□5:6 «Ular xundaⱪ ⱪiliwidi, nurƣun beliⱪlar torƣa qüxti; tor sɵkülüxkǝ baxlidi» — adǝttǝ Galiliyǝ kɵlisidǝ beliⱪlar kündüzdǝ qongⱪur suƣa xungƣup kiriwalidu, ularni tor bilǝn tartip qiⱪarƣili bolmaydu. Oⱪurmǝnlǝr xuni bayⱪiƣan boluxi mumkinki, Mǝsiⱨ «torliringlar»ni degini bilǝn Petrusning pǝⱪǝt birla torni selixⱪa ixǝnqi bar idi («Yuⱨ.» 21:11ni wǝ xu ayǝt toƣruluⱪ izaⱨat wǝ «Yuⱨanna»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»ni kɵrüng).
□5:10 «sǝn adǝmlǝrni tutⱪuqi bolisǝn» — muxu sɵz adǝmlǝrni zindanlarƣa yaki ⱪulluⱪⱪa ǝmǝs, bǝlki uning Hudaning ⱪutⱪuzux yolida adǝmlǝrni Xǝytanning qanggilidin wǝ ⱨalak yolidin tutup ⱪutⱪuzux ixlirini kɵrsitidu.
■5:10 Yǝr. 16:16; Əz. 47:9; Mat. 4:19; Mar. 1:17.
■5:11 Mat. 4:20; 19:27; Mar. 10:28; Luⱪa 18:28.
□5:12 «Tǝⱪsir...» — yaki «I Rǝb...». «pütün bǝdinini mahaw besip kǝtkǝn bir adǝm....» — «mahaw kesili» birhil ⱪorⱪunqluⱪ terǝ kesili bolup, Yǝⱨudiylar bu hil kesǝlgǝ giriptar bolƣanlarni napak, dǝp ⱪarap ularƣa ⱪǝt’iy yeⱪinlaxmaytti. Bu kesǝl toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
□5:14 «ularda bir guwaⱨliⱪ bolux üqün, Musa bu ixta ǝmr ⱪilƣandǝk ɵzüngning saⱪaytilƣining üqün bir ⱪurbanliⱪni sunƣin» — Musa pǝyƣǝmbǝr Tǝwrat ⱪanunida xundaⱪ ǝmrni kɵrsǝtkǝn: — Bir mahaw kesili saⱪaytilƣan bolsa, u muⱪǝddǝs ibadǝthaniƣa berip, ɵzining saⱪaytilƣanliⱪini kaⱨinƣa kɵrsitip andin mahaw kesilidin saⱪayƣanlar ⱪilixⱪa tegixlik ⱪurbanliⱪni sunuxi kerǝk idi. Xübⱨisizki, Musa pǝyƣǝmbǝrdin baxlap Mǝsiⱨ Əysa kǝlgüqǝ bu murasim ⱨeq ɵtküzülüp baⱪⱪan ǝmǝs idi. «Law.» 14:1-32ni kɵrüng.
■5:14 Law. 13:2; 14:2; Mat. 8:4.
□5:18 «... Ular uni uning aldiƣa ǝkirixkǝ intilixti» — Əysa ɵydǝ olturatti (19-ayǝtni kɵrüng).
■5:18 Mat. 9:1; Mar. 2:3; Ros. 9:33.
□5:21 «Pǝrisiylǝr» — ⱪattiⱪ tǝlǝplik bir diniy mǝzⱨǝptikilǝr idi. Ular toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.
□5:24 «silǝrning Insan’oƣlining yǝr yüzidǝ gunaⱨlarni kǝqürüm ⱪilix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ ikǝnlikini bilixinglar üqün» — «Insan’oƣli» toƣruluⱪ «Mat.» 8:20diki izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.
□5:27 «u yolƣa qiⱪip, Lawiy isimlik bir bajgirni kɵrdi» — «Lawiy»ning baxⱪa ismi «Matta» idi.
□5:29 «zor bir top bajgirlar» — «bajgirlar» Israilning zeminini ixƣal ⱪilƣan Rimliⱪlar üqün ɵz hǝlⱪidin baj yiƣip beridiƣan wǝ xu sǝwǝbtin nǝprǝtkǝ uqriƣan Yǝⱨudiylar.
■5:29 Mat. 9:10; Mar. 2:15; Luⱪa 15:1.
□5:30 «Silǝr nemixⱪa bajgir wǝ gunaⱨkarlar bilǝn bir dastihanda yǝp-iqip olturisilǝr?!» — «gunaⱨkarlar» — Tǝwrat-Injil boyiqǝ ⱨǝrbir adǝm gunaⱨkar, ǝlwǝttǝ. Lekin muxu ayǝttiki «gunaⱨkarlar» degǝn sɵz, ⱨali qong Pǝrisiylǝr wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin alaⱨidǝ «gunaⱨkarlar» dǝp atalƣan bajgirlar, paⱨixǝ ayallar, ⱨǝtta sawatsiz kixilǝr ⱪatarliⱪlarni kɵzdǝ tutidu.
□5:32 «Mǝn ⱨǝⱪⱪaniylarni ǝmǝs, bǝlki gunaⱨkarlarni towiƣa qaⱪirƣili kǝldim» — muxu sɵzidǝ «gunaⱨkarlar» degini, ɵzlirini gunaⱨkar dǝp tonup yǝtkǝnlǝrni kɵzdǝ tutidu, ǝlwǝttǝ. Qünki ⱨǝmmǝ adǝm gunaⱨkardur. «Ⱨǝⱪⱪaniylar» ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ⱨesabliƣanlarni kɵrsitidu. Xunga Mǝsiⱨ ularni qaⱪiralmaytti wǝ ⱨazirmu qaⱪiralmaydu.
■5:32 Mat. 9:13; Luⱪa 19:10; 1Tim. 1:15.
□5:34 «toy meⱨmanliri» — grek tilida «mǝrikǝ zalining pǝrzǝntliri» degǝn ibarǝ bilǝn ipadilinidu.
□5:35 «Əmma xu künlǝr keliduki, yigit ulardin elip ketilidu, ular xu künlǝrdǝ roza tutidu» — bu sɵzlǝr Əysaning «ulardin (meⱨmanlardin) elip ketilip» ɵlümi ɵzigǝ ǝgǝxkǝnlǝrgǝ ⱪayƣu-ⱨǝsrǝt elip kelidiƣanliⱪini kɵrsitidiƣan bexarǝt.
□5:39 «ⱨeqkim kona xarabtin keyin yengisini iqixni halimaydu» — adǝttǝ, kona xarab dǝrwǝⱪǝ yengi xarabtin yahxi, ǝlwǝttǝ.