Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «wǝ uni ɵltürüxni ⱪǝstlǝxkǝ baxlidi» dǝp ⱪoxulidu. 17 Lekin Əysa ularƣa:
□5:3 «palǝqlǝr» — yaki «yigligǝnlǝr».
□5:4 «qünki bir pǝrixtǝ mǝlum waⱪitlarda kɵlqǝkkǝ qüxüp suni urƣutidikǝn; su urƣuƣanda kɵlqǝkkǝ birinqi bolup qüxkǝn kixi ɵzini basⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ kesǝldin saⱪiyidikǝn» — 3-ayǝttiki «ular yetip... 4-ayǝttiki «...ɵzini basⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ kesǝldin saⱪiyidikǝn» degǝn sɵzlǝrgiqǝ bǝzi kɵna kɵqürmilǝrdǝ tepilmaydu. Əmma bizningqǝ, bu sɵzlǝr 7-ayǝttiki sɵzlǝrni qüxǝndürgǝnliki üqün bu sɵzlǝrni qoⱪum ǝslidiki tekistning bir ⱪismi dǝp ⱪaraymiz.
■5:8 Mat. 9:6; Mar. 2:11; Luⱪa 5:24.
□5:9 «xabat küni» — Yǝⱨudiylarning ibadǝt ⱪilidiƣan, dǝm alidiƣan muⱪǝddǝs künini kɵrsitidu. U küni ixlǝx ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. «Tǝbirlǝr»nimu kɵrüng.
■5:9 Yⱨ. 9:14.
■5:10 Mis. 20:10; Ⱪan. 5:13; Yǝr. 17:21; Mat. 12:2; Mar. 2:24; Luⱪa 6:2.
■5:14 Mat. 12:45; Yⱨ. 8:11.
□5:16 «Yǝⱨudiylar uningƣa ziyankǝxlik ⱪilixⱪa baxlidi» — «Yǝⱨudiylar» muxu yǝrdǝ bǝlkim Yǝⱨudiy qonglar, ⱨɵkümdarlarni kɵrsitixi mumkin. Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «wǝ uni ɵltürüxni ⱪǝstlǝxkǝ baxlidi» dǝp ⱪoxulidu.
□5:17 «Atam ta ⱨazirƣiqǝ tohtimastin ix ⱪilip kǝlmǝktǝ, mǝnmu ixlǝymǝn!» — «Atam» — Huda, ǝlwǝttǝ. Əysa Yǝⱨudiy ⱨɵkumdarlarning «Nemǝ üqün xabat küni ix ⱪilisǝn» degǝn soaliƣa bǝrgǝn jawab ⱪisⱪa bolƣini bilǝn bu Yǝⱨudiy ɵlimaliriƣa tɵwǝndikidǝk mǝnini bildüridu: — «Huda Ɵzi ⱨǝrdaim, jümlidin xabat künidǝ ixlimǝmdu? U daim Ɵz ⱪanuniyǝtliri boyiqǝ pütkül alǝmni ɵz-ɵzigǝ tutaxturup, ⱨǝmmǝ mǝwjudatlarni bir-birigǝ baƣlandurup turmamdu? U xabat künidimu bǝzi insanlarning jenini elip, bǝzilirini saⱪaytip, bǝzilirigǝ ⱨayat bǝrmǝmdu? U mening Atam bolƣanikǝn, mǝn uningƣa ⱨǝmkarlaxmisam bolmaydu!». Yǝⱨudiylar uning bu jawabidin uning Huda bilǝn ata-oƣulluⱪ ziq munasiwǝttǝ deginini toƣra qüxǝngini bilǝn, lekin bu sɵzini «kupurluⱪ» dǝp ⱪaridi (18-ayǝt).
■5:17 Yⱨ. 14:10.
■5:18 Yⱨ. 7:19.
■5:19 Yǝx. 54:5; Yⱨ. 3:30; 8:38; 9:4; 10:30; 14:9; 17:5.
□5:20 «...ⱨǝm silǝrni ⱨǝyran ⱪalduruxⱪa bulardin tehimu zor wǝ uluƣ ixlarni uningƣa ayan ⱪilidu» — xübⱨisizki, «tehimu zor wǝ uluƣ ixlar» Oƣulƣa ayan ⱪilinidu wǝ xundaⱪla uning arⱪiliⱪ baxⱪilarƣimu ayan ⱪilinidu. Bu «uluƣ wǝ zor (grek tilida birla sɵz bilǝn ipadilinidu) ixlar» 21-22-ayǝtlǝrdǝ bayan ⱪilinidu; u Oƣul süpitidǝ bolƣaqⱪa, halisa bu ixlarni (Huda Ɵzi ⱪilidiƣandǝk) xabat künidimu ⱪilix ⱨoⱪuⱪi bar.
■5:20 Yⱨ. 1:2; 3:35; 7:16; 8:28; 14:24.
□5:21 «Qünki ɵlgǝnlǝrni ata ⱪandaⱪ tirildürüp, ularƣa ⱨayatliⱪ ata ⱪilƣan bolsa, Oƣulmu xuningƣa ohxax ɵzi haliƣan kixilǝrgǝ ⱨayatliⱪ ata ⱪilidu» — xübⱨisizki, bu sɵzlǝr ⱨǝm jismaniy ⱨǝm roⱨiy mǝnidǝ eytilidu.
■5:22 Mat. 11:27; Yⱨ. 3:35.
■5:23 Yⱨ. 2:23.
■5:24 Luⱪa 23:43; Yⱨ. 3:18; 6:40, 47; 8:51.
□5:25 «... ɵlüklǝrning Hudaning Oƣlining awazini anglaydiƣan waⱪit-saiti yetip kǝlmǝktǝ, xundaⱪla ⱨazir kǝldiki, angliƣanlar ⱨayatliⱪⱪa igǝ bolidu» — bu sɵzlǝr, xübⱨisiki, bolupmu roⱨiy jǝⱨǝttiki ɵlüklǝrni kɵrsitidu («waⱪit-saiti yetip kǝlmǝktǝ, xundaⱪla ⱨazir kǝldiki,...»). Qünki 28-ayǝttǝ jismaniy ɵlüklǝr ayrim kɵrsitilidu.
□5:26 «Qünki Ata Ɵzidǝ ⱪandaⱪ ⱨayatliⱪⱪa igǝ bolsa, Oƣulƣimu ɵzidǝ xundaⱪ ⱨayatliⱪⱪa igǝ boluxni ata ⱪildi» — baxⱪa birhil yahxi tǝrjimisi «Qünki Ata Ɵzi ⱪandaⱪ ⱨayatliⱪ mǝnbǝsi bolsa, Oƣulnimu xundaⱪ ⱨayatliⱪ mǝnbǝsi ⱪildi...».
■5:29 Dan. 12:2; Mat. 25:34,46.
■5:30 Yⱨ. 6:38.
□5:31 «Əgǝr ɵzüm üqün ɵzüm guwaⱨliⱪ bǝrsǝm guwaⱨliⱪim ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨesablanmaydu» — «ⱨǝⱪiⱪǝt ⱨesablanmaydu» grek tilida «ⱨǝⱪiⱪǝt ǝmǝs».
■5:31 Yⱨ. 8:14.
□5:32 «Lekin mǝn üqün guwaⱨliⱪ beridiƣan baxⱪa birsi bar. Uning manga beridiƣan guwaⱨliⱪining rastliⱪini bilimǝn» — Əysa eytⱪan bu muⱨim «guwaⱨliⱪ beridiƣan baxⱪa birsi» Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr ǝmǝs, bǝlki Huda’atisi Ɵzidur. 34-ayǝtni kɵrüng («manga insanning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪiliximning keriki yoⱪ»).
■5:32 Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5.
■5:33 Yⱨ. 1:15, 19, 27.
□5:34 «ǝmǝliyǝttǝ, manga insanning guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪiliximning keriki yoⱪ» — Grek tilida «ɵzüm toƣruluⱪ insanlarning guwaⱪliⱪini ⱪobul ⱪilmaymǝn» «mening Yǝⱨya toƣruluⱪ xundaⱪ eytiwaⱪinim pǝⱪǝtla silǝrning ⱪutⱪuzuluxunglar üqündu» — demǝk, silǝr Pǝriysilǝr Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning ɵzüm toƣruluⱪ («mana Mǝsiⱨ-Ⱪutⱪuzƣuqi!» degǝn) guwaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilsanglar, nijat tapalaysilǝr.
□5:36 «mǝn ⱪiliwatⱪan ǝmǝllǝr, bular mening toƣramda Atining meni ǝwǝtkinigǝ guwaⱨliⱪ beridu» — «mǝn ⱪiliwatⱪan ǝmǝllǝr» — Əysa yaritiwatⱪan kɵp mɵjizilǝrdin ibarǝt.
■5:36 Yⱨ. 10:25; 1Yuⱨa. 5:9.
■5:37 Mis. 33:20; Ⱪan. 4:12; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; 9:35; Yⱨ. 1:33; 6:27; 8:18; 1Tim. 6:16; 2Pet. 1:17; 1Yuⱨa. 4:12.
■5:39 Ⱪan. 18:18; Yǝx. 34:16; Luⱪa 16:29; 24:27; Yⱨ. 1:46; Ros. 17:11.
□5:42 «iqinglarda Hudaning muⱨǝbbiti yoⱪ» — yaki «Hudaƣa bolƣan muⱨǝbbitinglar yoⱪ».
□5:43 «Ⱨalbuki, baxⱪa birsi ɵz nami bilǝn kǝlsǝ, silǝr uni ⱪobul ⱪilisilǝr» — «baxⱪa birsi» — xübⱨisizki, bu sɵz kɵp «sahta Mǝsiⱨ»lǝrni, bolupmu ahirⱪi zamanda pǝyda bolƣan dǝjjalni kɵrsitidu. Buningdin bir misal, miladiyǝ 135-yili ɵzini «Mǝsiⱨ bolimǝn» degǝn, «Bar-Ⱪoⱪba» isimlik dǝjjaldǝk bir xǝhs Pǝlǝstindǝ pǝyda bolƣan wǝ nurƣun Yǝⱨudiy hǝlⱪi uning tǝripidin aldanƣan. Ular uningƣa ǝgixip, Rim imperiyǝsi bilǝn ⱪarxilixixⱪa qiⱪip, ahir berip Rimning ⱪoxunliri tǝripidin yoⱪitilƣan.
■5:44 Yⱨ. 12:43.
■5:46 Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 28:14; Ⱪan. 18:18.