JON
Temani-Kaiéle JON-ni Turum Bukele
Buk Ilinga Ung-Pulu Mare
Ung-pulu mare buk-gomú 1 ilinga molemú.
Buk ili turum yili yu “Yesos-ni numanu munjurum lumbili anduli yili” (13:23-24, 19:26, 20:2, 21:7,20,23-24). ‘Akili lumbili anduli yi Jon.’ niku piliilimili. We lumbili andúlimanga bima bukna molemú akiliinga-pe Jon-nga bili naa molemú. 1:35-42, 18:15-16, 20:2-8 kananiko. Jon Pita-sele sika ena mare tapú-toku anduringli ung mare LLuk 22:8,13, Liipa Mundurum Yima 3:1,3-4,11, 4:1,3,7,13,19 molemú.
Jon-ni numanuna piliipa kene bukele turum ung-pulele Jon 20:30-31 molemú. Yesos yu Pulu Yili-nga málale kepe, yu Pulu Yili-ni ‘Yambuma tepa liipa ‘Mindili naa nangi.’ nimba alko topa kulunjupili.’ nimba liipa mundurum yi-nuim Mesaya Kraisele kepe, yu mindi kona molku mindi pungí ulu-pulele kepe, aku-sipa molemú mele ‘Yambuma-ni ‘Sika yu aku-sipa molemú. Sika nanga nimba aku-sipa tinjirim.’ niku tondulu munduku piliangi.’ nimba Jon-ni buk ili turum. ‘Akili sika.’ nimbu tondulu mundupu piliipu kene, penga mindili naa nombu, kona molupa mindi puli ulu-pulele liimulú. (Jon 1:7,12-13,17,29,35,40-42, 3:13-18, 4:10,13-14,25-26,39-42, 7:37-41, 5:21,24-27, 6:33,35,40,47-48,51,53-58, 8:12, 10:7,9, 10:11,14-15, 11:25, 14:6, 15:1,5, 8:42-47,51,56-58. Mare wasie molemúnje nu-ni nunu kurui.) Buk ambulkunaliinga aima alsena ung-pulu mare “8. bilip”, “24. laip”, “27. Mesaia”, “23. Krais” kene molemú.
Jon kolomong-auli 13-17 pali molemú ungma Jon-ni mindi bukele turum.
Yesos-ni ung-eku topa yu-yunu mulurum mele nirim, méle angere yupuku-guli nirim ung akuma Jon-ni nimba sirim: “Na gale moliu.” nirim Jon 6:35 molemú; “Na pa tiliele” nirim, 8:12; “Na lku keri-puléle” nirim, 10:7-9; “Na kung-sipsip tápu-tepa kunjiliele” nirim, 10:11,14-15; “Na yambu kulúlima lomburuku ola mulungí ulu-pulele kene kona mululi ulu-pulele kene” nirim, 11:25; “Na kupulanumele, sika-ungele, kona mululi ulu-pulele” nirim, 14:6; “Na unji-waenele” nirim, 15:1,5. “Na aku-sipa melema moliu.” nirim. Aku nirim mele ung-puluma aima piliai.
Jon yu-ni pepá yupuku topa mundupa, Liipa Ora Sirim bukele turumko.
Ya ung-pulele pora nikem.
Kolomong-Auli 1 Pulu Yili-nga Ungele Mana-Yambu Talupa Yambuma Kene Omba Mulurum Temanele
1
1:1-18 Yesos Krais, Pulu Yili-nga Ungele, Mana-Yi Au Talurum Temanele
1 Aima kórunga-ui, ⸤mulú-masele kepe méle te naa lipili,⸥ Ungele mulurum. Ung akili Pulu Yili-kene muluringli. Ung akili yu Pulu Yili. 2 Aima kórunga-ui, méle te mana naa lipili, yu Pulu Yili-kene muluringli. 3 Ungele yu-ni yunu mélema pali tirim. Méle te we pora naa purum. Méle wendu urum-ma pali yu-ni tirim-na wendu urum. 4 Mululi ulu-pulele yu-kene mindi pirim. Mululi ulu-pulu kanili yambumanga pa tinjiliele.
5 Pa tili akili-ni sumbulú tolemále pa tenjilimú. Sumbulú tolemále-ni alsupa pa tiliele kapula pipi sipa sumbulú alsupa naa tomba.
6 Yi te urumele Pulu Yili-ni liipa mundurum-na urum, yunga bili Jon. ⸤Yu No-Liinjili Jon kanili.⸥ 7 Jon-ni pa tinjilieliinga pulele nimba simba urum. ‘Yambuma-ni “Nondupa ombá yili yu sika pa tinjili akili.” niku tondulu munduku piliangi.’ nimba, omba nimba sirim. 8 Jon yu pa tinjili akili mólu. Yu pa tinjili akili ombá mele nimba simba urum.
9 Jon-ni yambuma ung nimba sipa mulupili aima sika pa tinjiliele-ni yambuma pali pa tenjilimú kanili ma-koleana ombá urum.
10 Yu ma-koleana omba mulurum. Yu-ni yunu ma-koleale tirim akiliinga-pe ma-koleana yambuma-ni yu kanuku kene ‘Yu ma-koleale tirim Pulu Yili.’ niku naa kanuku ‘Yu we mana-yi te.’ niku piliiring. 11 Yu yunga koleana omba mulurum akiliinga-pe yunga yambuma-ni “Nu oliunga Auliele okonu akiliinga oliu oku nokuku mului.” ni naa niring. 12 Akiliinga-pe yundu “Nu sika ⸤Pulu Yili-ni liipa mundurum-na urunu yili akiliinga⸥ oliu nokani wasie molamili ui.” niku yunga ungma tondulu munduku piliiku liiring yambuma yu-ni “Pulu Yili-nga kangambulama molangi.” nirim. 13 Akiliinga-pe yambu kanuma Pulu Yili-nga kangambula au taluring, ulu akili kangieliinga kongun te mólu. Anupili lapalii-ni “Pulu Yili-nga kangambulama meamili.” ni naa niringko. Pulu Yili-ni yunu mindi eninindu “Nanga kangambulama.” nirim.
14 Ungele ⸤Pulu Yili kene wasie muluringliele⸥ mania omba mana-yi au talupa oliu-kene wasie ena laye-kolte mulurum. Yu mana omba mulurum kene nem-nemi nimbu kanupu kene, yu yi aima kaí, bi molemú yi tondulale, kanupu piliirimulu. Yi aima kaí tondulu kanili Málu tiluele mulurum Lapa mulurumna yu-kene wasie molkulu kene mana-mania urumeliinga yu yi aima kaíele, bi aima ola mululi yi tondulale mindi kanupu piliirimulu. Yu we kondu kululi ulu-pulele kene ung-sika nili ulu-pulele kene yunga numanuna pepa peka turum yili.
15 ⸤Jon yambuma no liinjipa mulupili Yesos Pulu Yili-nga Ungele urum kene⸥ Jon yu-ni yambuma yi kanili liipa ora sipa yu mulurum mele nimba sirim. Yu-ni nangale topa kene nimba mele: “Yi ili na-ni ui enindu “Nondupa ombá.” nimbu sirindu yi kanili ili. Na naa molambu yi ili yu kórunga-ui Pulu Yili-kene wasie mulurumeliinga “Yu yi-nuim auliele, na aima we korupale.” nirindu yi kanili ili.” nirim.
16 Yu-ni oliu we kondu kolemú ulu-pulele yu-kene pelemáliinga yu-ni oliu taki-taki kondu kolupa mindi molupa oliu ‘Numanu waengu sangi.’ nimba taki-taki membu panjilimú. 17 Moses-ni oliu Pulu Yili-nga ung-mani sirimuma mindili sipu tepu mulurumulu. Akiliinga-pe oliu we kondu kululi ulu-pulele kene sika-ungma kene ulu akuma Yesos Krais yu-kene mindi pípili urum. 18 Mana-yambu te-ni ui kepe, ekupu kepe, Pulu Yili naa kanolemele. Pulu Yili-nga Málu tilu mindi molemú, akili Lapa-kene wasie tapú-toku molembele, akili-ni mindi ‘Pulu Yili molemú mele kanangi.’ nimba yu liipa ora sirim.
1:19-28 No-Liinjili Jon-nga Temani Te
19 Juda-yambuma⸤nga yi-auli⸥ kolea-auli Jerusallem muluring ⸤yi kanuma-ni⸥ Pulu Yili popu tunjuring yi talse kene, LLipai-yi talse kene Jon no liinjipa mulurumna liiku munduku kene, “Jon-ndu “Nu naeye?” niku walsiku piliangi pai.” niring. 20 Enini oku yu walsiku piliiring kene yu-ni gólu naa topa sumbi-sipa nimba kene nimba mele: “Pulu Yili-ni ‘Oliu nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.’ nimba makó turum yi-nuim Kraisele na mólu.” nirim.
21 Enini “Nu yi kanili mólu lem nu naeye? Nu Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Illaija, ⸤yu kona mulupili Pulu Yili-ni ui olandu liirim akili⸥ nu kelkunu únuye?” niku walsiku piliiring. Yu-ni “Na akili mólu.” nirim.
Enini niku mele: “Aku lem ‘Pulu Yili-ni ye tendu “Ninjui!” nimba ung nimba simbama piliipa yambuma nimba simba yi te penga ombá.’ ⸤ui niring yili⸥ nuye?” niring. Yu-ni “Mólu.” nirim.
22 Kanu-kene enini yundu niku mele: “Nu naeye? Oliu liiku mundúngi yima-ni ‘Oku niku singí.’ niku nokuku molemeláliinga nunga bili lekunu si. Nu-ni nunu nae niku piliikunuye?” niring.
23 Jon-ni nimba mele: “Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni kórunga-ui nimba mele:
“Kolea-wakana yi te-ni
“Auliele ombá kupulanumele sumbi sinji.”
nikem piliiker.” Asaya 40:3
nirim. Asaya-ni ui piliirim ung kanili na-ni ekupu niker.” nimba Jon-ni nirim.
24 ⸤Kanjolloma-ni⸥ liiku munduring oku muluring yimanga Perisi-yi mare muluringko. 25 Perisi-yi akuma-ni yundu walsiku piliiku kene niku mele: “Nu yi-nuim Kraisele móluko, Illaija móluko, ‘Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba simbama piliipa yambuma nimba simba yi te penga ombá.’ ui niring yili móluko. Pe ekupu nu nambimuna yambuma no liinjilluye?” niring.
26 Jon-ni eninindu pundu topa nimba mele: “Na sika no liinjiliu akiliinga-pe nanga kongunale mania. Yi te oliunga koleana sukundu molemú akili eni kanuku kene ‘we-yi te’ niku piliiku, kanuku bi naa silimele, 27 akili nanga bulkundu aelepa okum yili. ⸤Yambu-aulimanga kongun kis tili yambuma-ni sika eninga yambu-aulimanga kongun kis tinjingíndu eninga kimbu-su ka silke toku su wendu liinjilimele akiliinga-pe⸥ yi nanga bulkundu aelepa okum ilinga kimbu-su ka silke topu su wendu liinjimbu kongunale kepe aima ola-kilia mele, na-ni kapula naa tenjimbu. Na yi aima kis mele; yu yi aima nuim auliele.” nirim.
28 Ulu wendu urum ima kolea-kelú Betani taon, no Jodan nekendu lelemú koleana, wendu urum. Jon-ni akuna yambuma no liinjirim.
1:29-34 Jon-ni Yesos-ndu “Pulu Yili-nga Kung-Sipsip Walále” Nirim Temanele
29 Ulsulam-ukundu ⸤No-Liinjili⸥ Jon mulurumna Yesos ombá urum kanupa kene, yambumandu nimba mele: “Kanai! Pulu Yili-nga Kung-Sipsip Walále okum. Yu yambumanga pali
ulu-pulu-kísima kulu tonjulemú tonjumba yili okum.” ⸤nirim⸥. 30 “Ui na-ni yi te nirindu kanili andi okum yi akilindu nirindu. Ui na-ni nimbu mele: “Yi nanga bulkundu ombá yi te na naa molambu yu kórunga-ui mulurumeliinga yu olandupa na mandupa.” nirindu kanili yi ili. 31 Na kepe yu naa kanurundu akiliinga-pe ‘Isrel-yambuma yu kanuku kene piliangi liipu ora sambu.’ nimbu na ombu yambuma no liinjiliu.” nirim.
32 Jon-ni yundu ung te wasie nimba mele: “Yu no liinjipu molupu kanundu kene Mini ⸤Kake Tiliele⸥ kera waembonu mele te mulú-koleana mandu omba yu mulumna omba yu-kene mulúm kanundu. 33 Na-ni yunga bili naa piliipu yu kanupu kene ‘Yu we-yi te.’ nimbu piliilka akiliinga-pe nandu “Yambuma no liinji-pui.” nimba liipa mundurum yili-ni na nimba sipa kene nimba mele: “Mini ⸤Kake Tiliele⸥ mania omba yi tenga kangi tenga ola omba molumba kanuní kene yi akili-ni yambuma Mini ⸤Kake Tiliele⸥-kene no liinjimba yili.” nirimeliinga piliipu kene yu kanupu bi sipu kene 34 enindu “Yu Pulu Yili-nga Málale.” niliu.” nirim.
1:35-42 Buk Ili Turum Yi Jon Kene Endru Kene Pita Kene Yesos Lumbili Puring Temanele
35 Ulsulam-ukundu ⸤No-Liinjili⸥ Jon no-Jodan kélu akuna alsupa angiliipa kene, yu lumbili andúlimanga yi tale wasie angiliiring. 36 Kanu-kene Yesos omba purum kene yu-ni kanupa kene nimba mele: “Kanale! Pulu Yili-nga Kung-Sipsip Walále omba pukum.” nirim.
37 Yu lumbili andulisele yu-ni nirim ungele piliikulu kene Yesos lumbili puringli.
38 Yesos topele topa elsele yu lumbili uringli kanupa kene elselendu nimba mele: “Nambulka korokumbeleye?” nirim. Elsele-ni yundu “Rapai, nu tena pelluye?” niringli. (Rapainga ung-pulele ‘Ung-Bo Tunjuliele’.)
39 Yu-ni elselendu “Kanangli wale.” nirim. Elsele yu pirimna puku kanukulu kene ipinjali ena po-killok mele tirim kilia ena-mong kaniliinga yu-kene wasie piring.
40 Yi tale Jon-ni nirim ungele piliikulu kene Yesos lumbili puringli yiselenga te Endru, Saimon-Pita-nga angin. 41 Yu sumbi-sipa pupa angin Saimon korupa kanupa liipa kene yundu nimba mele: “Pulu Yili-ni “oliu nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.” nimba makó turum yi-nuim Mesayale kanupu líímulu.” nirim. (‘Mesaya’ akili Juda-yambumanga ung te. Mesayale-ndu Grik-ungna ‘Kraisele’ nilimele.)
42 Aku nimba kene Endru-ni angin Saimon Yesos mulurumna memba purum. Yesos-ni yu kanupa kene nimba mele: “Nu Saimon, ‘Jon’ nili yi tenga málale. Nunga bi te ‘Sipas’ niku lingí.” nirim. (Sipas-ndu ‘Pita’ niringko. Juda-yambumanga ungna ‘Sipas’ niku, Grik-ungna ‘Pita’ nilimele, ung akuselenga pulele ‘ku’.)
1:43-51 Yesos-ni Pillip Kene Nataniel Kene “Na Lumbili Wale.” Nirim Temanele
43 Ulsulam-ukundu Yesos ‘Kolea Gallalli distrik pambu.’ nimba piliipa pumbandu purum. Pupa kene Pillip kupulanum-na angiliirim kanupa kene, “Na lumbili ui.” nirim. 44 Pillip kepe kolea-kelú Besaida taon yili, Endru kene Pita-selenga koleale.
45 Pillip-ni Nataniel korupa kanupa liipa kene yu-ni yunundu nimba mele: “Moses-ni buk turum bukmanga ‘Yi te ombá.’ nimba temani turum yi kanili kepe, Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yandu niku siring yima-ni eninga bukmanga ‘Yi te ombá.’ niku temani turing yi kanili kepe, ekupu oliu kanupu líímulu. Yu Nasaret taon yi Yesos, Josep-nga málale.” nirim.
46 ⸤Akiliinga-pe ‘Kolea kelú akuna yi-auli te manda wendu naa ombá.’ nimba piliipaliinga⸥ Nataniel-ni Pillip-ndu nimba mele: “Nasaret taon-na ulu-kaí te kapula wendu ombáye?” nirim. Pillip-ni Nataniel-ndu nimba mele: “Okunu kanui.” nirim.
47 Kanu-kene Nataniel ombá urum kene Yesos-ni kanupa kene, yundu nimba mele: “Yi okum ili aima sika Isrel-yili, yu gólu tuli ung te aima naa pelemú yili.” nirim.
48 Nataniel-ni Yesos-ndu nimba mele: “Nu-ni na nambi-sikunu kanuku bi sikunu kene aku-siku nikinuye?” nirim.
Yesos-ni pundu topa nimba mele: “Mólu. Pillip-ni nu ui naa walsipili nu unji-pik puluna mulunu kene nu kanupu bi sindu.” nirim.
49 Aku nirim kene Nataniel-ni tondulu mundupa nimba mele: “Rapai, nu Pulu Yili-nga Málale, oliu Isrel-yambumanga yi nuim kingele.” nirim.
50 Yesos-ni nimba mele: “Na-ni ‘Nu unji-pik puluna mulunu kene kanundu.’ nindu kaniliinga nu-ni na ‘Pulu Yili-nga Málale molemú.’ niku piliikunuye? Ekupu na-ni nundu nindu mele mandupa. Penga ulu-tondulu aima olandupama wendu ombá kanuní.” nirim. 51 Aku nimba kene Yesos-ni ung te wasie nimba mele: “Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Penga mulú-koleale anju-yandu pupa, Pulu Yili-nga angkellama Mania Omba Mana-Yi Au Talurum Yili molumbana olandu puku mandu oku tingí kanungí.” niker.” nirim.
Kolomong-Auli 2-4 Yesos-ni ‘Yu Mulurum Mele Kanangi Liipu Ora Sambu.’ Nimba Ulu-Tondulu Mare Pulu Monjupa Tirim Temanele