2
Efesustiki jamaetke yézilghan xet
— Efesustiki jamaetning elchisige mundaq yazghin:
«Ong qolida yette yultuzni tutup, yette altun chiraghdanning otturisida Mangghuchi mundaq deydu:
— Séning ejir-emelliringni, tartqan japaliringni hem sewr-taqitingni, rezil ademlerning qilmishlirigha chidap turalmaydighanliqingni, shundaqla rosul bolmisimu özlirini rosul dep atiwalghanlarni sinap, ularning yalghanchi bolghanliqini tonughanliqingnimu bilimen. «Séning ejir-emelliringni, tartqan japaliringni hem sewr-taqitingni, rezil ademlerning qilmishlirigha chidap turalmaydighanliqingni... bilimen» — bu toluq söz elchige éytilghini bilen shübhisizki, pütkül jamaetke (bir adem süpitide) éytilidu. Shundaq, séning sewr-taqet qiliwatqanliqingni, Méning namim wejidin japa-musheqqetke berdashliq bergenlikingni emma érinmigenlikingni bilimen. Lékin sanga shu bir étirazim barki, sen özüngdiki deslepki méhir-muhebbettin waz kechting. Shunga qaysi halettin yiqilip chüshkenlikingni ésingge élip towa qilghin, awwalqi emellerni qayta qilghin. Bolmisa yéninggha kélimen we towa qilmisang chiraghdéningni jayidin yötkiwétimen. «... bolmisa yéninggha kélimen we towa qilmisang chiraghdéningni jayidin yötkiwétimen» — Efesusta hazir jamaet bolmayla qalmay, hetta sheher özi xarabilik bolidu. Biraq, séning shu artuqchiliqing barki, Men Özüm nepretlinidighan Nikolas terepdarlirining qilmishliridin senmu nepretlinisen. «Men Özüm nepretlinidighan Nikolas terepdarlirining qilmishliridin senmu nepretlinisen» — «Nikolas terepdarliri»ning kim ikenliki hazir éniq emes. Beziler ularni «Ros.», 5:6-ayettiki «Nikolas» isimlik jamaet xizmetkari bilen munasiwetlik dep qaraydu; lékin bizningche buninggha éniq ispat tépilmidi. Héchbolmighanda ular étiqadchilarni jinsiy buzuqluqqa azdurmaqchi bolghanidi (14-15-ayetni körüng).   Weh. 2:15.
Quliqi barlar Rohning jamaetlerge dégenlirini anglisun! Ghelibe qilghuchilarni Xudaning jennitining otturisidiki hayatliq derixining méwiliridin yéyishke muyesser qilimen». Yar. 2:9; Weh. 22:2.
 
Izmirdiki jamaetke yézilghan xet
— Izmirdiki jamaetning elchisige mundaq yazghin: —
«Awwalqisi we Axirqisi, ölgen we Tirilgüchi mundaq deydu: «Izmir» — kona ismi «Smirna».   Yesh. 41:4; 44:6; Weh. 1:17.
— Séning azab-oqubetliringni we namratliqingni bilimen (lékin sen bay!), Yehudiy emes turup özlirini Yehudiy dewalghan, Sheytanning bir sinagogi bolghanlarning töhmetlirinimu bilimen. «... Yehudiy emes turup özlirini Yehudiy dewalghan, Sheytanning bir sinagogi bolghanlarning töhmetlirinimu bilimen» — impérator Domitiyan höküm sürgen bezi waqitlarda birsi özining Yehudiy ikenlikini ispatliyalsa, ziyankeshlikke uchrimasliqi kérek dégen bir qanun küchke ige idi; shübhisizki, bezi «étiqadchilar» we bashqilar bu qanundin qalaymiqan paydilinip ziyankeshliktin qéchip, shundaqla bashqilarghimu ziyan yetküzgenidi.
10 Aldingda chékidighan azab-oqubetlerdin qorqma. Mana, Iblis aranglardin beziliringlarni sinilishinglar üchün yéqinda zindan’gha tashlitidu. Siler on kün qiynilisiler. Taki ölgüche sadiq bolghin, Men sanga hayatliq tajini kiydürimen.
11 Quliqi barlar Rohning jamaetlerge dégenlirini anglisun! Ghelibe qilghuchilar ikkinchi ölümning ziyinigha hergiz uchrimaydu!». Mat. 13:9.
 
Pergamumdiki jamaetke yézilghan xet
12 — Pergamumdiki jamaetning elchisige mundaq yazghin: —
«Ikki bisliq ötkür qilichi bar Bolghuchi mundaq deydu: Weh. 1:16; 2:16.
13 — Men sen olturghan yerni, yeni Sheytanning texti bolghan jayni bilimen. Shundaqtimu, sen Méning namimni ching tutup, hetta sadiq guwahchim Antipas makaningda, yeni Sheytan turghan jayda qetl qilin’ghan künlerdimu, Manga qilghan étiqadingdin ténip ketmiding. 14 Lékin sanga shu birnechche étirazim barki, aranglarda Balaamning telimige egeshkenlerdin beziler bolmaqta — Balaam bolsa Balaqqa Israillarni butqa atap qurbanliq qilin’ghan göshni yéyish we jinsiy buzuqluq qilishqa azdurushni ögetkenidi. «munasiwetlik ayetler» — «Chöl.» 22-24-bab, 31:16.   Chöl. 22:23; 24:14; 25:1; 31:16. 15 Shuninggha oxshash, silerning aranglarda Nikolas terepdarlirining telimini tutqanlarmu bar. Weh. 2:6 16 Shuning üchün, towa qil! Undaq qilmisang, yéninggha téz arida bérip, aghzimdiki qilichim bilen shulargha hujum qilimen. Yesh. 49:2; Ef. 6:17; Ibr. 4:12; Weh. 1:16.
17 Quliqi barlar Rohning jamaetlerge dégenlirini anglisun! Ghelibe qilghuchilar bolsa yoshurup qoyghan mannadin bérimen we herbirige birdin aq tash bérimen. Tash üstide yéngi bir isim pütüklük bolidu, shu isimni uni qobul qilghan kishidin bashqa héchkim bilmeydu». «ghelibe qilghuchilar bolsa yoshurup qoyghan mannadin bérimen we herbirige birdin aq tash bérimen» — «manna» —ـ Israillar chöl-bayawanda yürgen waqtida Xuda ulargha asmandin chüshürgen kündülük uzuqluq idi («Mis.» 16:32-36-ayetlerge we «Yh.» 6:48-58-ayetlerge qaralsun).   Mis. 16:4-36.
 
Tiyatiradiki jamaetke yézilghan xet
18  — Tiyatiradiki jamaetning elchisige mundaq yazghin: —
«Közliri yalqunlighan otqa we putliri parqiraq tuchqa oxshaydighan Xudaning Oghli mundaq deydu: Weh. 1:14,15.
19 — Séning emelliringni, méhir-muhebbitingni, étiqadingni, ejir-xizmitingni we sewr-taqitingni, shundaqla hazirqi emelliringning awwalqidin éship chüshüwatqanliqinimu bilimen. 20 Lékin, sanga shu bir étirazim barki, özini peyghember dep atiwalghan ashu xotun Yizebelge yol qoyuwatisen. U xotun qul-xizmetkarlirimgha telim bérip, ularni jinsiy buzuqluq qilishqa we butqa atap nezir qilin’ghan göshni yéyishke azdurmaqta. «munasiwetlik ayetler» — «1Pad.» 16-, 18-19-, 21-bab.   1Pad. 16:31; 2Pad. 9:7. 21 Men uninggha towa qilghudek waqit bergenidim, lékin u öz buzuqluqigha towa qilishni xalimaydu. 22 Emdi mana, Men uni éghir késel ornigha tashlap yatquzimen we uning bilen zina qilghanlar qilmishlirigha towa qilmisa, ularnimu éghir azabqa chömdürimen. «mana, Men uni éghir késel ornigha tashlap yatquzimen» — grék tilida: «mana, Men uni kariwatqa tashlaymen». 23 Uning perzentlirinimu ejellik késel bilen urimen. Shu chaghda, barliq jamaetler niyet-nishanlarni we qelblerni közitip tekshürgüchining Özüm ikenlikimni, shundaqla Méning herbiringlargha qilghan emeliyitinglargha yarisha yanduridighanliqimni bilidu. «uning perzentlirinimu ejellik késel bilen urimen» — «perzentliri» bolsa jismaniy yaki rohiy jehettinmu bolushi mumkin. «barliq jamaetler niyet-nishanlarni we qelblerni közitip tekshürgüchining Özüm ikenlikimni... bilidu» — «niyet-nishanlar» — grék tilida «börekler» bilen ipadilinidu. «munasiwetlik ayet» — «Yer.» 17:10.   1Sam. 16:7; 1Tar. 28:9; 29:17; Zeb. 7:9; 62:12; Yer. 11:20; 17:10; 32:19; Mat. 16:27; Ros. 1:24; Rim. 2:6; 14:12; 2Kor. 5:10; Gal. 6:5; Weh. 20:12. 24-25 Lékin, Tiyatiradiki qalghanlargha, yeni bu telimni qobul qilmighanlar (ularning pikri boyiche, Sheytanning atalmish «chongqur sirliri»ni ögenmigenler), yeni silerge shuni éytimenki: Özünglarda bar bolghanni Men kelgüche ching tutunglar. Üstünglargha buningdin bashqa yükni artmaymen. Weh. 3:11. 26 Ghelibe qilghuchilargha, yeni emellirimni axirghiche ching tutqan kishilerge bolsa, ulargha pütkül ellerge hakim bolush hoquqini bérimen. 27 Mana bu Atam Manga bergen hoquqqa oxshash hoquqtur: —
«U ularni tömür kaltek bilen padichidek bashqurup, sapal qachilarni urup chaqqandek tarmar qilidu». «U ularni tömür kaltek bilen padichidek bashqurup,...» — yaki «U ularni shahane tömür hasa bilen padichidek bashqurup,... ». «U ularni ... sapal qachilarni urup chaqqandek tarmar qilidu» — bu ayet «Zeb.» 2:9-ayettin élin’ghan bolup, bu yerdiki «ular» Xuda bilen qarshilashqan «yat eller»ni körsitidu. «munasiwetlik ayetler» — «Zeb.» 2:8-9, «Weh.» 12:5, 19:15.   Zeb. 2:8-9.
28 Men uninggha tang yultuzinimu ata qilimen. 29  Quliqi barlar Rohning jamaetlerge dégenlirini anglisun!»
 
 

2:2 «Séning ejir-emelliringni, tartqan japaliringni hem sewr-taqitingni, rezil ademlerning qilmishlirigha chidap turalmaydighanliqingni... bilimen» — bu toluq söz elchige éytilghini bilen shübhisizki, pütkül jamaetke (bir adem süpitide) éytilidu.

2:5 «... bolmisa yéninggha kélimen we towa qilmisang chiraghdéningni jayidin yötkiwétimen» — Efesusta hazir jamaet bolmayla qalmay, hetta sheher özi xarabilik bolidu.

2:6 «Men Özüm nepretlinidighan Nikolas terepdarlirining qilmishliridin senmu nepretlinisen» — «Nikolas terepdarliri»ning kim ikenliki hazir éniq emes. Beziler ularni «Ros.», 5:6-ayettiki «Nikolas» isimlik jamaet xizmetkari bilen munasiwetlik dep qaraydu; lékin bizningche buninggha éniq ispat tépilmidi. Héchbolmighanda ular étiqadchilarni jinsiy buzuqluqqa azdurmaqchi bolghanidi (14-15-ayetni körüng).

2:6 Weh. 2:15.

2:7 Yar. 2:9; Weh. 22:2.

2:8 «Izmir» — kona ismi «Smirna».

2:8 Yesh. 41:4; 44:6; Weh. 1:17.

2:9 «... Yehudiy emes turup özlirini Yehudiy dewalghan, Sheytanning bir sinagogi bolghanlarning töhmetlirinimu bilimen» — impérator Domitiyan höküm sürgen bezi waqitlarda birsi özining Yehudiy ikenlikini ispatliyalsa, ziyankeshlikke uchrimasliqi kérek dégen bir qanun küchke ige idi; shübhisizki, bezi «étiqadchilar» we bashqilar bu qanundin qalaymiqan paydilinip ziyankeshliktin qéchip, shundaqla bashqilarghimu ziyan yetküzgenidi.

2:11 Mat. 13:9.

2:12 Weh. 1:16; 2:16.

2:14 «munasiwetlik ayetler» — «Chöl.» 22-24-bab, 31:16.

2:14 Chöl. 22:23; 24:14; 25:1; 31:16.

2:15 Weh. 2:6

2:16 Yesh. 49:2; Ef. 6:17; Ibr. 4:12; Weh. 1:16.

2:17 «ghelibe qilghuchilar bolsa yoshurup qoyghan mannadin bérimen we herbirige birdin aq tash bérimen» — «manna» —ـ Israillar chöl-bayawanda yürgen waqtida Xuda ulargha asmandin chüshürgen kündülük uzuqluq idi («Mis.» 16:32-36-ayetlerge we «Yh.» 6:48-58-ayetlerge qaralsun).

2:17 Mis. 16:4-36.

2:18 Weh. 1:14,15.

2:20 «munasiwetlik ayetler» — «1Pad.» 16-, 18-19-, 21-bab.

2:20 1Pad. 16:31; 2Pad. 9:7.

2:22 «mana, Men uni éghir késel ornigha tashlap yatquzimen» — grék tilida: «mana, Men uni kariwatqa tashlaymen».

2:23 «uning perzentlirinimu ejellik késel bilen urimen» — «perzentliri» bolsa jismaniy yaki rohiy jehettinmu bolushi mumkin. «barliq jamaetler niyet-nishanlarni we qelblerni közitip tekshürgüchining Özüm ikenlikimni... bilidu» — «niyet-nishanlar» — grék tilida «börekler» bilen ipadilinidu. «munasiwetlik ayet» — «Yer.» 17:10.

2:23 1Sam. 16:7; 1Tar. 28:9; 29:17; Zeb. 7:9; 62:12; Yer. 11:20; 17:10; 32:19; Mat. 16:27; Ros. 1:24; Rim. 2:6; 14:12; 2Kor. 5:10; Gal. 6:5; Weh. 20:12.

2:24-25 Weh. 3:11.

2:27 «U ularni tömür kaltek bilen padichidek bashqurup,...» — yaki «U ularni shahane tömür hasa bilen padichidek bashqurup,... ». «U ularni ... sapal qachilarni urup chaqqandek tarmar qilidu» — bu ayet «Zeb.» 2:9-ayettin élin’ghan bolup, bu yerdiki «ular» Xuda bilen qarshilashqan «yat eller»ni körsitidu. «munasiwetlik ayetler» — «Zeb.» 2:8-9, «Weh.» 12:5, 19:15.

2:27 Zeb. 2:8-9.