ⱪaytidin pǝyda bolidu dǝp ixǝnqimiz bar (yǝnǝ «Mal.» 4:5-6ni wǝ «Mar.» 9:11-13nimu kɵrüng).
□11:18 «Yǝⱨya kelip ziyapǝttǝ olturmaytti, xarab iqmǝytti» — grek tilida «Yǝⱨya kelip, nǝ yemǝydu nǝ iqmǝydu». Oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr intayin ƣorigil ozuⱪlinatti, pat-pat roza tutatti. «Mat.» 3:4ni kɵrüng.
□11:19 «Lekin danaliⱪ bolsa ɵz pǝrzǝntliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu» — yaki «Danaliⱪ bolsa ɵz ix-mewiliri arⱪiliⱪ durus dǝp tonulidu». Bu ⱪisⱪa ayǝt üstidǝ wǝ uningdiki kɵp muⱨim prinsiplar toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
□11:21 «Silǝrdǝ kɵrsitilgǝn mɵjizilǝr Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliridǝ kɵrsitilgǝn bolsa...» — Tur wǝ Zidon ǝsli butpǝrǝs «yat ǝllǝr»ning xǝⱨǝrliri idi. Mǝsilǝn, «Əzakiyal» 26-29-babni kɵrüng — ikki xǝⱨǝr bu bablarda gunaⱨliri tüpǝylidin ǝyiblinidu. «Zidon» grek tilida «Sidon» deyilidu. «U yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵz kiyimigǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti» — «bɵzgǝ (mataƣa) yɵginip, külgǝ milinix» — kona zamanlarda ⱪattiⱪ puxayman ⱪilix, gunaⱨlarƣa towa ⱪilixning bir ipadisi idi.
■11:21 2Sam. 13:19; 2Pad. 6:30; 19:1.
□11:23 «Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar!» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əy silǝr Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Asmanƣa qiⱪmaⱪqimidinglar?». Lekin bizningqǝ «asmanƣa kɵtürülgǝn» degini toƣra bolup, bu sɵz Əysa ularning arisida bolƣanliⱪtin ularƣa kɵrsitilgǝn zor imtiyaz-iltipatni kɵrsitidu. «Sodom xǝⱨiri» — 10:15ni, «Yar.» 18:16-19:29ni kɵrüng.
■11:25 Ayup 5:12; Yǝx. 29:14; Luⱪa 10:21; 1Kor. 1:19; 2:7, 8.
■11:27 Mat. 28:18; Luⱪa 10:22; Yⱨ. 1:18; 3:35; 6:46.
■11:29 Zǝb. 45:4; Yǝr. 6:16; Zǝk. 9:9
■11:30 1Yuⱨa. 5:3.