32
Ehde shertlirige guwahchilarni chaqirish — Musaning ghezili
1 «Qulaq sélinglar, ey asmanlar, men sözley;
Aghzimning sözlirini angla, i yer-zémin!
2 Telimim bolsa yamghurdek yaghidu,
Sözlirim shebnemdek tamidu,
Yumran ot-chöp üstige chüshken sim-sim yamghurdek,
Kökzarliqning üstige chüshken xasiyetlik yamghurdek bolidu.
3 Chünki men Perwerdigarning namini bayan qilimen;
Emdi Xudayimizni ulugh dep jakarlanglar!
4 U qoram tashtur, Uning emelliri mukemmeldur;
Uning barliq yolliri heqqaniydur.
U naheqliqi yoq, wapadar bir Xuda,
Adil we diyanetliktur.
5 Emma Öz xelqi uninggha buzuqluq qildi;
Ularning qilmishliri Uning Öz baliliriningkidek bolmidi — mana bu ularning eyibidur!
Ular egri we iplas bir nesildur!
6 Ey exmeq we nadan xelq,
Perwerdigarning yaxshiliqini shundaq yanduramsen?
U séni bedel tölep hör qilghan atang emesmu?
U séni yaritip, séni tikligen emesmu?
7 Ötken künlerni ésingge alghin,
Dewrdin-dewrgiche ötken yillarni oylighin;
Atangdin sora, u sanga dep béridu;
Aqsaqalliringgha soal qoy, ular séni xewerlendüridu.
8 Hemmidin aliy bolghuchi ellerning ülüshini ulargha üleshtürgende,
Adem’atining perzentlirini bir-biridin bölginide,
U xelqlerning chégrilirini Israil balilirining sanigha qarap békitken.□ «U xelqlerning chégrilirini Israil balilirining sanigha qarap békitken» — bezi kona köchürmilerde: «U xelqlerning chégralirini Xudaning oghullirining sanigha qarap békitkenidi» déyilidu.
9 Chünki Perwerdigarning nésiwisi bolsa uninggha xas bolghan xelqidur;
Yaqup xuddi chek tashlinip chiqqandek, Uning mirasidur.□ «Yaqup» — mushu yerde Israillarni körsitidu.
10 U uni chöl bir zéminda,
Shamal huwlaydighan dehshetlik bir bayawanda uni tapti;
Uni orap etrapida qoghdap turdi,
Uni köz qarichuqidek saqlidi;□ «uni orap etrapida qoghdap turdi» — bashqa birxil terjimisi: «u uni qoghdap yürüp uni terbiyilidi».
11 Xuddi bürküt öz changgisini tewritip,
Balilirining üstide perwaz qilip,
Qanatlirini yéyip ularni peylirining üstige élip kötürginidek,
12 Perwerdigarmu uninggha shundaq yalghuz yétekchilik qildi;
Héchqandaq yat ilah uning bilen bille emes idi.
13 U uni yer yüzining égiz jaylirigha mindürdi,
We u étizliqning mehsulatidin yédi,
U uninggha qiya tashtin hesel shoritip,
Chaqmaq téshidin zeytun méyi shoratti; ■ Qan. 33:26; Yesh. 58:14
14 Sanga kala qaymiqi bilen qoy sütini ichküzüp,
Qozilarning yéghini,
Bashandiki qochqarlar we tékilerning göshini yégüzüp,
Ésil bughdayning ésil danliridin yégüzdi,
Sen bolsang üzüm qéni bolghan sap sharabni ichting.
15 Lékin Yeshurun semrip tepkek bolup qaldi;
Berheq, sen semrip ketting,
Bordilip ketting,
Toyunup ketting!
U özini yaratqan Tengrini tashlap,
Öz nijatining Qoram Téshini közge ilmidi.□ «Yeshurun» — Israilning yene bir ismi — menisi «tik turidighan», «durus» dégenlik.
16 Ular bolsa yat ilahlargha egiship Uning wapasizliqqa bolghan hesitini qozghidi,
Yirginchlik ishlar bilen Uning ghezipini keltürdi.
17 Ular Ige-Tengrisi emes jinlargha,
Özi bilmeydighan ilahlargha,
Ata-bowilirimu qorqmaydighan,
Yéngi peyda bolup qalghan ilahlargha qurbanliq qildi.
18 Sen özüngni töreldürgen Qoram Tashni könglüngdin chiqarding,
Séni apiride qilghan Tengrini untudung.
19 Perwerdigar buni körüp,
Oghul-qizlirining Uning achchiqini keltürginidin, ulardin bizar bolup mundaq dédi: —
20 «Men ulardin yüzümni yoshurimen,
Ularning aqiwitini körüp baqay;
Chünki ular iplas bir nesildur,
Qelbide wapadarliqi yoq balilardur.
21 Ige-tengrisi emesler bilen hesitimni keltürdi,
Erzimes mebudliri bilen qehrimni qozghidi;
Shunga «héch xelq emes» bolghan bir xelq arqiliq ularning hesitini qozghaymen,
Nadan bir el arqiliq ularning achchiqini keltürimen.□ «Shunga «héch xelq emes» bolghan bir xelq arqiliq... Nadan bir el arqiliq ularning achchiqini keltürimen» — u ulugh bésharetning emelge ashurulushi toghruluq «Hosh.» 1:9, 2:32, «Rim.» 10:19ni körüng. ■ Rim. 10:19
22 Chünki Méning ghezipimdin bir ot tutashti;
U tehtisaraning tégigiche köyüp baridu,
U yer bilen uning mehsulatini yep kétidu,
We taghlarning ullirinimu tutashturidu.■ Yer. 15:14
23 Men ularning üstige balayi’apetlerni döwileymen;
Ya-oqlirimni birni qoymay ulargha atimen.
24 Ular acharchiliqtin yégilep kétidu,
Tomuz issiq we wabaning neshterliri teripidin yep kétilidu;
Ulargha qarshi yirtquch haywanlarning chishlirini,
Topida ömiligüchilerning zehirini ewetimen.
25 Tashqirida qilich ularni musibetke salidu,
Ichkiride wehime basidu;
U yigit bilen qizni,
Emchektiki bala bilen aq chachliqni hemmisini yoqitidu.
26 Men: «Ularni chépiwétimen,
Insanlarning arisidin ularning namini öchürimen» — deyttim,□ «Ularni chépiwétimen» — yaki «Ularni tarqitimen», «Ularni chéchiwétimen».
27 Biraq düshmenning mesxire qilishidin qorqtum;
Israilning reqibliri bu ishni xata chüshinip: —
Bu ish bizning qolimizning küchlüklükidin bolghan bolsa kérek,
Perwerdigar buni héch qilmidi» démisun dep, bu ishni qilmidim.
28 Israil nesihettin mehrum bolghan bir el,
Ularning héch eqil-pemi yoqtur.
29 Ah, ular dana bolsidi!
Shundaq bolsa buni chüshinip,
Öz aqiwiti qandaq bolidighinini oylaytti!
30 Eger ularning Qoram Téshi ularni sétiwetmigen bolsa,
Perwerdigar ularni düshmenlirige tashlap bermigen bolsa,
Bir kishi qandaqmu ming kishini öz aldidin heydiyeleytti?,
Ikki kishi qandaqmu on ming kishini qachuralaytti?
31 Chünki bashqilarning qoram téshi bolsa bizning Qoram Téshimizdek emestur.
Buninggha düshmenlirimiz özliri guwahliq bersun!
32 Chünki ularning üzüm téli Sodomning üzüm télidin,
Gomorraning étizliqliridin chiqqandur;
Üzümliri zeherlik üzümlerdur,
Ularning herbir sapiqi achchiqtur,
33 Sharabi bolsa ejdihalarning zehiridur,
Kobralarning ejellik zehiridur.
34 Perwerdigar: «Bularning hemmisi Méningkide saqlaqliq emesmu?
Öz xezinilirimde möhürlen’gen emesmu?
35 Intiqam Méningkidur,
Yamanliqni qayturushmu shundaq,
Bular ular putlishidighan waqitqiche saqlaqliq turidu,
Chünki ularning balayi’apetlik küni yéqinlashmaqta,
Ularning béshigha chüshidighan ishlar bolsa téz kéliwatidu.□ «... Bular ular putlishidighan waqitqiche saqlaqliq turidu» — bizningche mushu ayettiki «ular» Israillarni körsitidu. Bezi alimlar «Xudaning düshmenliri (yat eller)ni körsitidu» dep qaraydu. Lékin Xuda intiqamliri bilen axirida Israilning eng ajiz peytide ularni qutquzidu («Yer.» 30-babni, ushbu babtiki 36-, 42-ayetni körüng). ■ Rim. 12:19; Ibr. 10:30; 1Pét. 2:23
36 Chünki Perwerdigar ularning küchi tügep ketkenlikini, ularning aziyip, hetta ajiz yaki méyiplerningmu qalmighinini körgende,
U Öz xelqining üstige höküm chiqiridu,
Öz bendilirige méhir-shepqet körsitidu.□ «...ularning azyip, hetta ajiz yaki méyiplerningmu qalmighinini körgende» — bashqa birxil terjimisi: «yaki kichik yaki chong bolsa, ularning aziyip héchkimning qalmighinini körgende,...». «Öz xelqi üstige höküm chiqiridu» — öz ichige ikki terepni élishi kérek: (1) Xudaning xelqi uning terbiye jazalirini körgendin kéyin gunahlirini iqrar qilip, uning kechürümige muyesser bolidu; (2) Xuda Öz xelqige rezillik qilghuchilargha özining qilghan rezillikini özige yanduridu. «Öz bendilirige méhir-shepqet körsitidu» — bashqa birxil terjimisi: «Öz bendiliri toghruluq niyitidin yénidu». ■ Qan. 32:36
37 U waqitta U mundaq deydu: «Qéni, ularning ilahliri?
Özige tayanch qilghan qoram téshi emdi qeyerdidur?
38 Ularning ötküzgen qurbanliqlirining yéghini yégen,
Ularning sharab hediyeliridiki sharabini ichkenler qeyerge ketti?
Emdi ular ornidin turup silerge yardem bérip, panahinglar bolsun!□ «Emdi ular ornidin turup silerge yardem bérip, panahinglar bolsun!» — Xuda mushu yerde Israil eslide tayan’ghan butlarni mesxire qilidu.
39 Emdi Men Özüm, peqet Menla «Shu»durmen,
Manga hemrah héchqandaq ilahning yoqluqini körüp bilinglar.
Men öltürüp tirildürimen,
Zeximlendürüp saqaytimen;
We héchkim Méning qolumdin qutquzalmaydu.□ «Manga hemrah héchqandaq ilahning yoqluqini körüp bilinglar» — yaki «Mendin bashqa héchqandaq ilah bolmighanliqini körüp bélinglar». ■ Qan. 4:35; 1Sam. 2:6; Yesh. 45:5,18,22
40 Chünki Men qolumni asmanlargha kötürüp: —
«Ebedgiche hayatturmen» dep éytip,
41 Chaqnap turidighan qilichimni ittik qilimen,
Méning qolum adaletni qoral qilip tutidu,
Düshmenlirimdin intiqam alimen,
Mendin nepretlen’güchilerning qilghanlirini ulargha yandurimen!
42 Men ya oqlirimni qan ichküzüp mest qilimen,
Méning qilichim gösh yeydu,
Men ularni öltürülgenler bilen esirlerning qénini,
Düshmenning serdarlirining bashlirini yep-ichidighan qilimen».■ Zeb. 7:12-13; 68:21-23; Yesh. 34:6; Ez. 21:9-11
43 Ey eller, Uning xelqi bilen bille shadlininglar,
Chünki U Öz bendilirining qénining intiqamini alidu,
Öz düshmenlirige qisas yanduridu,
Öz zémini bilen xelqi üchün kechürüm-kafaret keltürüp béridu».■ Rim. 15:10
Musa ghezili toghrisida buyruq chüshüridu
44 Emdi Musa bilen Nunning oghli Yeshua kélip bu ghezelning barliq sözlirini xelqning aldida oqup berdi. □ «Nunning oghli Yeshua» — ibraniy tilida: «Nunning oghli Hoshiya» (Hoshiya Yeshuaning bashqa birxil atilishi). 45 Andin Musa bu hemme sözlerni barliq Israil aldida axirlashturup 46 ulargha söz qilip: «Men bügün otturanglarda silerni agahlandurup guwahliq bergen bu barliq sözlerge köngül bölünglar; siler bularni baliliringlargha tapilap: «Bu qanunning hemme sözlirige emel qilishqa köngül qoyunglar» dep buyrushunglar kérek. 47 Chünki bu söz silerge munasiwetsiz, quruq söz emes, belki silerning hayatinglardur! Siler u zéminni igileshke Iordan deryasidin ötisiler; ötkendin kéyin u zéminda bu söz arqiliq uzun ömür körisiler» — dédi.
Musaning ölümi toghruluq buyruqlar
48 Yene shu küni Perwerdigar Musagha söz qilip mundaq dédi: —
49 Sen ushbu Abarim téghigha, yeni Yérixoning utturidiki, Moabning zéminidiki Nébo téghigha chiqqin we shu yerde Men Israillargha öz teweliki bolush üchün béridighan Qanaan zéminini körgin. ■ Chöl. 27:12 50 Andin akang Harun Hor téghida ölüp öz xelqlirige qoshulghandek, senmu chiqidighan shu taghda ölüp xelqliringge qoshulghin; ■ Chöl. 27:13; 33:38 51 chünki siler Zin chölidiki Meribah-Qadeshning sulirining yénigha barghanda, ikkinglar Israillarning arisida Manga wapasizliq körsitip, Israillarning arisida Méni «muqeddes» dep hörmetlimidinglar. ■ Chöl. 20:12 52 Shunga sen Israillargha béridighan shu zéminni udulungda körisen, lékin uninggha kirelmeysen.
□32:8 «U xelqlerning chégrilirini Israil balilirining sanigha qarap békitken» — bezi kona köchürmilerde: «U xelqlerning chégralirini Xudaning oghullirining sanigha qarap békitkenidi» déyilidu.
□32:9 «Yaqup» — mushu yerde Israillarni körsitidu.
□32:10 «uni orap etrapida qoghdap turdi» — bashqa birxil terjimisi: «u uni qoghdap yürüp uni terbiyilidi».
■32:13 Qan. 33:26; Yesh. 58:14
□32:15 «Yeshurun» — Israilning yene bir ismi — menisi «tik turidighan», «durus» dégenlik.
□32:21 «Shunga «héch xelq emes» bolghan bir xelq arqiliq... Nadan bir el arqiliq ularning achchiqini keltürimen» — u ulugh bésharetning emelge ashurulushi toghruluq «Hosh.» 1:9, 2:32, «Rim.» 10:19ni körüng.
□32:26 «Ularni chépiwétimen» — yaki «Ularni tarqitimen», «Ularni chéchiwétimen».
□32:35 «... Bular ular putlishidighan waqitqiche saqlaqliq turidu» — bizningche mushu ayettiki «ular» Israillarni körsitidu. Bezi alimlar «Xudaning düshmenliri (yat eller)ni körsitidu» dep qaraydu. Lékin Xuda intiqamliri bilen axirida Israilning eng ajiz peytide ularni qutquzidu («Yer.» 30-babni, ushbu babtiki 36-, 42-ayetni körüng).
■32:35 Rim. 12:19; Ibr. 10:30; 1Pét. 2:23
□32:36 «...ularning azyip, hetta ajiz yaki méyiplerningmu qalmighinini körgende» — bashqa birxil terjimisi: «yaki kichik yaki chong bolsa, ularning aziyip héchkimning qalmighinini körgende,...». «Öz xelqi üstige höküm chiqiridu» — öz ichige ikki terepni élishi kérek: (1) Xudaning xelqi uning terbiye jazalirini körgendin kéyin gunahlirini iqrar qilip, uning kechürümige muyesser bolidu; (2) Xuda Öz xelqige rezillik qilghuchilargha özining qilghan rezillikini özige yanduridu. «Öz bendilirige méhir-shepqet körsitidu» — bashqa birxil terjimisi: «Öz bendiliri toghruluq niyitidin yénidu».
□32:38 «Emdi ular ornidin turup silerge yardem bérip, panahinglar bolsun!» — Xuda mushu yerde Israil eslide tayan’ghan butlarni mesxire qilidu.
□32:39 «Manga hemrah héchqandaq ilahning yoqluqini körüp bilinglar» — yaki «Mendin bashqa héchqandaq ilah bolmighanliqini körüp bélinglar».
■32:39 Qan. 4:35; 1Sam. 2:6; Yesh. 45:5,18,22
■32:42 Zeb. 7:12-13; 68:21-23; Yesh. 34:6; Ez. 21:9-11
□32:44 «Nunning oghli Yeshua» — ibraniy tilida: «Nunning oghli Hoshiya» (Hoshiya Yeshuaning bashqa birxil atilishi).