□15:3 «Sen Xudani haqaret qilghanlarning haqaretliri Méning üstümge chüshti» — («Zeb.» 69:9).
■15:3 Zeb. 69:7-9; Yesh. 53:4, 5.
■15:4 Rim. 4:23, 24.
■15:5 Rim. 12:16; 1Kor. 1:10; Fil. 2:2; 3:16; 1Pét. 3:8.
□15:7 «Mesih silerni qobul qilip, Xudagha shan-sherep keltürginidek, silermu bir-biringlarni qobul qilinglar» — bashqa birxil terjimisi: «Mesih silerni qobul qilghandek, silermu bir-biringlarni qobul qilip Xudagha shan-sherep keltürünglar». Emeliyette bu menisimu bizning terjimimizdin chiqidu.
□15:8-9 «Eysa Mesih Xudaning ata-bowilargha bergen wedilirini ispatlash üchün» — «Xudaning ata-bowilargha bergen wediliri» Xuda Ibrahim, Ishaq, Yaqup, Yüsüp, Musa peyghember we bashqa peyghemberlerge yetküzgen wediliri dégenlik. «shu arqiliq ellermu Xudaning rehim-shepqitini körüp uni ulughlishi üchün...» — «eller» mushu yerde yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. «Shunga Sanga eller arisida medhiye oquymen...» — «eller» yene mushu yerde yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. «Shunga Sanga eller arisida medhiye oquymen, we Séning namingni küyleymen» — («Zeb.» 18:49. Bu bésharette Mesih Öz Rohi arqiliq Dawut peyghemberning aghzidin sözleydu. Pawlus bu muhim gepliri (8-9-ayetler) arqiliq Yehudiy emesler we Yehudiylarning bir-birini qobul qilishini dewet qilidu; chünki Mesih Eysa Özi Yehudiylar («xetne qilin’ghanlar»)gha xizmetkar teyinlendi hem shuningdek Yehudiy emesler («yat eller»)ning Xudani medhiyilishige bashlamchiliq qilidu; démek, Mesih ikki terepning xizmitide bolghandin kéyin, némishqa siler Yehudiylar we Yehudiy emesler kichik péilliq bilen Uning ulugh ülgisige egiship bir-biringlarni qobul qilmaysiler?
■15:8-9 2Sam. 22:50; Zeb. 18:49-50.
□15:10 «We U yene: ... deydu» — bu we kéyinki ayettiki «U» Mesihdur. Mushu ayettiki bésharetler Uning Özining peyghemberlerning aghzi arqiliq éytqan sözliridur. 15-ayettiki izahatni körüng. «Ey eller» — «eller» yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. «Ey eller, Xudaning xelqi bilen bille shad-xuram bolunglar!» — «Qan.» 32:43.
□15:11 «Ey barliq eller, Perwerdigarni medhiyilenglar, ey pütkül qowmler, Uni ulughlanglar!» — («Zeb.» 117:1) — bu ayet we yuqiriqi neqil keltürülgen ikki ayette, Mesih (dunyagha kélishtin burun) peyghemberlerning aghzidin bésharet bérip, kelgüside Yehudiy emesler bilen Özi tallighan xelqi bille Xudagha ibadet qiliship, Uning xizmitide bille bolushidighanliqini aldin’ala éytidu.
□15:12 «Yessening yiltizi bolghan kishi meydan’gha chiqidu, ellerge hakimliq qilidighan zat ornidin turidu; eller derweqe Uninggha ümid baghlaydu» — («Yesh.» 11:10) Mesih toghruluq yene bir bésharet. Yesse bolsa, Dawut peyghemberning atisi idi. Biraq uning ewladi Mesih, yeni «uning yiltizi»dur.
■15:12 Yesh. 11:10; Weh. 5:5; 22:16.
□15:13 «ümidning Igisi Xuda...» — eyni söz «ümidning Xudasi...».
□15:16 «bu xizmitimning meqsiti ellerning Xudagha sunidighan ibaditi Muqeddes Roh arqiliq pak-muqeddes qilinip...» — «eller»: yat eller, Yehudiy emeslerni körsitidu. «Shu shapaet bilen men Xudaning xush xewirini yetküzüp kahindek Uning ibaditini hemme yerde wujudqa keltürüsh xizmitide Yehudiy emes ellerge Mesih Eysaning xizmetkari bolup teyinlendim. Bu xizmitimning meqsiti ellerning Xudagha sunidighan ibaditi, Muqeddes Roh arqiliq pak-muqeddes qilinip, Xudani xursen qilidighan qurbanliqtek uning qobul qilishigha layiq bolushi üchündur» — rosul Pawlus özini kahin’gha oxshitidu. Xudaning kona zamanlardiki ibadetxanigha kahinlarni teminleshtiki meqsiti xelqning toghra yolda Xudagha ibadet qilishidin ibaret idi. Shunga ular xelqning öz qurbanliqlirini toghra, Xudaning qobul qilishigha layiq pétide sunushigha yardemchi we xizmetkar idi. Pawlus özining xush xewerni yetküzüshning axirqi meqsiti Xudagha heqiqiy, menilik, chin dilliq ibadetni barliqqa keltürüshtin ibarettur, deydu. Xeqning bu ibaditini pak-muqeddes qilish Muqeddes Rohning ishi, elwette. Bu ibadetmu peqet jamaet ibadet sorunlirida emes, belki ishen’güchining pütün hayati arqiliq ipadilinidu (12:1-2).
□15:21 «Uningdin xewersiz bolghanlar Uni köridu, anglimighanlar anglap chüshinidu» — «Yesh.» 52:15.
■15:23-24 Rim. 1:10; 15:32; 1Tés. 3:10; 2Tim. 1:4.
■15:25 Ros. 19:21; 24:17.
□15:27 «Chünki eller Yehudiy qérindashlarning rohiy bextliridin behrimen bolghan bolsa, maddiy jehettin ulargha yardem bérishke toghra kélidu» — «yardem bérish» dégen söz grék tilida adette muqeddes ibadetxanidiki xizmet bilen munasiwetliktur.
□15:28 «Yérusalémdiki qérindashlarning jamaetlerning étiqadining bu méwisini qobul qilishini jezmenleshtürgendin kéyin,...» — grék tilida «(Yérusalémdiki) qérindashlargha bu méwisini yetküzüp möhürlendürgendin kéyin,...» dégen sözler bilen ipadilinidu. Rosul Pawlus Yehudiy qérindashlarning bu sowghatni qobul qilishini intayin muhim dep biletti. Chünki uni qobul qilishi sowghat bergenlerni, yeni Yehudiy emes ishen’güchilerni «bizning qérindashlirimiz» dep qobul qilishigha barawer bolatti, shunglashqa barliq jamaetlerning birliki we muhebbitini mustehkemlep algha süretti. Xudagha teshekkür, Yehudiy qérindashlar uni qobul qildi («Ros.» 21:17).
□15:30 «men üchün Xudagha dua qilip men bilen birlikte küresh qilghaysiler» — «küresh qilghaysiler» dégen sözler jin-sheytanlarning Xudaning xizmitige daim qarshi chiqidighanliqini körsitidu; shunga bu xizmet üchün dua qilish (bularning qarshi chiqqanliqi tüpeylidin) birxil küresh, tes bir ish bolidu (mesilen «Kol.» 2:1, 4:11ni körüng).
□15:33 «Amanliq-xatirjemlik Igisi bolghan Xuda» — esliy tilida «Amanliq-xatirjemlikning Xudasi».