4
Ахирқи заманлардики Йерусалим
Бирақ ахирқи заманда, Пәрвәрдигарниң өйи җайлашқан тағ тағларниң беши болуп бекитилиду,
Һәммә дөң-егизликтин үстүн қилинип көтирилиду;
Барлиқ хәлиқләр униңға қарап еқип келишиду. «Ахирқи заманда» — ибраний тилида «күнләрниң ахирида». «Барлиқ хәлиқләр униңға Пәрвәрдигарниң өйигә қарап еқип келишиду» — Тәврат һәм Зәбурда «(ят) әлләр» һәм «хәлиқләр» болса адәттә Исраилдин башқа барлиқ хәлиқләрни, йәни «Йәһудий әмәсләр»ни көрситиду. «Микаһ» дегән китапта «ят әлләр» яки «хәлиқ-милләтләр» дейилсә, һәрдайим мошу мәнини билдүриду.   Йәш. 2:2-5
Нурғун қовм-милләтләр чиқип бир-биригә: —
«келиңлар, биз Пәрвәрдигарниң теғиға,
Яқупниң Худасиниң өйигә чиқип келәйли;
У өз йоллиридин бизгә үгитиду,
Вә биз униң излирида маңимиз» — дейишиду.
Чүнки қанун-йолйоруқ Зиондин,
Пәрвәрдигарниң сөз-калами Йерусалимдин чиқидиған болиду.
У болса көп хәлиқ-милләтләр арисида һөкүм чиқириду,
У күчлүк әлләр, жирақта турған әлләрниң һәқ-наһәқлиригә кесим қилиду;
Буниң билән улар өз қиличлирини сапан чишлири,
Нәйзилирини оғақ қилип соқушиду;
Бир әл йәнә бир әлгә қилич көтәрмәйду,
Улар һәм йәнә уруш қилишни үгәнмәйду; «... У болса көп хәлиқ-милләтләр арисида һөкүм чиқириду... Улар һәм йәнә уруш қилишни үгәнмәйду» — Йәшая пәйғәмбәр өз китавида мошу айәтләрни (1-3ни) нәқил кәлтүриду («Йәш.», 4:2).
Бәлки уларниң һәр бири өз үзүм тели вә өз әнҗир дәриғи астида олтириду,
Вә һеч ким уларни қорқатмайду;
Чүнки самавий қошунларниң Сәрдари болған Пәрвәрдигар Өз ағзи билән шундақ ейтти. «...уларниң һәр бири өз үзүм тели вә өз әнҗир дәриғи астида олтириду» — буниң көчмә мәнаси бәлким һәр киши һәр адәм Худаға шүкүр ейтип, ачкөзлүк қилмайду, дегәнлик болуши мүмкин.   1Пад. 5:5
Барлиқ хәлиқләр өз «илаһ»иниң намида маңсиму,
Бирақ биз Худайимиз Пәрвәрдигарниң намида әбәдил-әбәткичә маңимиз.
Шу күнидә, — дәйду Пәрвәрдигар, — Мән мәйип болғучиларни,
Һайдиветилгәнләрни вә Өзүм азар бәргәнләрни жиғимән; «Мән мәйип болғучиларни, һайдиветилгәнләрни вә Өзүм азар бәргәнләрни жиғимән» — «мәйип болғучи», «һайдиветилгәнләр» вә «Өзүм азар бәргәнләр» дегән сөз аялчә родтики исимлардур; шүбһисизки, бу Исраилниң панаһсиз аҗиз қиздәк болидиғанлиғини көрситиду. «Мәйип болғучи» дегән сөз бәлким һәзрити Яқуп Пәләстингә қайтқан чағни, Худаниң униң җаһиллиғини бир тәрәп қилип мәйип қилғандин кейинки көрсәткән шәпқитини әскә кәлтүриду («Яр.» 32-бап).   Қан. 30:3, 4, 5
Вә мәйип болғучини бир «қалди»,
Һайдиветилгәнни күчлүк бир әл қилимән;
Шуниң билән Пәрвәрдигар Зион теғида улар үстидин һөкүм сүриду,
Шу күндин башлап мәңгүгичә. «Шу күндин башлап мәңгүгичә» — ибраний тилида «һазирдин башлап мәңгүгичә».   Дан. 7:14; Зәф. 3:19; Луқа 1:33
Вә сән, и падини күзәткүчи мунар,
— Зион қизиниң егизлиги, падишалиқ саңа келиду: —
— Бәрһәқ, саңа әслидики һоқуқ-һөкүмранлиқ келиду;
Падишаһлиқ Йерусалим қизиға келиду. «падини күзәткүчи мунар» — бәлким Йерусалим вә униң әмәлдарлирини көрситиши мүмкин. Чүнки уларниң роһий җәһәттин пүткүл Исраил («Худаниң падиси»)ниң үстигә күзәтчи, баққучи болуш мәсъулийити бар еди. «Бәрһәқ, саңа әслидики һоқуқ-һөкүмранлиқ келиду; падишалиқ Йерусалим қизиға келиду» — демәк, Исраил йәнә падишалиқ болиду, бирақ падиша Худа Өзи (Мәсиһ Униң вәкили болғачқа) болиду (7-айәт).
 
Шәрәптин илгири болған азап
Әнди сән һазир немишкә нида қилип налә көтирисән?
Сәндә падиша йоқмиди?
Сениң мушавириңму һалак болғанмиди,
Аялни толғақ тутқандәк азаплар сени тутувалғанмиди? Йәр. 8:19
10 Азапқа чүш, толғақ тутқан аялдәк туғушқа толғинип тиришқин, и Зион қизи;
Чүнки сән һазир шәһәрдин чиқисән,
Һазир далада турисән,
Сән һәтта Бабилғиму чиқисән.
Сән әшу йәрдә қутқузулисән;
Әшу йәрдә Пәрвәрдигар саңа һәмҗәмәт болуп дүшмәнлириңдин қутқузиду. «Азапқа чүш, толғақ тутқан аялдәк туғушқа толғинип тиришқин, и Зион қизи; чүнки сән һазир шәһәрдин чиқисән, һазир далада турисән, сән һәтта Бабилғиму чиқисән» — Исраил Асурийә тәрипидин андин Бабил (андин кейин йәнә Грек вә Рим имерийәси) тәрипидин азап тартиду. Микаһ уларға: Бу азапларни Худадин кәлгән «толғақ азаплири» дәп билгән болсаңлар, әнди һәқиқий падиша вә мушавир (9-айәт) араңлардин туғулуши керәк, дәйду. Дәрвәқә Мәсиһ Әйса улар Рим империйәси тәрипидин азап тартқанда туғулди.
11 Вә һазир нурғун әлләр: — «У аяқ асти қилинип булғансун!
Көзимиз Зионниң изасини көрсүн!» — дәп саңа қарши җәң қилишқа жиғилиду;
12 Бирақ улар Пәрвәрдигарниң ойлирини билмәйду,
Униң нишанини чүшәнмәйду;
Чүнки өнчиләрни хаманға жиққандәк У уларни жиғип қойди. Йәр. 51:33
13 Орнуңдин туруп хаманни тәп, и Зион қизи,
Чүнки Мән мүңгүзүңни төмүр, туяқлириңни мис қилимән;
Нурғун әлләрни соқуп парә-парә қиливетисән;
Мән уларниң ғәнимитини Пәрвәрдигарға,
Уларниң мал-дуниялирини пүткүл йәр-зимин Егисигә беғишлаймән. «Орнуңдин туруп хаманни тәп, и Зион қизи, чүнки Мән мүңгүзүңни төмүр, туяқлириңни мис қилимән; нурғун әлләрни соқуп парә-парә қиливетисән...» — 11-13-айәттики ишлар Исраил Бабилдин қутқузулуп (10-айәт) Қанаанға қайтип кәлгәндин кейин йүз бериши керәк. Вәһий миладийәдин илгәрки 3- вә -2-әсирдә «Маккабийлар» дәвридә қисмән әмәлгә ашурулғини билән, толуқ әмәлгә ашурулуш ахирқи заманларда болуш керәк.   Зәк. 4:14; 6:5
 
 

4:1 «Ахирқи заманда» — ибраний тилида «күнләрниң ахирида». «Барлиқ хәлиқләр униңға Пәрвәрдигарниң өйигә қарап еқип келишиду» — Тәврат һәм Зәбурда «(ят) әлләр» һәм «хәлиқләр» болса адәттә Исраилдин башқа барлиқ хәлиқләрни, йәни «Йәһудий әмәсләр»ни көрситиду. «Микаһ» дегән китапта «ят әлләр» яки «хәлиқ-милләтләр» дейилсә, һәрдайим мошу мәнини билдүриду.

4:1 Йәш. 2:2-5

4:3 «... У болса көп хәлиқ-милләтләр арисида һөкүм чиқириду... Улар һәм йәнә уруш қилишни үгәнмәйду» — Йәшая пәйғәмбәр өз китавида мошу айәтләрни (1-3ни) нәқил кәлтүриду («Йәш.», 4:2).

4:4 «...уларниң һәр бири өз үзүм тели вә өз әнҗир дәриғи астида олтириду» — буниң көчмә мәнаси бәлким һәр киши һәр адәм Худаға шүкүр ейтип, ачкөзлүк қилмайду, дегәнлик болуши мүмкин.

4:4 1Пад. 5:5

4:6 «Мән мәйип болғучиларни, һайдиветилгәнләрни вә Өзүм азар бәргәнләрни жиғимән» — «мәйип болғучи», «һайдиветилгәнләр» вә «Өзүм азар бәргәнләр» дегән сөз аялчә родтики исимлардур; шүбһисизки, бу Исраилниң панаһсиз аҗиз қиздәк болидиғанлиғини көрситиду. «Мәйип болғучи» дегән сөз бәлким һәзрити Яқуп Пәләстингә қайтқан чағни, Худаниң униң җаһиллиғини бир тәрәп қилип мәйип қилғандин кейинки көрсәткән шәпқитини әскә кәлтүриду («Яр.» 32-бап).

4:6 Қан. 30:3, 4, 5

4:7 «Шу күндин башлап мәңгүгичә» — ибраний тилида «һазирдин башлап мәңгүгичә».

4:7 Дан. 7:14; Зәф. 3:19; Луқа 1:33

4:8 «падини күзәткүчи мунар» — бәлким Йерусалим вә униң әмәлдарлирини көрситиши мүмкин. Чүнки уларниң роһий җәһәттин пүткүл Исраил («Худаниң падиси»)ниң үстигә күзәтчи, баққучи болуш мәсъулийити бар еди. «Бәрһәқ, саңа әслидики һоқуқ-һөкүмранлиқ келиду; падишалиқ Йерусалим қизиға келиду» — демәк, Исраил йәнә падишалиқ болиду, бирақ падиша Худа Өзи (Мәсиһ Униң вәкили болғачқа) болиду (7-айәт).

4:9 Йәр. 8:19

4:10 «Азапқа чүш, толғақ тутқан аялдәк туғушқа толғинип тиришқин, и Зион қизи; чүнки сән һазир шәһәрдин чиқисән, һазир далада турисән, сән һәтта Бабилғиму чиқисән» — Исраил Асурийә тәрипидин андин Бабил (андин кейин йәнә Грек вә Рим имерийәси) тәрипидин азап тартиду. Микаһ уларға: Бу азапларни Худадин кәлгән «толғақ азаплири» дәп билгән болсаңлар, әнди һәқиқий падиша вә мушавир (9-айәт) араңлардин туғулуши керәк, дәйду. Дәрвәқә Мәсиһ Әйса улар Рим империйәси тәрипидин азап тартқанда туғулди.

4:12 Йәр. 51:33

4:13 «Орнуңдин туруп хаманни тәп, и Зион қизи, чүнки Мән мүңгүзүңни төмүр, туяқлириңни мис қилимән; нурғун әлләрни соқуп парә-парә қиливетисән...» — 11-13-айәттики ишлар Исраил Бабилдин қутқузулуп (10-айәт) Қанаанға қайтип кәлгәндин кейин йүз бериши керәк. Вәһий миладийәдин илгәрки 3- вә -2-әсирдә «Маккабийлар» дәвридә қисмән әмәлгә ашурулғини билән, толуқ әмәлгә ашурулуш ахирқи заманларда болуш керәк.

4:13 Зәк. 4:14; 6:5