Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Rosullarning paaliyǝtliri 7

Istipanning guwaⱨliⱪi

1 Bax kaⱨin Istipandin:

— Bularning eytⱪanliri rastmu? — dǝp soridi.

2 Istipan mundaⱪ jawab bǝrdi:

— Ⱪerindaxlar wǝ ata-bowilar, sɵzümgǝ ⱪulaⱪ selinglar! Atimiz Ibraⱨim tehi Mesopotamiyǝ rayonida turuwatⱪanda, yǝni Ⱨaran xǝⱨirigǝ kɵqüp makanlixixtin ilgiri, xan-xǝrǝpning Igisi Huda uningƣa ayan bolup: 3 «Sǝn ɵz yurtung wǝ uruⱪ-jǝmǝtingdin ayrilip qiⱪip, Mǝn sanga kɵrsitidiƣan zeminƣa barƣin» degǝnidi.■ 4 Buning bilǝn u Kaldiylǝrning zeminini taxlap, Ⱨaran xǝⱨirigǝ berip olturaⱪlaxti. Atisi ɵlgǝndin keyin, Huda uni bu zeminƣa, yǝni silǝr ⱨazir turuwatⱪan zeminƣa yɵtkǝp kǝldi.□ 5 U waⱪitta, Huda uningƣa bu zemindin miras bǝrmidi, ⱨǝtta uningⱪa tǝwǝ put ⱪoyƣudǝkmu bir yǝr bǝrmigǝnidi. Gǝrqǝ u tehiqǝ pǝrzǝnt kɵrmigǝn bolsimu, Huda bu zeminni uningƣa wǝ uning nǝsligǝ igiliki bolux üqün berixkǝ wǝdǝ ⱪildi.■ 6 Andin Huda uningƣa mundaⱪ dedi: «Sening nǝsilliring yaⱪa yurtta musapir bolup turidu, xu yurttikilǝr ularni ⱪul ⱪilip tɵt yüz yil horlaydu.■ 7 Biraⱪ ularni ⱪulluⱪⱪa salƣan ǝlni jazalaymǝn», dedi Huda, «wǝ uningdin keyin, nǝsilliring u yǝrdin qiⱪip, bu yǝrdǝ Mening ibadǝt-hizmitimdǝ bolidu».□ ■

8 Keyin Huda Ibraⱨim bilǝn bǝlgisi hǝtnǝ bolƣan ǝⱨdini tüzgǝn, xuning bilǝn Isⱨaⱪ uningdin tɵrǝldi; Ibraⱨim uni sǝkkizinqi küni hǝtnǝ ⱪildi; xundaⱪ ⱪilip Isⱨaⱪtin Yaⱪup tɵrǝldi, Yaⱪuptin on ikki «ⱪǝbilǝ atisi» tɵrǝldi.□ ■

9 Keyin, «ⱪǝbilǝ atiliri» inisi Yüsüpkǝ ⱨǝsǝt ⱪilip, uni Misirƣa ⱪulluⱪⱪa setiwǝtti. Lekin Huda uning bilǝn billǝ bolup, □ ■ 10 uni barliⱪ jǝbir-japalardin ⱪutⱪuzup, uni Misir padixaⱨi Pirǝwnning nǝziridǝ iltipatⱪa igǝ ⱪilip, uningƣa danixmǝnlik ata ⱪildi. Padixaⱨ uni Misirƣa bax wǝzir, ordisiƣa bax ƣojidar ⱪildi. ■ 11 Keyin, eƣir aqarqiliⱪ pütkül Misir wǝ Ⱪanaan yǝrlirini besip, zor ⱪiyinqiliⱪ boldi. Ata-bowilirimiz ozuⱪ-tülük tapalmidi. ■ 12 Yaⱪup ǝmdi Misirda axliⱪ barliⱪini angliƣan bolup, oƣullirini, yǝni ata-bowilirimizni u yǝrgǝ birinqi ⱪetim ǝwǝtti. □ ■ 13 Ikkinqi ⱪetim barƣanda, Yüsüp akiliriƣa ɵzini axkarilidi. Xuning bilǝn Yüsüpning jǝmǝtidikilǝr Pirǝwn padixaⱨⱪa mǝlum boldi. □ ■ 14 Andin Yüsüp atisi Yaⱪupning aldiƣa hǝwǝr yǝtküzüp, uni pütün ailǝ-jǝmǝti bilǝn, jǝmiy yǝtmix bǝx kixini Misirƣa ɵzigǝ qaⱪirdi. □ 15 Xuning bilǝn Yaⱪup Misirƣa qüxti wǝ xu yǝrdǝ ɵldi; keyin uningdin bolƣan ata-bowilirimizmu xu yǝrdǝ ɵldi. ■ 16 Ularning jǝsǝtliri keyin Xǝkǝm xǝⱨirigǝ ⱪayturulup, Ibraⱨim burun Ⱨamorning oƣulliridin mǝlum pulƣa setiwalƣan, Xǝkǝmdiki bir yǝrlikkǝ ⱪoyuldi.□ ■

17 Lekin Huda Ibraⱨimƣa ǝsli ⱪilƣan wǝdining waⱪti yeⱪinlaxⱪanda, Misirda turuwatⱪan Israil hǝlⱪining nopusi heli kɵpǝygǝnidi. □ ■ 18 U waⱪitta, Yüsüptin hǝwiri bolmiƣan yengi bir padixaⱨ Misirda tǝhtkǝ qiⱪti. ■ 19 Bu padixaⱨ ⱪowmimizƣa ⱨiylǝ-mikirlǝr bilǝn muamilǝ ⱪilip, ata-bowilirimizni ezip horlidi, ⱨǝtta ularni ɵz bowaⱪlirini ⱨayat ⱪaldurmasliⱪi üqün taxliwetixkǝ mǝjbur ⱪildi. 20 Musa mana xu qaƣlarda tuƣulƣanidi. U Hudaning aldida alaⱨidǝ yeⱪimliⱪ bala bolup, atisining ɵyidǝ üq ay beⱪildi. □ ■ 21 Keyin u sirtⱪa ⱪoyup ⱪoyulƣanda, Pirǝwnning ⱪizi uni sudin elip, ɵz oƣli ⱪilip qong ⱪildi. □ 22 Musa Misirliⱪlarning barliⱪ bilim-ⱨekmiti bilǝn tǝrbiyilinip, sɵzdǝ wǝ ǝmǝldǝ intayin ⱪabiliyǝtlik adǝm bolup qiⱪti.

23 Lekin uning tuƣulƣiniƣa ⱪiriⱪ yil toxⱪanda, ɵz ⱪerindaxliri bolƣan Israillarning ⱨaliƣa yetix niyitigǝ kǝldi. □ ■ 24 U ulardin birining uwal ⱪilinip bozǝk ⱪiliniwatⱪanliⱪini kɵrüp, uni ⱪoƣdap, harlanƣan kixi üqün intiⱪam elip harliƣuqi Misirliⱪni ɵltürdi. 25 Qünki u ɵz ⱪerindaxlirini: — Huda mening ⱪolum arⱪiliⱪ bizgǝ ⱪutⱪuzux yolini aqⱪan dǝp qüxinidiƣu, dǝp oyliƣanidi. Lekin ular buni qüxǝnmidi. 26 Ətisi, Musa ularning arisidiki bir urux-jedǝlni kɵrüp, arisiƣa kirip yaraxturmaⱪqi bolup: Silǝr ⱪerindax turup, nemixⱪa bir-biringlarƣa yolsizliⱪ ⱪiliwatisilǝr? — dedi.

27 Biraⱪ ⱪerindixini yolsiz bozǝk ⱪilƣan kixi uni qǝtkǝ ittiriwetip: — Kim seni bizgǝ bax ⱨǝm soraⱪqi bolsun dǝptu?! ■ 28 Menimu tünügünki Misirliⱪni ɵltürgǝndǝk ɵltürmǝkqimusǝn? — dedi. ■ 29 Musa bu sɵzni anglap ⱪorⱪup, Misirdin ⱪeqip Midiyan zeminiƣa berip, u yǝrdǝ musapir bolup turup ⱪaldi. U xu yǝrdǝ ikki oƣul pǝrzǝnt kɵrdi.□

30 Ⱪiriⱪ yil toxⱪandin keyin, Sinay teƣining yenidiki qɵldǝ, kɵyüwatⱪan bir qatⱪalliⱪning ot yalⱪunida bir pǝrixtǝ uningƣa kɵründi. ■ 31 Bu ƣayibanǝ kɵrünüxni kɵrgǝn Musa uningƣa intayin ⱨǝyran bolup ⱪaldi; buning ⱪandaⱪ ix ikǝnlikini bilǝy dǝp yeⱪinraⱪ barƣanda Pǝrwǝrdigarning awazi anglinip: 32 «Mǝn sening ata-bowiliringning Hudasi, yǝni Ibraⱨim, Isⱨaⱪ wǝ Yaⱪupning Hudasidurmǝn» dedi. Musa ⱪorⱪunqta titrǝp, ⱪaraxⱪimu jür’ǝt ⱪilalmidi. ■ 33 Pǝrwǝrdigar uningƣa yǝnǝ: — Ayiƣingni seliwǝt; qünki sǝn turuwatⱪan yǝr muⱪǝddǝstur. ■ 34 Mǝn dǝrⱨǝⱪiⱪǝt Misirda turuwatⱪan hǝlⱪimning harliniwatⱪanliⱪini kɵrdüm, ularning nalǝ-pǝryadlirini anglidim. Xunga mǝn ularni elip qiⱪⱪili qüxtüm. Əmdi barƣin, mǝn seni Misirƣa ǝwǝtǝy!» dedi.■

35 Mana ⱨeliⱪi kixilǝr: «Kim seni bizgǝ bax ⱨǝm soraⱪqi bolsun dǝptu!?» dǝp rǝt ⱪilƣan dǝl muxu Musani, Huda uningƣa qatⱪalliⱪta kɵrüngǝn pǝrixtining ⱪoli bilǝn Israillarƣa ⱨǝm bax ⱨǝm ⱪutⱪuzƣuqi boluxⱪa ǝwǝtti. 36 Ənǝ xu Musa hǝlⱪⱪǝ yetǝkqilik ⱪilip, ularni Misirdin qiⱪardi ⱨǝmdǝ Misir zeminida, Ⱪizil dengizning boyida wǝ ⱪiriⱪ yilni ɵtküzgǝn qɵldǝ karamǝtlǝrni wǝ mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsǝtti. □ ■ 37 Ənǝ xu Musa ɵzi Israillarƣa: «Huda ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxax bir pǝyƣǝmbǝrni tiklǝydu» degǝnidi. □ ■ 38 Qɵl-bayawandiki jamaǝtkǝ ⱨǝmraⱨ bolƣan, Sinay teƣida ɵzigǝ sɵz ⱪilƣan pǝrixtǝ bilǝn billǝ bolƣan, ata-bowilirimiz bilǝn billǝ bolƣan ⱨǝmraⱨ dǝl ǝnǝ xu idi; ⱨayatliⱪ bǝhx yǝtküzidiƣan wǝⱨiylǝrni bizgǝ yǝtküzüx üqün ⱪobul ⱪilƣuqi bolƣan dǝl ǝnǝ xu idi; ■ 39 xundaⱪ bolsimu, ata-bowilirimiz uningƣa itaǝt ⱪilixni halimay, uni qǝtkǝ ⱪeⱪip, kɵnglidǝ Misirƣa ⱪaytixni arzu ⱪildi; 40 xunga ular Ⱨarunƣa: — «Bizgǝ yol baxlaydiƣan ilaⱨlarni yasap bǝrgin! Qünki bizni Misir zeminidin elip qiⱪⱪan ⱨeliⱪi Musaning nemǝ bolup kǝtkǝnlikini bilǝlmiduⱪ» dedi. □ ■ 41 Xuning bilǝn xu künlǝrdǝ ular mozay xǝklidǝ bir but yasap, bu mǝbudⱪa atap ⱪurbanliⱪ sundi. Xundaⱪ ⱪilip ular ɵz ⱪolliri bilǝn yasiƣan bir nǝrsini huxal-huramliⱪ bilǝn tǝbriklǝxkǝ kirixti. 42 Lekin Huda ulardin yüzini ɵrüp, ularni asmandiki yultuz ⱪoxunliriƣa qoⱪunuxⱪa ⱪoyup bǝrdi. Xuning bilǝn pǝyƣǝmbǝrlǝrning muⱪǝddǝs yazmisida pütülgǝdǝk, Huda ularni mundaⱪ ǝyiblidi: —

«Silǝr qɵl-bayawanda bolƣan ⱪiriⱪ yil jǝryanida ⱪilƣan ⱪurbanliⱪ-ⱨǝdiyǝlǝrni ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Manga elip kǝlgǝnmusilǝr, i Israil jǝmǝti? ■ 43 Bǝrⱨǝⱪ, silǝr qoⱪunux üqün yasiƣan mǝbudlar, yǝni «Moloⱪ»ning qediri ⱨǝm butung bolƣan «Rǝmfan»ning yultuz bǝlgisini kɵtürüp mangdinglar; ǝmdi Mǝn silǝrni ǝsir ⱪilip Babildin yiraⱪⱪa sürgün ⱪildurimǝn».□ ■

44 Ata-bowilirimiz qɵldin kǝzgǝn waⱪtida, «ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ» qediri ularning otturisida tiklǝngǝnidi; u dǝl Musaƣa sɵz-kalam Yǝtküzgüqining buyruƣinidǝk, kɵrsitilgǝn ɵrnǝk boyiqǝ yasalƣanidi. □ ■ 45 Xu ibadǝt qedirini ata-bowilirimiz ilgiridikilǝrdinmu igidarqiliⱪiƣa tapxurup, Yǝxuaning yetǝkqilikidǝ, Huda ularning aldidila ⱪoƣliƣan ǝllǝrning zeminlirini besiwalƣinida, uni bu yǝrgǝ elip kǝlgǝn; qedir xundaⱪla padixaⱨ Dawutning zamaniƣiqǝ turƣan. □ ■ 46 Dawut Hudaning xapaitigǝ erixip, Yaⱪupning Hudasi üqün bir muⱪim makan selixⱪa ijazǝt soriƣan. □ ■ 47 Biraⱪ keyin, Huda üqün ibadǝthana salƣan Dawut ǝmǝs, ǝmǝliyǝttǝ Sulayman boldi. □ ■ 48 Ⱨalbuki, Ⱨǝmmidin Aliy Bolƣuqi insanning ⱪolliri bilǝn yasiƣan makanlarda turmaydu; huddi pǝyƣǝmbǝr mundaⱪ deginidǝk: —■

49 «Asmanlar Mening tǝhtim,

Zemin bolsa ayaƣlirimƣa tǝhtipǝrdur,

Əmdi Manga ⱪandaⱪ ɵy-imarǝt yasimaⱪqisilǝr?

Manga ⱪandaⱪ yǝr aramgaⱨ bolalaydu?■

50 Bularning ⱨǝmmisini Mening ⱪolum yaratⱪan ǝmǝsmidi?»□ ■

51 — Əy, boyni ⱪattiⱪ, yüriki wǝ ⱪuliⱪi hǝtnisiz bolƣanlar! Silǝr Muⱪǝddǝs Roⱨ bilǝn daim ⱪarxilixisilǝr; silǝr ata-bowiliringlar nemǝ ⱪilƣan bolsa, xuni ohxax ⱪiliwatisilǝr! ■ 52 Pǝyƣǝmbǝrlǝrdin zadi ⱪaysisiƣa ata-bowiliringlar ziyankǝxlik ⱪilip baⱪmiƣan? Xundaⱪ ⱪilip ular «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi»ning kelidiƣanliⱪini aldin jakarliƣuqilarni ɵltürüxkǝn. Əmdi u ɵzi ⱨazir kǝlgǝndǝ, silǝr uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi wǝ ⱪatil bolup qiⱪtinglar, □ 53 I silǝr Tǝwrat ⱪanunini pǝrixtilǝrning ǝmri-tapiliƣanliri bilǝn tapxuruwelip turup, uningƣa ǝmǝl ⱪilmiƣuqilar!»■

Istipanning qalma-kesǝk ⱪilinixi

54 Istipanning bu sɵzlirini angliƣan aliy kengǝxmidikilǝr yürikigǝ hǝnjǝr sanjilƣandǝk bolup, uningƣa qixlirini ƣuqurlatti. 55 Lekin u bolsa Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa tolƣan, kɵzlirini kɵkkǝ tikip, Hudaning julasini, xundaⱪla uning ong yenida Əysaning turƣanliⱪini kɵrüp, 56 — Ⱪaranglar! Asmanlar eqilip, Insan’oƣlining Hudaning ong yenida turƣanliⱪini kɵrüwatimǝn! — dedi.

57 Ular buningƣa ⱪulaⱪlirini ⱪolliri bilǝn etiwelip, awazini ⱪattiⱪ kɵtürüp warⱪirixip birliktǝ uningƣa yopurulup keliwidi, 58 uni xǝⱨǝrning sirtiƣa ittirip qiⱪirip, qalma-kesǝk ⱪilixⱪa baxlidi. Uni ǝrz ⱪilƣan guwaⱨqilar uni qalma-kesǝk ⱪilixtin awwal qapanlirini Saul isimlik bir yaxning puti aldida ⱪoyup ⱪoyuxti. □ ■ 59 Ular Istipanni qalma-kesǝk ⱪilƣinida u:

— I Rǝb Əysa, mening roⱨimni ⱪobul ⱪilƣaysǝn! — dǝp nida ⱪildi.■

60 Andin u tizlinip turup ⱪattiⱪ awaz bilǝn:

— I Rǝb, bu gunaⱨning ⱨesabini ulardin almiƣaysǝn, — dedi. U bu sɵzni ⱪilip bolupla jan üzüp uhlap kǝtti.■

■7:3 Yar. 12:1.

□7:4 «buning bilǝn u Kaldiylǝrning zeminini taxlap,..» — «Kaldiyiliklǝrning zemini» «Uz» degǝn yurtni kɵrsitidu («Yar.» 11:31, 12:1ni kɵrüng).

■7:5 Yar. 12:7; 13:15.

■7:6 Yar. 15:13-14, 16; Mis. 12:40; Gal. 3:17.

□7:7 «...biraⱪ ularni ⱪulluⱪⱪa salƣan ǝlni jazalaymǝn... wǝ uningdin keyin, nǝsilliring u yǝrdin qiⱪip, bu yǝrdǝ Mening ibadǝt-hizmitimdǝ bolidu» — «Yar.» 15:13-14.

■7:7 Yar. 15:16; Mis. 3:12.

□7:8 «Keyin Huda Ibraⱨim bilǝn bǝlgisi hǝtnǝ bolƣan ǝⱨdini tüzgǝn..» — «Yar.» 17:10-14. «on ikki «ⱪǝbilǝ atisi»» — Israil hǝlⱪining on ikki ⱪǝbilisining ǝjdadlirini kɵrsitidu.

■7:8 Yar. 21:2; 25:24; 29:32; 30:5; 35:23.

□7:9 «keyin, «ⱪǝbilǝ atiliri» inisi Yüsüpkǝ ⱨǝsǝt ⱪilip, uni Misirƣa ⱪulluⱪⱪa setiwǝtti. Lekin Huda uning bilǝn billǝ bolup, ...» — xu waⱪitta «ⱪǝbilǝ atiliri» (Yüsüptin baxⱪa) onǝylǝn idi. Muxu wǝⱪǝni «Yar.» 37-babtin kɵrüng.

■7:9 Yar. 37:4,28; Zǝb. 105:17.

■7:10 Yar. 41:40.

■7:11 Yar. 41:54; Zǝb. 105:16.

□7:12 «Yaⱪup ǝmdi Misirda axliⱪ barliⱪini angliƣan bolup, ... ata-bowilirimizni u yǝrgǝ birinqi ⱪetim ǝwǝtti» — «birinqi ⱪetim ǝwǝtti» — birinqi ⱪetim ular ukisi Yüsüpni toniyalmidi (on nǝqqǝ yil ɵtkǝnidi). «Yar.» 42-babni kɵrüng.

■7:12 Yar. 42:1.

□7:13 «Ikkinqi ⱪetim barƣanda, Yüsüp akiliriƣa ɵzini axkarilidi» — «Yar.» 43-45-babni kɵrüng.

■7:13 Yar. 45:4.

□7:14 «Andin Yüsüp atisi Yaⱪupning aldiƣa hǝwǝr yǝtküzüp,... Misirƣa ɵzigǝ qaⱪirdi» — «Yar.» 46-babni kɵrüng.

■7:15 Yar. 46:5; 49:33.

□7:16 «ularning jǝsǝtliri keyin ... Xǝkǝmdiki bir yǝrlikkǝ ⱪoyuldi» — «Yar.» 49:29-32ni kɵrüng. Istipan muxu yǝrdǝ bu ixlarning tǝpsilatlirini bǝk ⱪisⱪartiwetidu.

■7:16 Yar. 23:16; 50:13; Mis. 13:19; Yǝ. 24:32.

□7:17 «Huda Ibraⱨimƣa ǝsli ⱪilƣan wǝdining waⱪti yeⱪinlaxⱪanda...» — «Huda ⱪilƣan wǝdǝ» bolsa Hudaning «Sening nǝsilliring u yǝrdin qiⱪip, bu yǝrdǝ Mening ibadǝt-hizmitimdǝ bolidu» degǝn wǝdisi (7-ayǝtni kɵrüng).

■7:17 Mis. 1:7; Zǝb. 105:24.

■7:18 Mis. 1:8

□7:20 «Musa...Hudaning aldida alaⱨidǝ yeⱪimliⱪ bala...» — Musaning roⱨiy jǝⱨǝttiki bǝzibir alaⱨidilikini kɵrsitidu («Mis» 2:2).

■7:20 Mis. 2:2; 6:19; Qɵl. 26:59; 1Tar. 23:13; Ibr. 11:23.

□7:21 «Keyin u sirtⱪa ⱪoyup ⱪoyulƣanda...» — muxu yǝrdiki «sirtⱪa ⱪoyup ⱪoyux» degǝn ibarǝ 19-ayǝttǝ: (ⱨayat ⱪaldurmasliⱪi üqün) «taxliwetix» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Əmma Musaning ata-anisning bowaⱪⱪa (Musaƣa) bolƣan barliⱪ muamilisi, jümlidin «sirtⱪa ⱪoyux»i iman-ixǝnq bilǝn boldi. «Ibr.» 11:23ni , «Mis.» 2-babni kɵrüng. «Pirǝwnning ⱪizi uni sudin elip...» — «Mis.» 2-babni kɵrüng.

□7:23 «ɵz ⱪerindaxliri bolƣan Israillarning ⱨaliƣa yetix...» — grek tilida «ɵz ⱪerindaxliri bolƣan Israillarni yoⱪlax...».

■7:23 Mis. 2:11-15.

■7:27 Mat. 21:23; Ros. 7:35; 4:7.

■7:28 Mis. 2:14.

□7:29 «Musa bu sɵzni anglap ⱪorⱪup, Misirdin ⱪeqip Midiyan zeminiƣa berip,..» — uning ⱪorⱪidiƣanliⱪining sǝwǝbi Misirliⱪning ɵltürülgǝnlikining axkarilanƣanliⱪi boluxi kerǝk. Lekin ahirda uning Misirni taxlap ketixi ⱪorⱪunqtin ǝmǝs, bǝlki imandin idi ( yǝnǝ «Mis.» 2-babni, «Ibr.» 11:27ni kɵrüng).

■7:30 Mis. 3:2

■7:32 Mis. 3:6; Mat. 22:32; Ibr. 11:16.

■7:33 Mis. 3:5, 7, 8, 10; Yǝ. 5:15.

■7:34 Mis. 3:2-10.

□7:36 «...xu Musa hǝlⱪⱪǝ yetǝkqilik ⱪilip, ularni Misirdin qiⱪardi ⱨǝmdǝ Misir zeminida, Ⱪizil dengizning boyida wǝ ⱪiriⱪ yilni ɵtküzgǝn qɵldǝ karamǝtlǝrni wǝ mɵjizilik alamǝtlǝrni kɵrsǝtti» — bu ixlar «Misirdin qiⱪix» ⱨǝm «Qɵl-bayawandiki sǝpǝr»diki uluƣ temadur.

■7:36 Mis. 7; 8; 9; 10; 11; 13; 14; 16:1; Ⱪan. 1:3.

□7:37 «Huda ⱪerindaxliringlar arisidin manga ohxax bir pǝyƣǝmbǝrni tiklǝydu» — «Ⱪan.» 18:15.

■7:37 Ⱪan. 18:15,18; Yⱨ. 1:46; Ros. 3:22; Mat. 17:5.

■7:38 Mis. 19:3; Gal. 3:19.

□7:40 «xunga ular Ⱨarunƣa...» — Ⱨarun Musaning akisi. «xunga halayi’ⱪ Ⱨarunƣa: — «Bizgǝ yol baxlaydiƣan ilaⱨlarni yasap bǝrgin! Qünki bizni Misir zeminidin elip qiⱪⱪan ⱨeliⱪi Musaning nemǝ bolup kǝtkǝnlikini bilǝlmiduⱪ» dedi» — bu wǝⱪǝ Musa pǝyƣǝmbǝr Sinay teƣidin tehi qüxmigǝn waⱪitta bolƣanidi («Mis.» 32-bab).

■7:40 Mis. 32:1,23.

■7:42 Am. 5:25.

□7:43 «... Bǝrⱨǝⱪ, silǝr qoⱪunux üqün yasiƣan mǝbudlar, yǝni «Moloⱪ»ning qediri ⱨǝm butung bolƣan «Rǝmfan»ning yultuz bǝlgisini kɵtürüp mangdinglar; ǝmdi Mǝn silǝrni ǝsir ⱪilip Babildin yiraⱪⱪa sürgün ⱪildurimǝn» — «Am.» 5:25-27.

■7:43 Am. 5:26,27.

□7:44 ««ⱨɵküm-guwaⱨliⱪ» qediri» — yǝni «ibadǝt qediri»; «Mis.» 16:34 wǝ izaⱨatini kɵrüng. «u dǝl Musaƣa sɵz-kalam Yǝtküzgüqining buyruƣinidǝk, kɵrsitilgǝn ɵrnǝk boyiqǝ yasalƣanidi» — «sɵz-kalam Yǝtküzgüqi» — Hudaning Ɵzi, ǝlwǝttǝ.

■7:44 Mis. 25:40; Ibr. 8:5.

□7:45 «keyin Yǝxuaning yetǝkqilikidǝ...» —Yǝni Yǝxua pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqilikidǝ.

■7:45 Yǝ. 3:14.

□7:46 «Yaⱪupning Hudasi üqün bir muⱪim makan selixⱪa ijazǝt soriƣan» — grek tilida «Yaⱪupning Hudasi üqün bir muⱪim makan tepixⱪa ijazǝt soriƣan» («2Sam.» 7-babni kɵrüng).

■7:46 1Sam. 16:1; 2Sam. 7:2; 1Tar. 17:1; Zǝb. 89:19-21; 132:5; Ros. 13:22.

□7:47 «Biraⱪ keyin, Huda üqün ibadǝthana salƣan Dawut ǝmǝs, ǝmǝliyǝttǝ Sulayman boldi» — «1Pad.» 5-6-babni kɵrüng.

■7:47 1Pad. 6:1; 1Tar. 17:12.

■7:48 1Pad. 8:27; Ros. 17:24.

■7:49 2Tar. 6:33; Yǝx. 66:1, 2; Mat. 5:34; 23:22.

□7:50 «Asmanlar mening tǝhtim, zemin bolsa ayaƣlirimƣa tǝhtipǝrdur, ǝmdi Manga ⱪandaⱪ ɵy-imarǝt yasimaⱪqisilǝr? Manga ⱪandaⱪ yǝr aramgaⱨ bolalaydu? Bularning ⱨǝmmisini Mening ⱪolum yaratⱪan ǝmǝsmidi?» — «Yǝx.» 66:1-2.

■7:50 Yǝx. 66:1-2; Yar. 1:4.

■7:51 Nǝⱨ. 9:16,17; Yǝr. 6:1.

□7:52 «xundaⱪ ⱪilip ular «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi»ning kelidiƣanliⱪini aldin jakarliƣuqilarni ɵltürüxkǝn. Əmdi u ɵzi ⱨazir kǝlgǝndǝ, silǝr uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi wǝ ⱪatil bolup qiⱪtinglar,...» — «Ⱨǝⱪⱪaniy Bolƣuqi» Əysani kɵrsitidu.

■7:53 Mis. 19:3; 24:3; Yⱨ. 7:19; Gal. 3:19; Ibr. 2:2.

□7:58 «Uni ǝrz ⱪilƣan guwaⱨqilar uni qalma-kesǝk ⱪilixtin awwal qapanlirini Saul isimlik bir yaxning puti aldida ⱪoyup ⱪoyuxti» — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ birsi ɵlümgǝ mǝⱨkum bolsa uningƣa ǝrz ⱪilƣan guwaⱨqilar birinqi bolup tax etixi kerǝk idi («Ⱪan.» 17:7).

■7:58 1Pad. 21:13; Luⱪa 4:29.

■7:59 Zǝb. 31:5; Luⱪa 23:46.

■7:60 Mat. 5:44; Luⱪa 23:34; 1Kor. 4:12.