6
Iesu təmaugɨn nətəmimi tepət
(Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17)
1 Uərisɨg e natimnati mɨn u, Iesu təmuvən əpəha e nɨtəni=pən e nəhu asoli nərgɨ u, Lek Kaləli. Kəni nərgɨn kəti mɨn u, Lek Taipiriəs. 2 Kəni nɨmənin nətəmimi kəmautuərisɨg lan, mətəu-inu kəutafu nəmtətiən mɨn rəhan, iətəm tatol nətəmimi kautohmɨs kəmotəsanən. 3 Kəni Iesu təmuvən əpəha ilɨs e nɨtəuət kəti, kəni mətəharəg ikɨn ilah rəhan mɨn nətəmimi. 4 E nian əha, lafet kəti rəha nətəm Isrel u, kətəni məmə lafet rəha Pasova tɨnuva iuəkɨr.
5 Kəni nian Iesu təməsal=pən, kəni meruh nɨmənin nətəmimi tepət ilah kəməhuva, kəni in təmətapuəh o Fɨlɨp məmə, “?Okotəhro motos pɨret tepət təhmen e nətəmimi mɨn u məmə ilah okotun?” 6 In təməni askəuvɨn əmə məmə oteruh-to nəhatətəiən rəha Fɨlɨp, mətəu in tɨnəhrun rəkɨs nati nak iətəm in otəpanol.
7 Kəni Fɨlɨp təni=pən kəm in məmə, “!Ei! Nəmə okos nəhmtɨ pɨret məni lan təhmen e tu-hanrɨt tənariəs pau,* “Tənariəs,” inu məni rəhalah, təhmen e vatu rəha Vanuatu. Rəueiu, tu-hanrɨt tənariəs təhmen e tu-hanrɨt-tausɨn vatu (200,000 vatu). mətəu ko təsəhmeniən. Nətəmimi mɨn u rəfin ilah okotun əmə təkəku məkəku.”
8 Kəni iətəmimi kəti rəha Iesu, nərgɨn u Antɨru u pia Saimon Pitə, in təməni=pən kəm Iesu məmə, 9 “Suakəku kəti uəha tatos pɨret faif kəmol e pale, mɨne nəmu keiu. Mətəu ko təsəhmen agɨniən e nətəmimi mɨn əha.”† 2King 4:42-44
10 Kəni Iesu təni məmə, “Otəni=pən kəm nətəmimi məmə okotəharəg.” Kəni ikɨn əha, manuvehli tepət, kəni ilah kəmotəharəg. Kəni nəmpə rəha nəman əmə, təhmen e faif-tausɨn.‡ Nɨpətan mɨne kəlkələh mɨn ilah mɨn e nɨmənin əha, mətəu kəmafin əmə nəman. Noliən rəhalah tol lanəha. !Nəmə təhro, nətəmimi ilah rəfin tuenti-tausɨn! 11 Kəni Iesu təmos pɨret, məni tagkiu kəm Uhgɨn ohni, kəni məfən pɨret u kəm lah rəfin u kəutəharəg, kəni matɨg mol mɨn nati kətiəh əmə e nəmu. Kəni ilah kəmotun təhmen nərfɨlah tasisi.
12 Kəni nian kɨnotauən rəkɨs, nərfɨlah tasisi, kəni Iesu təni=pən kəm rəhan mɨn nətəmimi məmə, “Əhuvən motəuəri nɨpɨspɨsɨ pɨret mɨn kəutəməhl-məhli. Təsəuvɨriən məmə okotərəkɨn əmə.” 13 Kəni ilah kəməhuvən motəuəri nɨpɨspɨsɨ pɨret kəni məhuveipei=pən e kətɨm asoli mɨn ilah tueləf kotəriauəh vivi. Pɨret u, in nɨpɨspɨsɨ pɨret ilah faif kəmol e pale,§ Pale in nati kəti təhmen e rais uə wit. iətəm nətəmimi kəmotun motəpəh.
14 Kəni nian nətəmimi kəmoteruh nəmtətiən əha iətəm Iesu təmol, kəni ilah kəmotəni məmə, “Nɨpəhriəniən. !Iəni pəhriən u* Nətəm Isrel ilah kəmotəhtahnin iəni kəti məmə in otuva təhmen e Mosɨs (Jon 1:21). E nian rəha Mosɨs, Uhgɨn təməfən pɨret təmsɨpəri e neai, nərgɨn u mana. Kəni ilah kəmauteruh əmə Iesu təmol nati apɨspɨs, maugɨn ilah e pɨret. Rəhalah nətəlɨgiən təmuvən o nauəniən (fes 26) mɨne noh rəkɨsiən ilah o nətəm Rom (fes 15). rəha Uhgɨn iətəm aupən kəmətəni məmə in otuva e nəhue nɨftəni!”† Dut 18:15-19 15 Kəni Iesu təməhrun məmə nətəmimi mɨn u kotəni məmə okəhuva motos in məhuvən motəkeikei kəm in məmə in otuva mol kig rəhalah. Kəni in təmagɨm mɨn, məpəh ilah muvən əpəha e nɨtəuət, mətan in pɨsɨn əmə.‡ Mat 4:8-10; Jon 18:36-37
Iesu təmaliuək e nəhue nəhu
(Mat 14:22-27; Mak 6:45-52)
16 Nian mɨtɨgar təmeiuaiu, nətəmimi rəha Iesu mɨn kəmoteiuaiu məhuvən e lek əha. 17 Kəni tɨnapinəpu, mətəu Iesu tɨkə, təsuva-əhanəhiən. Kəni əmeiko, ilah kəməhuvən motəri e bot kəti, kəni mɨnəutasuə lan mɨnəutohapumɨn mɨn e lek, məmə ilah okəhuvən Kapeniəm. 18 Kəni nɨmətagi asoli kəti təməhtul mɨnatol nəhu tɨnətərah. 19 Kəni nian ilah kəməutasuə mautəhuvən, təhmen e faif uə sikɨs kilomitə, kəni ilah kəmotafu Iesu taliuək e nəhue nəhu§ Job 9:8 mətuva iuəkɨr o rəhalah bot. Kəni ilah kəmotəgɨn pɨk,* Mat 14:26; Mak 6:49; Luk 24:37 20 mətəu in təməni=pən kəm lah məmə, “Sotəgɨn pɨkiən, mə iəu əpə.” 21 !Kəni nɨkilah təmagiən mə kotələs in e bot, mautol əmeiko, rəueiu agɨn, mətəu bot tɨnuvən e nəve nəhu e nɨtəni=pən ikɨnu kəməutəni məmə okəhuvən ikɨn!
Nətəmimi kəməutəsal e Iesu
22 Kəməni lauɨg lan, nətəmimi mɨn nətəm kəutatɨg əha e ləven=pən=pa ikɨn e lek asoli u, ilah kəmoteruh məmə aupən, bot kətiəh əmə tətəhtul. Kəni ilah kotəhrun məmə Iesu təsuvəniən e bot u ilah rəhan mɨn nətəmimi, mətəu-inu nian kəmohiet, ilah pɨsɨn əmə məhuvən. 23 Kəni bot mɨn nəuvein, komotsɨpən e taun u Taipiriəs, ilah kəməhuva. Ilah kəməhuvari iuəkɨr əmə u ikɨnu iətəm Iərmənɨg təməhtul ikɨn məfaki mətəni tagkiu o pɨret, kəni nətəmimi kəmotun. 24 Kəni ilah kəmoteruh məmə Iesu tɨnɨkə u ikɨnu, moteruh məmə rəhan mɨn nətəmimi kɨnohkə mɨn, kəni tol lanəha, ilah mɨn kəmotasuə mɨn e bot mɨn, məhuvən Kapeniəm, mautəsal lan.
Iesu in pɨret rəha nəmiəgəhiən
25 Nian nətəmimi mɨn u kəmoteruh Iesu əpəha nəve nəhu=pən əpəha e lek u, kotətapuəh ohni məmə, “?Iəgətun, ik nəmuva u ikɨnu nəhgɨn?”
26 Mətəu Iesu təməni=pən kəm lah məmə, “Nɨpəhriəniən agɨn iətəni kəm təmah məmə, itəmah nəutəsal lak, səniəmə nəmoteruh nəmtətiən mɨn u iətəm iəmol, mətəu itəmah nəmotun əmə pɨret, nərfɨtəmah tasisi. 27 Mətəu təsəuvɨriən məmə itəmah nahgitəmah otɨkə o nosiən pɨret iətəm otəpanəmnəmɨt mɨkə.† Aes 55:2 Itəmah, nahgitəmah otəkeikei mɨkə o nosiən pɨret iətəm tətatɨg itulɨn u, pɨret rəha nəmiəgəhiən iətəm naunun tɨkə.‡ Jon 6:35,48 Pɨret u, inu, Nətɨ Iətəmimi otəpanəfɨnə kəm təmah; mətəu-inu Tatə Uhgɨn, in təməgətun məmə nɨkin tagiən o Nətɨn.”§ Aes 55:2
28 Kəni ilah kəmotətapuəh ohni məmə, “?Noliən nak mɨn u iətəm Uhgɨn tolkeikei məmə itɨmah oiəkotol?”
29 Kəni Iesu təni=pən kəm lah məmə, “Itəmah nəkotəkeikei motəhatətə lak, məmə Uhgɨn təmahli=pa iəu.* Jon 6:35; 1Təs 1:3; 1Jon 3:23 Nati u inu Uhgɨn in tolkeikei.”
30 Kəni ilah kəmotətapuəh mɨn ohni məmə, “?Mətəu ik onəkol nəmtətiən nak, məmə itɨmah iəkoteruh kəni iəkotəhatətə lam? ?Ik onəkol nati nak? 31 Nian rəhatah kəha mɨn u aupən, ilah kəmautan ikɨn təpiə-məpiə ikɨn, ilah kəmautun ‘mana.’† Nam 11:7-9 Nəghatiən kəti e Nauəuə Rəha Uhgɨn tətəni məmə, ‘In təməfən pɨret iətəm təmsɨpən e Negəu e Neai məmə ilah okotun.’ ”‡ Eks 16:4,15; Neh 9:15; Sam 78:24; Sam 105:40
32 Mətəu Iesu təməni=pən kəm lah məmə, “Nɨpəhriəniən agɨn u iatəni kəm təmah məmə, səniəmə Mosɨs təməfɨnə pɨret u iətəm tatsɨpən e Negəu e Neai məmə nəkotun. Mətəu mə rəhak Tatə in təməfɨnə. Kəni in u tətəfɨnə pɨret pəhriən iətəm tatsɨpən e Negəu e Neai, məmə itəmah onəkotun. 33 Mətəu-inu pɨret rəha Uhgɨn, inu in iətəm tatsɨpən e Negəu e Neai, məteiuaiu=pa e nəhue nɨftəni.§ Jon 3:13,31 Kəni pɨret u tətəfən nəmiəgəhiən kəm nətəmimi e nəhue nɨftəni.”* Dut 8:3; Mat 4:4; Luk 4:4
34 Kəni ilah kəmotəni=pən kəm in məmə, “Iətəmi asoli, kəsi, əfa-to pɨret u kəm tɨmah nian rəfin.”† Mat 6:11; Jon 4:15
35 Kəni Iesu təməni=pən kəm lah məmə, “Iəu u, iəu‡ Jon 8:12; 10:7,11; 11:25; 14:6; 15:1 Pɨret iətəm tətəfən nəmiəgəhiən. Iətəmimi otuva ohniəu, in nəumɨs otəsus mɨniən. Kəni iətəmimi iətəm otəhatətə lak, in otəsəuauə mɨniən.§ Jon 4:14; 7:37-39* E nauəuə rəha Jon, Iesu in tətəni in məmə in nati səpɨn: in Pɨret iətəm tətəfən nəmiəgəhiən (6:35); in Nəhagəhagiən rəha nətəmimi u e nəhue nɨftəni (8:12); in Namtɨhluə (10:7,9); in Iətəmimi rəha Nəsal Viviən Sipsip Mɨn (10:11,14); in Nəukətɨ Nair=pa Mɨniən e Nɨmɨsiən, kəni in Nəukətɨ Nəmiəgəhiən (11:25); in Suaru, mɨne Nəukətɨ Nɨpəhriəniən, mɨne Nəukətɨ Nəmiəgəhiən (14:6); in Nəukətɨ Nɨgi Pəhriən (15:1). 36 Mətəu iəu iəməni=pɨnə rəkɨs kəm təmah, məmə nati əpnapɨn nauteruh iəu, mətəu itəmah nəsotəhatətəiən lak. 37 Nətəmimi nətəm rəhak Tatə tətəfa ilah kəm iəu, ilah okəhuva ohniəu. Kəni iətəmimi iətəm otuva ohniəu, ko iəsahli pətɨgəmiən.† Jon 17:2 38 Mətəu-inu iəu iəmsɨsɨpəniən e Negəu e Neai meiuaiu=pa e nəhue nɨftəni məmə iəkol natimnati mɨn u iəu əmə iəkolkeikei. Mətəu iəmuva məmə iəkol natimnati mɨn u iətəm rəhak Tatə təmahli=pa iəu iəkuva ohni. 39 Kəni in tolkeikei məmə iəu iəkaskəlɨm tiəkɨs nətəmimi mɨn u nətəm in təməmki=pa ilah kəm iəu, oiəsəmkarəpəniən e iətəmi kəti mɨne. In tolkeikei məmə e naunun nian, iəu iəkol nətəmi mɨn u ilah okotəmiəgəh mɨn e nɨmɨsiən.‡ Jon 17:2,12; 18:9 40 Mətəu-inu rəhak Tatə in tolkeikei məmə nətəmimi rəfin nətəm kəutəsal=pən o Nətɨn, kəni motəhatətə lan, ilah okotos nəmiəgəhiən itulɨn. Kəni e naunun nian, iəu oiəkol nətəmimi mɨn u ilah okotəmiəgəh mɨn e nɨmɨsiən.”
41 Kəni o nati u, nətəmimi nɨkilah tɨnətuəuin mətagət, mətəu-inu in tətəni məmə, “Iəu u, Pɨret iətəm tatsɨpən e Negəu e Neai, meiuaiu=pa e nəhue nɨftəni.” 42 Ilah kəutəni məmə, “?Təhro? Suah u in Iesu, nətɨ Josɨp, kitah kotəhrun əmə rəhan tatə mɨne mamə. ?Təhro in tətəni lanəha məmə, ‘Iəu iəmsɨpən e Negəu e Neai, mətuva e nəhue nɨftəni’?”
43 Iesu təməni=pən kəm lah məmə, “Təsəuvɨriən məmə nəkotəghati lanko. 44 Nəmə Tatə Uhgɨn iətəm təmahli=pa iəu iəkuva, in təsiuvi=paiən iətəmimi kəti tuva ohniəu, kəni ko iətəmimi u təsuva aruiən ohniəu məmə iəkol otəmiəgəh mɨn e nɨmɨsiən e naunun nian.§ Hos 11:4; Jon 6:65; 12:32 45 Nəghatiən iətəm iəni kəti təmətei aupən e Nauəuə rəha Uhgɨn, tətəni tol lanu məmə, ‘Uhgɨn in otəgətun nətəmimi rəfin.’* Aes 54:13; Jer 31:34 Iətəmimi iətəm tətətəlɨg e nəgətuniən rəha Tatə Uhgɨn kəni mos rəhan nətəlɨgiən ikɨn, in tətuva ohniəu. 46 Iətəmimi kətiəh mɨne tɨkə, iətəm təmeruh Tatə Uhgɨn. In pɨsɨn əmə u iətəm təmsɨpən lan, təmeruh in. 47 Nɨpəhriəniən agɨn u iətəni kəm təmah məmə, iətəmimi iətəm tətəhatətə lak, in tɨnos nəmiəgəhiən itulɨn.
48 “Iəu u, Pɨret rəha nəmiəgəhiən.† Pɨret əpnapɨn əmə tasiru e nɨpətɨtah məmə kitah okotəmiəgəh kəni məutatɨg, mətəu Iesu, in Pɨret rəha nəmiəgəhiən, kəni in nəukətɨ nəmiəgəhiən itulɨn, iətəm tətətuəuin u rəueiu. 49 Nati əpnapɨn tɨpɨtəmah mɨn aupən, ilah kəmotun pɨret u ‘mana’ əpəha ikɨn təpiə-məpiə ikɨn, mətəu ilah kəmohmɨs rəkɨs. 50 Mətəu Pɨret iətəm təmsɨpən e Negəu e Neai meiuaiu=pa u rəueiu, in tol pɨsɨn. Pɨret u, təmeiuaiu=pa məmə iətəmi iətəm tatun, ko təsɨmɨsiən 51 Iəu u, iəu Pɨret iətəm tətəmiəgəh, təmsɨpən e Negəu e Neai, meiuaiu=pa e nəhue nɨftəni. Iətəmi otun Pɨret u, in otəmiəgəh matuvən əmə lanko naunun tɨkə; kəni Pɨret u, iətəm iəu iəkəfɨnə o nəmiəgəhiən rəha nətəmimi e nəhue nɨftəni, inu nəhuvegək.”
52 Nəghatiən u təmol nətəmimi kɨnautəhtul mɨnautorgəhu kəm lah mɨn, motəni məmə, “?Təhro ?Suah u təhrun nəfaiən nəhuvegɨn kitah kotun?”
53 Kəni Iesu təməni=pən kəm lah məmə, “Nɨpəhriəniən agɨn u iətəni=pɨnə kəm təmah məmə, nəmə itəmah nəsotuniən nəhuvegɨ Nətɨ Iətəmimi, kəni məsotəmnɨmiən nɨran, ko nəsotosiən nəmiəgəhiən itulɨn.‡ Iesu tətəghati e nəghatiən əuhlin əha məmə katun nəhuvegɨn, katənɨm nɨran. Nɨpətɨn u, məmə nətəmimi okotəkeikei motəhatətə e rəhan nɨmɨsiən kəni motos nəmiəgəhiən itulɨn. (Jon 6:27,29,35,47-48,60). Nati nak in təməni tol nɨkitah təhti nɨpətɨ Nauəniən Rəha Nəmtətiən Rəha Iesu; Mat 26:26,28. 54 Iətəmimi iətəm tatun əmə nəhuvegək mətəmnɨm nɨrak, in otos nəmiəgəhiən itulɨn,§ Fes 54 in suaru kəti mɨn rəha nəniən fes 40. Nɨpətɨlau kuəhmen-əhmen e lau mɨn. In təhruahru əmə məmə nuniən nəhuvegɨ Iesu mɨne nəmnɨmiən nɨran in nəghatiən əuhlin o nəhatətəiən rəhatah. kəni e naunun nian, iəu oiəkol in otəmiəgəh mɨn e nɨmɨsiən.* Sam 63:5 55 Iəməni lanəha, mətəu-inu nəhuvegək in pɨret pəhriən nɨg nətəmimi. Konu nɨrak, in nəmnɨmiən pəhriən nɨm nətəmimi. 56 Iətəmimi iətəm tatun nəhuvegək, kəni mətəmnɨm nɨrak, in otatɨg lak. Kəni iəu iətatɨg lan.† Nian kitah kəutəni məmə kəutatɨg e Iesu, uə kəutəpeir=pən e Iesu, nɨpətɨn u məmə kitah kəutatɨg e Iesu məsohietiən, məutsɨpən lan, məutəhtul=pən lan, kautos rəfin nəsanəniən rəhatah ohni, məutarəriə lan, kautɨlpɨn kitah min.‡ Jon 15:4-7; 1Jon 3:24; 4:15
57 “Rəhak Tatə iətəm təmahli=pa iəu iəkuva, in nəukətɨ nəmiəgəhiən. Kəni iəu iatos nəmiəgəhiən ohni. Kəni e noliən əhmen əmə, iətəmimi iətəm tatun iəu, inu tatos nəmiəgəhiən ohniəu. 58 Iəu u pɨret pəhriən, iətəm təmsɨpən e Negəu e Neai, meiuaiu=pa e nəhue nɨftəni. In təsəhmeniən e pɨret u, iətəm tɨpɨtah mɨn aupən kəmautun. Nati əpnapɨn məmə ilah kəmotun pɨret əha, mətəu ilah kɨnohmɨs rəkɨs. Mətəu iətəmimi iətəm tun pɨret u, in otos nəmiəgəhiən itulɨn, iətəm naunun tɨkə.”§ Jon 6:41,51 59 Iesu təməni pətɨgəm nəghatiən mɨn u, nian təmətəgətun nətəmimi əpəha e nimə rəha nuhapumɨniən* “nimə rəha nuhapumɨniən” — Afin-to e tiksɨnəri. e Kapeniəm.
Nətəmimi mɨn rəha Iesu kəmotəpəh nəhatətəiən lan
60 Nətəmimi tepət rəha Iesu kəmotətəu nəghatiən u rəhan, kəni ilah kotəni məmə, “!Nəman! !Nəghatiən u tiəkɨs agɨn! ?Pəh u təhrun nosiən nəghatiən tol lanəha?”
61 Kəni Iesu təməhrun aru məmə nətəmimi mɨn rəhan, kɨnautəni mun-mun e nəghatiən əha rəhan. Kəni in təməni=pən kəm lah məmə, “?Mətəu təhrol əha? ?Nətəlɨgiən rəhatəmah təmeiuaiu o nati u? 62 ?Mətəu nəmə təhro nəkoteruh Nətɨ Iətəmimi təri matuvən mɨn ikɨn əha, in təmsɨpən ikɨn aupən, təhrol u rəueiu?† Jon 3:31; 17:5 63 Narmɨn Rəha Uhgɨn əmə təhrun nəfəniən nəmiəgəhiən kəm iətəmimi.‡ Jon 6:68; 2Kor 3:6 Nəsanəniən rəha iətəmimi təruru noliən nati u. Nəghatiən mɨn u iəmatəni kəm təmah, ilah nəghatiən mɨn rəha Narmɨn Rəha Uhgɨn iətəm tətəfən nəmiəgəhiən kəm nətəmimi. 64 Mətəu itəmah nəuvein u ikɨnu, itəmah nəsotəhatətə əhanəhiən lak.” (Iesu təməni lanəha mətəu-inu in tɨnəhrun rəkɨs e nətuəuiniən məmə nətəmi nɨpəh mɨn u kəsotəhatətəiən lan, kəni pəh u in otegəhan=pən e nəhlmɨ tɨkɨmɨr mɨn rəhan.)§ Jon 2:25 65 Kəni in təməni məmə, “O nati u inu, iəu iəməni rəkɨs kəm təmah, məmə ko iətəmimi kəti təsuvaiən ohniəu nəmə Tatə Uhgɨn təsoliən suaru ohni.”* Jon 3:27; 6:44; 14:6
66 Uərisɨg e nəghatiən əha, nətəmimi rəhan tepət kəmotagɨm, mɨnotəpəh nɨtəu-pəniən.
Pitə təməni pətɨgəm məmə in tətəhatətə e Iesu
67 Kəni Iesu təmətapuəh o rəhan nətəmimi tueləf məmə, “?Təhro e təmah? ?Itəmah mɨn nəkotəni məmə nəkotagɨm motəpəh iəu?”
68 Kəni Saimon Pitə təməni=pən kəm in məmə, “?Iərmənɨg, itɨmah oiəkəhuvən o pəh? Ik əmə u, rəham əmə nəghatiən in tətəfən nəmiəgəhiən iətəm naunun tɨkə.† Jon 6:63 69 Kəni itɨmah inotəhatətə rəkɨs lam, kəni itɨmah inotəhrun rəkɨs məmə ik Iətəmi Asim rəha Uhgɨn.”‡ Mak 1:24; 8:27-30; Luk 4:34
70 Kəni Iesu təməni=pən kəm lah məmə, “Itəmah u, nətəmi tueləf rəhak. Iəu u, iəmɨtəpɨn itəmah, mətəu itəmah kəti u ikɨn, in iərmɨs.”§ Jon 13:2,27 71 In tətəni Jutəs, nətɨ Saimon Iskariot, mətəu-inu in mɨn in iətəmi tueləf kəti rəha Iesu, mətəu uərisɨg ikɨn, in otəpanegəhan=pən in e nəhlmɨ rəhan mɨn tɨkɨmɨr.* Jon 17:12
*6:7 “Tənariəs,” inu məni rəhalah, təhmen e vatu rəha Vanuatu. Rəueiu, tu-hanrɨt tənariəs təhmen e tu-hanrɨt-tausɨn vatu (200,000 vatu).
†6:9 2King 4:42-44
‡6:10 Nɨpətan mɨne kəlkələh mɨn ilah mɨn e nɨmənin əha, mətəu kəmafin əmə nəman. Noliən rəhalah tol lanəha. !Nəmə təhro, nətəmimi ilah rəfin tuenti-tausɨn!
§6:13 Pale in nati kəti təhmen e rais uə wit.
*6:14 Nətəm Isrel ilah kəmotəhtahnin iəni kəti məmə in otuva təhmen e Mosɨs (Jon 1:21). E nian rəha Mosɨs, Uhgɨn təməfən pɨret təmsɨpəri e neai, nərgɨn u mana. Kəni ilah kəmauteruh əmə Iesu təmol nati apɨspɨs, maugɨn ilah e pɨret. Rəhalah nətəlɨgiən təmuvən o nauəniən (fes 26) mɨne noh rəkɨsiən ilah o nətəm Rom (fes 15).
†6:14 Dut 18:15-19
‡6:15 Mat 4:8-10; Jon 18:36-37
§6:19 Job 9:8
*6:19 Mat 14:26; Mak 6:49; Luk 24:37
†6:27 Aes 55:2
§6:27 Aes 55:2
*6:29 Jon 6:35; 1Təs 1:3; 1Jon 3:23
†6:31 Nam 11:7-9
‡6:31 Eks 16:4,15; Neh 9:15; Sam 78:24; Sam 105:40
*6:33 Dut 8:3; Mat 4:4; Luk 4:4
‡6:35 Jon 8:12; 10:7,11; 11:25; 14:6; 15:1
*6:35 E nauəuə rəha Jon, Iesu in tətəni in məmə in nati səpɨn: in Pɨret iətəm tətəfən nəmiəgəhiən (6:35); in Nəhagəhagiən rəha nətəmimi u e nəhue nɨftəni (8:12); in Namtɨhluə (10:7,9); in Iətəmimi rəha Nəsal Viviən Sipsip Mɨn (10:11,14); in Nəukətɨ Nair=pa Mɨniən e Nɨmɨsiən, kəni in Nəukətɨ Nəmiəgəhiən (11:25); in Suaru, mɨne Nəukətɨ Nɨpəhriəniən, mɨne Nəukətɨ Nəmiəgəhiən (14:6); in Nəukətɨ Nɨgi Pəhriən (15:1).
§6:44 Hos 11:4; Jon 6:65; 12:32
*6:45 Aes 54:13; Jer 31:34
†6:48 Pɨret əpnapɨn əmə tasiru e nɨpətɨtah məmə kitah okotəmiəgəh kəni məutatɨg, mətəu Iesu, in Pɨret rəha nəmiəgəhiən, kəni in nəukətɨ nəmiəgəhiən itulɨn, iətəm tətətuəuin u rəueiu.
‡6:53 Iesu tətəghati e nəghatiən əuhlin əha məmə katun nəhuvegɨn, katənɨm nɨran. Nɨpətɨn u, məmə nətəmimi okotəkeikei motəhatətə e rəhan nɨmɨsiən kəni motos nəmiəgəhiən itulɨn. (Jon 6:27,29,35,47-48,60). Nati nak in təməni tol nɨkitah təhti nɨpətɨ Nauəniən Rəha Nəmtətiən Rəha Iesu; Mat 26:26,28.
§6:54 Fes 54 in suaru kəti mɨn rəha nəniən fes 40. Nɨpətɨlau kuəhmen-əhmen e lau mɨn. In təhruahru əmə məmə nuniən nəhuvegɨ Iesu mɨne nəmnɨmiən nɨran in nəghatiən əuhlin o nəhatətəiən rəhatah.
*6:54 Sam 63:5
†6:56 Nian kitah kəutəni məmə kəutatɨg e Iesu, uə kəutəpeir=pən e Iesu, nɨpətɨn u məmə kitah kəutatɨg e Iesu məsohietiən, məutsɨpən lan, məutəhtul=pən lan, kautos rəfin nəsanəniən rəhatah ohni, məutarəriə lan, kautɨlpɨn kitah min.
‡6:56 Jon 15:4-7; 1Jon 3:24; 4:15
*6:59 “nimə rəha nuhapumɨniən” — Afin-to e tiksɨnəri.
‡6:69 Mak 1:24; 8:27-30; Luk 4:34