Mataayo
Taayta
Siriintēēt, yēē /kikēēsirē āk wōlēē ki wuunto ꞉ng'aleek ām taay: Kurubta keey āk wōlēē kimwooytooy ꞉booyikaab biikaab Kiriistō, ku kisirē ꞉lēbkēēyiintēēt Mataayo kitaabuuni ibooru soboonto āk yiisyēētaab Yēēsu nyoo ki kāāruruukiintēētaab syuuruut /ānkikēēkuurē ām kaayneet ake kule Laawi. /Kiisōōtyēēchinē kule /kisimkeesir kitaabuuni ām kitaabuunek ang'wan choo bo Lōkōōywēk chēē Kāroomēch. /Kisimkeesir ām Māārkō, Luuka āk Yoowaana. Tookunoot kule kisiree ꞉Mataayo kitaabuuni kuutiitaab Araameek nto nyēbo Iburaneek ām kwēēnuutaab kēnyiitaab 45 ākoy 50 /kumānāākēēsich Kiriistō (KK) nto yityo, /bokēēwēēkyi kuutiitaab Kirikiik. Wōlēē /kikeetetita ng'aleek āk wōlēē rōōtitooy, kubo kuutiitaab Iburaneek āmēēbērē nyēbo Kirikiik /ānkikēēsirchinē Yuutayeek. Bo koomānuut ām wōlēē mii ꞉Mataayo kōōkiimchi Yuutayeekyii choo kiikōōyēnchi Kiriistō kule mēēbērē kitay ꞉Yēēsu kiruutēk (siruutēkaab Muusa) kule mā kiy nto kule mātinyē manta. (Ng'ālyoontooni bo kiruutēk kuwēēku ng'ālyoontēētaab Iburaneek (Toora) nyēē ibooru ārōōruutēk nto mākuutēk.) /Kēēyēyiisyēē ng'ālyoontooni kooyum kitaabuunek muut choo bo taayta ām Biibilyaa nto ām bārooyinto, kōōbooru kiyēē mākyinē biich ꞉Yēyiin ānkōōmuuchē kōōbooru Kiirootyeet nyēbo Kēny.
Ānkoo ku wuu nyooto, i-ārōōru ꞉Mataayo kule ng'ālyoo nyēbo koomānuut kule leelach ꞉kāānēētēywēēkaab Yēēsu kusiir ātēbuutēkaab Yuutayeek. /Kisimkeeng'oor ng'aleechu ām Kiirootyeet nyoo bo Kēny. Kiityiich ꞉chōōnēētaab Yēēsu kiyēē /kikeeng'oor ām kitaabuunek muut choo bo taayta ām Biibilyaa. Kichāmchiin ꞉Yēēsu āk kiyēē kiirābchinē ꞉kiruutēk yu kibo taay nteenee tāchiintōōs āk alak choo /kibokēēmwoowunēē kuutuw buch choo /kibokēētāsyi. Kiitabaanee keey ꞉Yēēsu kēēlto nyēē miyaat nyoo kibokootaam ꞉Farisaayeek chēē chaang' āk kāānēētikaab kiruutēk. Mānāābāybāychi ꞉Mataayo Farisaayeek choo kiyibē keey kule churtootiin. Kinyalil ku kāāruruukiin bo syuuruut kubo kāāntosuurāt nyēē kinyōōr.
Kiyēē mii āriit: Ng'āloolēē ꞉kitaabuuni soboontaab Yēēsu kung'eetee /kākēēsich ākoy yoo /kikēēkwērtoochinē murtooywoontēēt, ng'eeteetaab meet āk yoo kiwēētii kibkōōnkōy. Ng'āloolēē bāytooyiisyēēt nyēē lēēl nyēbo Yēyiin nyēē kiiboorunēē keey Yēēsu. Tēērchiintōōs ꞉kāānēētēywēēkaab Yēēsu āk chēbo Farisaayeek āk kāānēētikaab kiruutēk ām kēēlwookik chēē chaang' kurubta keey āk kule nee ꞉nyēē māchāktōōs ꞉chiito kuyey sukuchamta ꞉Yēyiin. Ikērkēēyēē ꞉Yēēsu kāānēētiisyēēnyii āk ‘tifaayiik chēē leelach’ chēē māyēmē /kēēroonkyi wōōnkiichēk chēē kimōkōkāniis ānku yōōsēch (kur. 9:17). Chuunnyēē ꞉kāānēētiisyēēnyii ntāsimuut bo saayeet nto ām kēēlto kōōtyiichē ng'al chēē chaang' chēē /kiikeeng'ooraan. Iyumē ꞉ng'ālooluutēk choo /kēērāru chēbo kitaabuuni, ng'ālooluutēkaab Yēēsu muut choo bo koomānuut nto chooto ku chu: 1. Wōlēē wuu ꞉Bāytooyiisyēētaab Yēyiin (kur. 5-7), 2. Wōlēē nērtooy ꞉Bāytooyiisyoonoo (kur. 10), 3. Ātiintoonik chēē rubtooy keey āk Bāytooyiisyooni (kur. 13), 4. Wōlēē māchāktōōs ku wuu ꞉soboonwēk ām Bāytooyiisyēētaab Yēyiin (kur. 18) nto nyēbo 5. Kurubtooy keey āk wōlēē chōōntooy ꞉tabantaab kōōrēēt āk churtaayeetaab Bāytooyiisyoonoo (kur. 24-25). Itēryēēchēē ꞉kitaabuuni kuursēēt nyēē wōō kule /keeba kōōrōōsyēk tukul bokeeyey biiko kuyēk rubiikaab Yēēsu.
Kiyēē āmu: Kiyēē irābchinē ꞉Mataayo ku kōōboor kule Yēēsu ꞉nyoo mwooyē ꞉wōōrkooyoontiit nyoo mii Kiirootyeet nyēbo Kēny kule kimii chokutoowu bāytooyiisyēēt nyēē kerkeey āk nyoo kibo bāytooyiintēēt Tāwuti (ām kēnyiit nyēē /kiisōōtyinē kule ki 1000 KMK). Kunyoo, kiibooru kule chōōnēē ꞉Yēēsu kōōtaab Tāwuti āk nyēbo boontēēt nyēē wōō Abraam (kur. 1:1). Binuutēk sōmōk kunyil taman āk ang'wan chēē rōōbu yyootēēt kōōbooru kiy. Ibooru ꞉sōmōku kiyēē rubtooy keey āk Yēyiin, nto taman āk ang'wan kōōbooru bāytooyiintēēt Tāwuti. Kitōsōsyi Yuutayeek kuchāmchiin kule kimā bāytooyiintēēt ꞉Yēēsu nyēbo kōōrooni kuu wōloo kiwuunto ꞉Tāwuti. Nteenee kichāmchiintōōs ꞉chēē ng'ēri kule kibo ꞉Yēēsu kāāb Yēyiin, bāytooyiintēētaab soboontaab tāmirmiryēēt ām bāytooyiisyēētaab tāmirmiryēēt nyēē kimākuwōōyiit kusiir kiy ake tukul nyēē kikiikōōsōōtyi ꞉icheek.
Kitwech ꞉Mataayo wōōrkooyoontiit kunyil tāmānwookik tisab kung'eetee Kiirootyeet nyēbo Kēny kōōboorchinēē Yuutayeek kule Yēēsu ku Kāārārookiintēēt man nyoo /kikēēkuurtooy kule mākuchō. Ānkoo kuwuu nyooto, māyibē ꞉Mataayo kule ki Kāārārookiin ꞉Yēēsu ānku bāytooyiintēētaab Yuutayeek baateey (kur. 1:21), nteenee Kāārārookiintēētaab bōrōryōōsyēk tukul (kur. 4:13-16), Bāytooyiintēētaab soboontaab tāmirmiryēēt ānku Mokoryoontēētaab kōōrēēt kumukuul (kur. 28:19).
Ibooru ꞉ng'ālyoontēēt ‘Kiriistōōs’ ām kuutiitaab Kirikiik āk ‘Meesyaak’ (Meesaaya) ām kuutiitaab Iburaneek kule ‘Nyēē ng'aabaat’ ānkwoorōōru bāytooyiintēēt nyoo king'ōōrē ꞉wōōrkooyikaab Yēyiin kule mākuchō. Ibooru ꞉twēkuutēkaab Kiirootyeet nyēbo Kēny kule kinyach biich ꞉chōōnēētaab Yēēsu nteenee ki chōbuutēkaab Yēyiin choo chēē kiboonto kung'eetee kēnyiis āk kēnyiis. /Kēēyēyiisyēē ng'ālyoontēēt ‘wēritaab’ ām kuutiitaab Iburaneek ām kēēlto ake nyēē mārōōbu ng'aleekaab yyootēēt. Ibooru kērkēēyintaab ātēbuutēk chēē mii kwēēnuutaab ‘wēēriit’ āk ‘kwaan’. Wuu nyooto mbo ām wōlēē mii ꞉ng'ālyoontēēt ‘leekweet’. Kēēyēku lēēkōōk ām yyootēēt ānkēēyēku ꞉tukul lōkōkaab Yēyiin kuuyu kiyeyeech ankeekerkeeye āk inee ām kēēlto ake. Biiko tukul choo iyēnchinē Yēēsu ānkuyēk rubiikyii /kēēkuurē kule ‘lōkōkaab Yēyiin’ ām kēēltaab tāmirmiryēēt. /Kēēkuurē subak kule ‘biikaab Kiriistō’.
1
Sālu ꞉Yēēsu Tāwuti ānkusālu Abraam
(Luuka 3:23-38)
1 *Teteet ꞉nyi nyēē rōōbu siintaaryeetaab Yēēsu. Sālu ꞉Yēēsu *Kiriistō Bāytooyiintēēt *Tāwuti ānkusālu nkinee *Abraam. Mat. 20:30-31; Yēyuut. 13:23; Yoowa. 8:39-59; Kala. 3:6-9, 14-16; Toowu. 12:3; 22:18 2 Ki kwaaniitaab* Ām tetaani bo areet ibooru ng'ālyoontooni bo ‘kwaan’ ām āsiiswēk alak kule kuuko. Isaka ꞉Abraam. Nto Isaka ki kwaaniitaab Yāākōbō. Ki kwaaniitaab Yuuta ākoo mbo ng'eetaabkaam ꞉Yāākōbō. Toowu. 21:2-3; 25:26; 29:32—30:24 3 Ki kwaaniitaab Bērēēs ākoo Seera ꞉Yuuta. (Nto kaamet ku Tamaar.) Ki kwaaniitaab Ēsrōōn ꞉Bērēēs. Nto Raam ku kwaan ꞉Ēsrōōn. Toowu. 38:29-30 4 Ki kwaaniitaab Aminataab ꞉Raam. Kwaaniitaab Nāāsyōōn ku Aminataab. Kwaaniitaab Sālmōōn ku Nāāsyōōn. 5 Nto Sālmōōn ku kwaaniitaab Boowaas. (Ki kaametiitaab Boowaas Raa-ab.) Ki kwaaniitaab Ōbēēt ꞉Boowaas. (Nto kaametiitaab Ōbēēt ku Ruut.) Kwaaniitaab Yēēsē ku Ōbēēt. 6 Kwaaniitaab Bāytooyiintēēt Tāwuti ku Yēēsē.
Ki kwaaniitaab Sōlōmōōn ꞉Tāwuti. (Nto kaametiitaab Sōlōmōōn ku koorkoonoo kibo chiichoo /kikēēkuurēē Uriiya.) Ruut 4:18-22 2Sām. 12:24 7 Kwaaniitaab Reewoboowaam ku Sōlōmōōn. Kwaaniitaab Abiiya ku Reewoboowaam. Kwaaniitaab Aasa ku Abiiya. 8 Ki kwaaniitaab Yeewosyafaat ku Aasa. Kwaaniitaab Yooraam ku Yeewosyafaat. Nto kwaaniitaab Usiiya ku Yooraam. 9 Kwaaniitaab Choosam ku Usiiya. Nto Choosam ku kwaaniitaab A-aas. Ki kwaaniitaab Esekyaa ꞉A-aas. 10 Kwaaniitaab Mānāāsē ꞉Esekyaa. Nto kwaaniitaab Āmōōn ku Mānāāsē. Ki kwaaniitaab Choosaaya ꞉Āmōōn. 11 Kwaaniitaab Yeekonnyaa ākoo mbo ng'eetaabkaam ku Choosaaya. Bēsyōōsyēchooto ꞉chēē /kikēēnāmēē Yuutayeek /ānkēēyib bokuyēk motwoor ām *Bābulōōn. Cherem. 24:1; 2Bāy. 24:8-16; 1Tēt. 3:10-19
12 Yu /kābokēēyib kuba Bābulōōn, kunyōōr ꞉Yeekonnyaa wēēriit nyēē /kikēēkuurēē Syeeltyeel. Kwaaniitaab Sērubābēēl ku Syeeltyeel. 1Tēt. 3:10-19 Akaay 1:1 13 Kwaaniitaab Ābiyuut ku Sērubābēēl. Kwaaniitaab Elyaakim ꞉Ābiyuut. Nto kwaaniitaab Asoor ku Elyaakim. 14 Ki kwaaniitaab Sātōōk ꞉Asoor. Kwaaniitaab Ākiim ku Sātōōk. Nto kwaaniitaab Ēlyuut ku Ākiim. 15 Kwaaniitaab Elyeeser ꞉Ēlyuut. Kwaaniitaab Maatan ku Elyeeser. Kwaaniitaab Yāākōbō ku Maatan. 16 Nto kwaaniitaab Yōōsēēf ku Yāākōbō. Nto Yōōsēēf ku saanteetaab Maaryaa nyoo kaametiitaab Yēēsu nyoo /kēēkuurē kule *Kiriistō. Luuka 1:27
17 Kunyoo kung'eetee Abraam ākoy Tāwuti, ku binuutēk taman āk ang'wan. Kung'eetee Tāwuti ākoy bēsyōōsyēchoo /kikēēyibēē Yuutayeek kuba Bābulōōn, ku binuutēk taman āk ang'wan. Nto kung'eetee bēsyōōsyēchooto /kikēēyibē Yuutayeek kuba Bābulōōn ākoy yoo /kikēēsichē Kiriistō, ku binuutēk alak taman āk ang'wan.† Kas ām kāāboorunēētaab ng'aleek yoo ng'āloolēē ‘kāāyiitiisyēēt’.
Wōlēē /kikēēsikto Yēēsu
(Luuka 2:1-7)
18 Wōlēē /kikēēsikto Yēēsu Kiriistō kumii kule: Kikiikuwo ꞉Yōōsēēf mākiisyō kumāchē koomut Maaryaa. Nteenee kutoombo kōōmutē keey, kutook kule kinyikiis ꞉Maaryaa. Kinyikiis ām kāāmuukēywēēkaab Tāmirmiryēētaab Yēyiin. Luuka 1:35 19 Ki chii ꞉Yōōsēēf nyēē churtaat. Koosoot koochuchuuy keey simēēntosuur Maaryaa.
20 Nto yu tākumii kōōsōōtē ꞉Yōōsēēf ng'aleechu, kuchōōnchi *꞉malayikeet ām kiirwootik ānkumwoochi kule, “Yōōsēēf nyēbo kōōtaab Tāwuti, ‑meetay Maaryaa. Ntēē Tāmirmiryēētaab Yēyiin ꞉nyēē kayey kumanach ꞉Maaryaa. 21 Mākusich wēēriit ānku +mēētoochi kaayneet kule Yēēsu‡ Ibooru ꞉kaaynaani ām kuutiitaab Iburaneek kule kāārārookiintēēt. kuuyu makooraraach biiko ām ng'ōōkiswookikwaa.” Tyēēn. 130:8; Luuka 1:31; Yoowa. 3:17; Yēyuut. 4:12; Tiitō 2:14
22 Kiyityiin ꞉ng'aleechu tukul kubo kiyēē kimwooy ꞉Yēyiin kubununēē *wōōrkooyoontēēt ake kule, 23 “Mākunyikisiit *꞉ārung'oonyoo ānkusich wēēro nyēē +/mākēēkuurēē Mānwēēl. (Ibooru ꞉kaaynaani bo Mānwēēl kule ‘Kēēboontē keey Yēyiin’.)”† Isa. 7:14
24 Nto mii lētuunoo yu kāwokung'eetee ꞉Yōōsēēf rwoo, koomut Maaryaa kuu yoo kimwooytoochinē ꞉malayikeetaab Yēyiin. 25 Kiibuurto ꞉Yōōsēēf Maaryaa nyēē mānāātuuyo ꞉tukwaay kut /kēēsich wēēroo. Yu /kākēēsich, kutoochi ꞉Yōōsēēf wēērooto kaayneet kule Yēēsu. Luuka 2:21
1:1 Mat. 20:30-31; Yēyuut. 13:23; Yoowa. 8:39-59; Kala. 3:6-9, 14-16; Toowu. 12:3; 22:18
*1:2 Ām tetaani bo areet ibooru ng'ālyoontooni bo ‘kwaan’ ām āsiiswēk alak kule kuuko.
1:2 Toowu. 21:2-3; 25:26; 29:32—30:24
1:3 Toowu. 38:29-30
1:6 Ruut 4:18-22
1:6 2Sām. 12:24
1:11 Cherem. 24:1; 2Bāy. 24:8-16; 1Tēt. 3:10-19
1:12 1Tēt. 3:10-19
1:12 Akaay 1:1
1:16 Luuka 1:27
†1:17 Kas ām kāāboorunēētaab ng'aleek yoo ng'āloolēē ‘kāāyiitiisyēēt’.
1:18 Luuka 1:35
‡1:21 Ibooru ꞉kaaynaani ām kuutiitaab Iburaneek kule kāārārookiintēēt.
1:21 Tyēēn. 130:8; Luuka 1:31; Yoowa. 3:17; Yēyuut. 4:12; Tiitō 2:14
†1:23 Isa. 7:14
1:25 Luuka 2:21