Mbuli Inojile vyoyandichigwe na
Malichi
Chilongole
Mbuli Inojile vyoyandichigwe na Malichi ndo imwe mwa vitabu vine viwele mli ilagano lya sambi lilingusima mbuli ya ukomu wa Yesu Kilistu. Chila chimwe changuchemigwa Injili ilinguzeleka kota Mbuli Inojile. Navyandichigwa na Matei na Malichi na Lukasi na Yohana, Yesu loyabagame. Mbuli Inojile yandichigwe na Malichi ndo fupi kuli zeng'ha zine. Nayangukundigwa kota ndo Injili ya mwaluko kwandichigwa kuli mhela wa makumi sita na gahano mbaka makumi saba kulawila loyavumbuche Yesu. Wasomile wenji wangutawiza kota nayandichigwa ako Loma kwa chiwalo cha kuwakangaza nhumbula wanhu walingumkunda Kilistu ako Loma.
Malichi kahi yazeleche kota Yohana Malichi, yali yochilongoza na Paoli na Banaba, ila wayage nawamona hawele wakukundigwa hala hoyebagule mli majendo ga hewo ga chiutumigwa (Madito 13:13). Hamba Malichi kangwinula majendo hamwe na Banaba (Madito 15:39). Malichi nayali kahi munhu wa behi ng'hatu na Petili (1 Petili 5:13). Hanga Malichi nahawele mlolezi kwa ukomu wa Yesu Kilistu, wasomile wangukunda kota Malichi nakandika menji ga ulolezi wa Petili na ulolezi wa Petili ndo msisi kuli Mbuli Inojile yandichigwe na Malichi. Mli Mbuli Inojile ya Malichi, heye kasima mbuli ya ulanguswa na malanguso ga Yesu kuli mhela wa kuduma.
Gali mgati
Malichi kanguchizelesa chitabu kuli (1:1-13).
Hamba Malichi kangusima mbuli ya mijito ja Yesu mhela loyali Galilaya (1:14-8:21).
Hamba kangulonga mbuli ya majendo ga Yesu kuza Yelusalemu (8:22-10:52).
Malichi kangugongomanya kwa kwandika mbuli ya Yesu loyawele Yelusalemu na mbuli ya kubagama kwa heye na kuzilipuka (11:1-16:8).
1
Kudamla kwa Yohani Mbatiza
(Matei 3:1-12; Lukasi 3:1-18; Yohana 1:19-28)
Ayi ndo Mbuli Inojile ya Yesu Kilistu Mlohozi, Mwana wa Nguluwi. Nayaluka kota vyoyandichigwe mli chitabu cha mloli Isaya,
“Nguluwi nakalonga, ndomigala msenga wa heni yakulongole,
yula yokugongomanyila nzila ya hegwe. Munhu kanguchema kugunuche,
mgongomanyileni Mkulu nzila ya heye, mgolole nzila ya heye ya kukola!”
Yohani Mbatiza nakalawila kugunuche, yodamla kota, wanhu weng'ha mumgalamchile Nguluwi na kubatizigwa leka Nguluwi yawosele gehile ga hewo. Wanhu kulawa nzingo zeng'ha za Yudeya na wenyeng'haye weng'ha wa Yelusalemu nawamlutila, nawalonga gehile gowaditile, na heye kawabatiza mlwanda lwa Yolodani.
Yohani nakavala nguwo ihonigwe kwa milaika ja ngamiya, yakowele isali lya igozi mchuno. Nayali yolya nzije na hanombwa. Nakadamla yolonga, “Munhu yalinguya kumbele kwa heni, kowa mkulu kwa heni, heni sijeza kinamiza na kudohola ng'hweso za makwamba ga heye. Heni ndanguwabatiza kwa mazi, ila heye kowabatiza kwa Muhe Yelile.”
Kubatizigwa na kujezigwa kwa Yesu
(Matei 3:13-4:11; Lukasi 3:21-22; 4:1-13)
Mhela wuwo Yesu nakafika kulawa Nazaleti muisi ya Galilaya, na Yohani kambatiza mlwanda lwa Yolodani. 10 Baho du loyatomoche kulawa mmazi, kona ulanga ugubuche, na Muhe Yelile yomdulichila kota ng'hunda. 11 Lizi Iihulikwa kulawa kilanga, “Hegwe ndo mwanangu ndikuganile, nojezwa na hegwe.”
12 Baho du Muhe Yelile nakamdita yalute kugunuche, 13 ako nakekala mazuwa makumi gane yojezigwa na Limazoga. Migongolo ja kisolo jali kuko, na wahilisi wa kilanga waza kumtanza.
Yesu kanguwachema walowa somba wane
(Matei 4:12-22; Lukasi 4:14-15; 5:1-11)
14 Yohani loyawohigwe mchinweng'ho, Yesu nakaluta isi ya Galilaya, yodamla Mbuli Inojile ya Nguluwi. 15 Nakalonga, “Muhela ufika. Undewa wa Nguluwi wa habehi! Mwesa mumgalamchile Nguluwi, muikunde Mbuli Inojile muibochele.”
16 Yesu loyali yojenda mfungo mwa ilamba lya Galilaya, nakawona wavula somba weli, Simoni na Andeleya mdodowe Simoni, wovula somba na utandawala. 17 Yesu kawalonjela, “Mmbinze nani ndowaditani hemwe muwe wavula wanhu.” 18 Baho waleka utandawala wa hewo wamuwinza. 19 Loyalutile hamwando nakawona wanage Zebedayo Yakubu na Yohani. Wali mgati mwa itumbwi wowika goya utandawala wawo. 20 Baho du Yesu kawachema, na hewo wamleka mhaza wa hewo Zebedayo muli itumbwi hamwe na wakola mijito, nawamuwinza.
Munhu yawele na chijeni chihile
(Lukasi 4:31-37)
21 Nawafika muji wa Kapanaumu, naloifichile zuwa lya kwesela, Yesu nakenjila mung'handa ya kusalila, kaluka kulangusa. 22 Wanhu weng'ha wekala wabubuwale na gala goyali yolangusa, mina hali yolangusa kota walangusa wa malajizo ga Musa, ila yali yolangusa kwa ludali.
23 Baho nakenjila munhu mula mng'handa ya kusalila yawele na chijeni chihile, 24 kachemeleza lizi, “Kuna choni na hetwe, hegwe Yesu wa Nazaleti? Nakuya kutudumya? Tuvizela hegwe kwaani, hegwe kwa msenga Yelile yatumigwe na Nguluwi!” 25 Yesu kachideuza acho chijeni chihile yolonga, Nyamalile! “Mlawe munhu ayu.” 26 Hamba chila chijeni chihile chimtigisatigisa ayo munhu, kalila kwa lizi likulu, hamba chimlawa munhu yula. 27 Wanhu wesa wawele ahala honhu, wekala wahame mlomo, naweuza, “Mbuli zachi azi? Aga ndo malanguso majenzi, munhu ayu kana ludali hata lwa kulonjela vijeni vihile, navyo vyangumhulika.” 28 Mbuli azi za Yesu nazenela kweng'ha kuli isi ya Galilaya.
Yesu kanguwalohola wenji
(Matei 8:14-17; Lukasi 4:38-41)
29 Yesu na walanguswa wa heye, hamwe na Yakubu na Yohani, nawalawa ng'handa ya kusalila, nawaluta mbaka kuli ng'handa ya Simoni na Andeleya. 30 Mamo wa mdala wa Simoni yaliyotamika yawasile muchinhanda. Yesu loyafichile nawamlonjela mbuli ya ayo mtamwa. 31 Yesu kamlutila ayo mamo, kamibata moko kamwinula. Baho utamwa umleka kaluka kuwawichila chilyo.
32 Nemisi, isanya lolizinjile, wamigalila Yesu watamwa weng'ha na munhu yawele na chijeni. 33 Wanhu wose wa muji ula nawekungajiza kunze kwa lwizi. 34 Na heye Yesu kawosela wanhu wenji wali na matamwa menji, na kawinga vijeni vinji, ila havikundize vijeni kulonga chinhu mina vyali vimzelele kota heye kawhaani.
Yesu kangudamla kula Galilaya
(Lukasi 4:42-44)
35 Hamitondo hake, kung'hali lufuku, Yesu nakalawa, kaluta honhu ha uyeng'ha kumlanda Nguluwi. 36 Hamba Simoni na wayage nawaluta kumpala koyali. 37 Lowamuwene, wamlonjela, “Chila munhu kangukupala.” 38 Yesu nakawalonjela, “Tucheni tulute honhu hanji hali habehi ndikadamle Mbuli Inojile kahi ako nako, mina acho ndo chingale.” 39 Hamba nakoka kaluta yojenda isi yeng'ha ya Galilaya, yodamla mng'handa za kusalila Mbuli Inojile kuno yolavya vijeni vihile.
Yesu kangumlohola munhu yawele na uswema
(Matei 8:1-4; Lukasi 5:12-16)
40 Munhu yumwe yawele na uswema nakamlutila Yesu, kafugama, kamlanda na kumlonjela, “Wone ulingugana kombusila utamwa wondilingugula.” 41 Yesu kamonela isungu, kagolola moko wa heye, kamdoliza na kumlonjela, “Ndangugana uhovujigwe!” 42 Baho du utamwa wa chipata umleka munhu ayo, nakahovujigwa. 43 Hamba Yesu nakamlonjela yula munhu yoche, kuno yomlajiza, 44 nakalonga, “Ulole uleche kumlonjela munhu yoneche mbuli ayi, ila ulute ukelajile kwa mtambika mkulu kota vyoyalajize Musa, wakukagule na walavye ulolezi kota kuhovugwa. Hamba ulavye nhambiko kwa kulajila kota kuwa mkomu.” 45 Ila yula munhu kaluta, kavumiza mbuli ayo kweng'ha na kulonga mbuli nyinji. Yesu nakalemwela kwinjila muji woneche yokoneka, imgana kikala kunze, honhu ha uyeng'ha. Ahyo, wanhu nawamlutila kulawila kweng'ha.