□21:1 «U... baylarning ɵz sǝdiⱪilirini ibadǝthanidiki ianǝ sanduⱪiƣa taxliƣinini kɵrdi» — «ianǝ sanduⱪi» degǝn sɵz adǝttǝ grek tilida «hǝzinǝ»ni kɵrsitidu. Lekin muxu yǝrdǝ ibadǝthanidiki hǝzinǝ üqün sǝdiⱪilǝr yiƣilidiƣan jay, bǝlkim qong bir sanduⱪni kɵrsǝtsǝ kerǝk.
■21:1 2Pad. 12:10; Mar. 12:41.
□21:2 «U yǝnǝ sanduⱪⱪa ikki tiyinni taxlawatⱪan bir namrat tul ayalnimu kɵrdi» — bu «tiyin» (grek tilida «lǝpton») «denarius»ning 1/128i bolup, bir ixlǝmqining bir künlük ix ⱨǝⱪⱪi iqidǝ «altǝ minut»luⱪ puliƣa barawǝr.
■21:6 1Pad. 9:7; Mik. 3:12; Luⱪa 19:44.
□21:8 «Mana ɵzüm xudurmǝn» — «Mana ɵzüm Mǝsiⱨdurmǝn» degǝn mǝnini bildüridu. «Axu waⱪit» — ⱪiyamǝt künini kɵrsitidu.
■21:8 Yǝr. 29:8; Mat. 24:4; Əf. 5:6; Kol. 2:18; 2Tes. 2:2; 1Yuⱨa. 4:1.
□21:10 «Bir millǝt yǝnǝ bir millǝt bilǝn uruxⱪa qiⱪidu, bir padixaⱨliⱪ yǝnǝ bir padixaⱨliⱪ bilǝn uruxⱪa qiⱪidu» — ibraniy tilida (xundaⱪla grek tilida) bu ibarǝ dunya boyiqǝ kengǝygǝn uruxlarni kɵrsitixi mumkin («Yǝx.» 19:2, «2Tar.» 15:3-6dǝ bu turaⱪliⱪ ibarǝ toƣruluⱪ misallar bar.
□21:11 «Yǝr yüzidǝ wǝⱨxǝtlǝr wǝ asmanda ⱨǝywǝtlik alamǝtlǝr kɵrünidu» — grek tilidiki ǝyni tekisttǝ «yǝr yüzidǝ» degǝn sɵz yoⱪ. Biraⱪ bizningqǝ ⱨeliⱪi «ⱨǝywǝtlik alamǝtlǝr» asmanda bolidiƣanliⱪi tǝkitlǝngǝndin keyin, «wǝⱨxǝtlǝr» bolsa qoⱪum «yǝr yüzidǝ» boluxi kerǝk. 25-ayǝtnmu kɵrüng.
■21:12 Mat. 10:17; 24:9; Mar. 13:9; Yⱨ. 16:2; Ros. 4:3; 5:18; 12:4; 16:24; Wǝⱨ. 2:10.
□21:13 «... buning bilǝn ularning aldida guwaⱨliⱪ berix pursitinglar qiⱪidu» — «guwaⱨliⱪ berix» muxu yǝrdǝ hux hǝwǝr yǝtküzüx, Hudaning nijati Rǝb Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ dunyaƣa kǝldi, dǝp jakarlaxtin ibarǝt.
■21:14 Mat. 10:19; Mar. 13:11.
■21:15 Mis. 4:12; Yǝx. 54:17; Mat. 10:19; Ros. 6:10.
□21:16 «hainliⱪ ⱪilip tutup beridu» — bu birla sɵz bilǝn ipadilinidu.
■21:16 Mik. 7:6; Ros. 7:59; 12:2.
■21:17 Mat. 10:22; Mar. 13:13.
■21:18 1Sam. 14:45; 2Sam. 14:11; 1Pad. 1:52; Mat. 10:30.
□21:19 «Sǝwr-qidamliⱪ bolƣininglarda, jeninglarƣa igǝ bolalaysilǝr» — bu ayǝttǝ «jan» yaki jismaniy ⱨayat yaki adǝmning ɵz wujudini, xundaⱪla roⱨiy ⱨayatini kɵrsitidu. Bizningqǝ muxu yǝrdǝ insanning roⱨiy ⱨayatidiki ǝmǝliy jǝⱨǝtlǝrni kɵrsitidu. Birsidǝ roⱨiy ⱨayat bar bolsa, undaⱪta u ɵzini tutalaydiƣan, türlük roⱨiy ⱨujumlarƣa taⱪabil turalaydiƣan bolidu — mǝsilǝn, ɵzidǝ bar bolƣan ǝnsirǝxlǝr, ⱪorⱪunqlar, xǝⱨwaniy ⱨǝwǝslǝr ⱪatarliⱪlarni Mǝsiⱨgǝ boysunduralaydu (mǝsilǝn, «2Kor.» 10:5, «1Tes.» 4:4ni kɵrüng).
■21:20 Dan. 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14.
□21:22 «intiⱪam jazasini tartidiƣan künlǝr» — «intiⱪam jazasi» grek tilida bu sɵz ⱨǝm «intiⱪam» ⱨǝm «toluⱪ, mutlǝⱪ ⱨɵküm qiⱪirix» dǝp ipadilinidu. «Mat.» 23:35ni kɵrüng. Bu «intiⱪam» yaki «ⱨɵküm qiⱪirilix»ni Huda Ɵzining hǝlⱪi Yǝⱨudiylar üstigǝ yürgüzidu. Bu, muxu yǝrdǝ (12-24-ayǝt) Yerusalem xǝⱨirining miladiyǝ 70-yili muⱨasirigǝ elinixi wǝ wǝyran ⱪilinixini kɵrsitiƣan bexarǝttur. Keyinki ayǝtlǝr ahir zamanni kɵrsitidu.
■21:22 Dan. 9:26,27; Mat. 24:15; Mar. 13:14.
□21:23 «bu zeminda eƣir ⱪisqiliⱪ bolidu...» — yaki «yǝr yüzidǝ eƣir ⱪisqiliⱪ bolidu».
□21:24 «Ular ... tutⱪun ⱪilinip, barliⱪ ǝllǝrgǝ elip ketilidu; «yat ǝllǝrning waⱪti» toxⱪuqǝ, Yerusalem yat ǝllǝrning ayaƣ astida ⱪalidu» — «ǝllǝr» muxu yǝrdǝ Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. «Yat ǝllǝrning waⱪti» — Grek tilida «yat ǝllǝrning waⱪitliri». «Yat ǝllǝrning waⱪti toxⱪuqǝ» degǝn ibarǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪi ahir zamanda ⱪaytidin Yerusalemda turidiƣanliⱪini wǝ Yerusalemni idarǝ ⱪilidiƣanliⱪini kɵrsitidu. Bu ibarǝ wǝ xundaⱪla bu babtiki baxⱪa bexarǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.
■21:25 Yǝx. 13:10; Əz. 32:7; Yo. 3:4; 3:15; Mat. 24:29; Mar. 13:24; Wǝⱨ. 6:12.
□21:26 «asmandiki küqlǝr lǝrzigǝ kelidu» — «asmandiki küqlǝr» bǝlkim asmandiki jisimlar (ⱪuyax, ay, yultuz ⱪatarliⱪlar)ni wǝ ⱨǝm asmanda Hudaning pǝrixtiliri bilǝn jǝng ⱪiliwatⱪan jin-xǝytanlarnimu kɵrsitixi mumkin.
■21:27 Dan. 7:10; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; 26:64; Mar. 13:26; 14:62; Ros. 1:11; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7.
■21:29 Mat. 24:32; Mar. 13:28.
□21:32 «bu alamǝtlǝrning ⱨǝmmisi ǝmǝlgǝ axurulmay turup, bu dǝwr ɵtmǝydu» — ǝgǝr tilƣa elinƣan alamǝt Yerusalemning wǝyran boluxiƣa (miladiyǝ 70-yili) (20-24-ayǝt) ⱪaritilƣan bolsa, undaⱪta «bu dǝwr» degǝn sɵz tǝbiiyki (1) Əysaning dǝwridǝ yaxap ɵtkǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. (2) ǝgǝr Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪaytip kelixigǝ (27-ayǝt) ⱪaritilƣan bolsa, «dǝwr» degǝn sɵz bǝlkim pütün Yǝⱨudiyǝ hǝlⱪini kɵrsitidu; (3) bu ayǝtlǝrdǝ eytilƣan wǝⱪǝlǝrning baxlinix dǝwridǝ yaxiƣanlarni kɵrsitidu. Xunga barliⱪ wǝⱪǝlǝr xu dǝwr iqidǝ yüz beridu, degǝnlik bolidu. Bizningqǝ (3)-xǝrⱨ aldi-kǝyni ayǝtlǝrgǝ ǝng bap kelidu.
□21:33 «Asman-zemin yoⱪilidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz yoⱪalmaydu» — grek tili «asman-zemin ɵtidu, biraⱪ mening sɵzlirim ⱨǝrgiz ɵtmǝydu».
■21:33 Zǝb. 102:25-27; Yǝx. 51:6; Mat. 24:35; Ibr. 1:11.
□21:34 «xu küni üstünglarƣa tuyuⱪsiz qüxmisun» — «xu kün» Muⱪǝddǝs Kitabta daim degüdǝk Mǝsiⱨ dunyaƣa ⱪaytip kelidiƣan, insanlardin ⱨesab alidiƣan künni kɵrsitidu.
■21:34 Rim. 13:13; 1Tes. 5:6; 1Pet. 4:7.
■21:35 1Tes. 5:2; 2Pet. 3:10; Wǝⱨ. 3:3; 16:15.
□21:36 «yüz berix aldida turuwatⱪan bu ixlardin ɵzünglarni ⱪaqurup» — yaki «yüz berix aldida turuwatⱪan bu ixlardin ⱪutulup...». Əmdi etⱪadqilar bu dǝⱨxǝtlik wǝⱪǝlǝrdin ɵtüp ketǝmdu, yaki awwal elip ketilǝmdu? Bu muⱨim mǝsilǝ. Oⱪurmǝnlǝr muxu ayǝtning aldi-kǝynidiki sɵz-ayǝtlǝrgǝ ⱪarap ɵzliri bir hulasigǝ kelǝlǝydu. Biz baxⱪa yǝrlǝrdimu bu tema üstidǝ tohtalƣan («Tesalonikaliⱪlarƣa (2)»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ). «ⱨazir bolup layiⱪ ⱨesablinix üqün...» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «küqlǝndürülüxünglar üqün...» deyilidu.
■21:36 Mat. 24:42; 25:13; Mar. 13:33; Luⱪa 12:40; 1Tes. 5:6.
■21:37 Yⱨ. 8:2.