11
Jesus ma metëëk ji ky n'aa etsẽẽ do ky n'aa hahỹỹh
1 Ti m' ta see pé noo gó Jesus ky n'aa etsẽẽ mä P'op Hagä Do hã. Tabahajaa bä kä m' taky n'aa etsẽẽ doo, ta ma matëg see ky hadoo ta hã:
—Tak'ëp Hyb N'aa Jawyk Doo —näng mäh. —Ãã mama met'ëëg nyy da ër ky n'aa etsẽẽ, Jowãw nu gahem'uun do ta ma matëg tama metëëk doo da —näng mäh.
2 Ti m' Jesus ky hadoo sa hã:
—Bë ky n'aa ets'ẽẽ bä, taw'ããts hẽ hahỹỹ da d' bë kyyh:
“Ee, ãã karẽn sahõnh hẽ õm rahyb n'aa jew'yyk.
Ãã etsẽẽ a hã, sahõnh hẽ mabag'ããs do nayyw hẽ takajaa hyb n'aa ãã wë.
3 Man'oo had'yyt hẽ ãã waa.
4 Mamabaan hõm nesaa do ãã moo bok do paah.
Ãã na-ããj hẽ ãã mabaan hõm ãã wë moo bong do nesaa doo.
Man'oo manä nesaa do ãã tah'yyb tatug”, näk da bëëh, bë ky n'aa ets'ẽẽ bä —näng mä Jesus.
5 Ti m' panyyg ky n'aa me m' tamaher'oot sa hã ji ky n'aa etsẽẽ do ky n'aa:
—Bë see ahõm bä atsëm ub ta najiis tób hẽnh, pãw tets'ẽẽ bä paawä ta wë, ta wë heg'ããs do waa n'aa paawä, hahỹỹ da ta kyyh ta najiis hã: “Na a waa uuh, pãw uuh. Tamawoob hẽ paawä ỹ karẽn. 6 Najis ỹ kajaa nag'aap hẽ wë ỹỹ atsëm ub. Dooh wë ỹ ta waa péh”, näng da.
7 Tii bä da ta najiis tób gó ta gawakõ gó hagä do ky gedak ta hã: “Ỹ maty hasyyg manäh. Baad tób noo gatsëë däk ta tëg me. Ãã aj'eenh tah haa daheeh. Dooh ỹ haja bä ỹ an'oo bä a hã metsẽẽ doo”, näng da ta najiis ta hã.
8 Ti m' Jesus ky hadoo:
—Bë ỹ maher'oot —näng mäh. —Tii d' edo né paawä as'ëëg gëët né hẽ, pãw tabanoo hyb n'aa ta najiis hã. Ta najiis tabadoo do hyb n'aa nado ti tabas'ëëg gëët. Tawén s'ëëg g'ëëd kän, tanaëëj had'yyt ta h'yyb.
9 Ti hyb n'aa bë ỹ maher'oot: Bë ets'ẽẽ, tii bä P'op Hagä Do anoo bë hã. Bë esóts, tii bä bë aw'yyt da.* Baad ji hyb n'aa matakëë ji ky n'aa etsẽẽ do hã tahanäng pé m' ti bë esóts, tii bä bë aw'yyt. Bë naëëj tób noo bä naa, tii bä da ta danäh noo gas'ëës.† Ji ky padäg had'yyt hẽ P'op Hagä Do hã ji etsẽẽ doo, tahanäng pé m' ti tób noo bä naa ji naëënh doo. 10 Jé hetsẽẽ do gadoo da P'op Hagä Do hanaa. Jé hesoos pé taw'yyt P'op Hagä Do hanaa. Jé tób noo bä naa naëënh péh, tób noo kas'ëës da ta hã P'op Hagä Do hanaa.
11 Ti m' Jesus eaanh sa hã:
—Bë t'aah ets'ẽẽ bä tah'ỹỹb, bë anoo ta hã aw'yy? 12 Karaak tyb bë hã tets'ẽẽ bä, sëëj bë anoo ta hã? Dooh. 13 Nesaa do moo heb'ook do né paawä bëëh, baad hadoo do bë heno bë taah hã. Ti bahǟnh bë Yb hỹ pong jé hawät do anoo da ta Sahee, ta hã hetsẽẽ do hã —näng mä Jesus.
Nesaa Do Yb ky gabuuj Jesus moo wät rahanäng do panyyg n'aa hahỹỹh
14 Ti m' ta see pé noo gó, karap'aar h'yyb nesaa do Jesus habëë hõm ner'oot do hã hadäk do paah. Aj'yy karap'aar h'yyb beréd hõm bä, aj'yy er'ood däg kän p'aa hẽnh. Hajõk do t'ĩĩ hẽnh kat'aa do rahyb n'aa meuunh mäh. 15 Ta wób raky sëm Jesus. Ti m' raky hadoo:
—Beresebu,‡ Nesaa Do Yb né ti Beresebu. karap'aar h'yyb nesaa do wahë n'aa kyy gó ti tabahebë karap'aar h'yyb nesaa doo —näk mä sa kyyh.
16 Ta wób rakarẽn mä Jesus rametyy, P'op Hagä Do hejój me tado bä tamoo wät doo. Ti hyb n'aa rabetsẽẽ mä Jesus hã, tapahuuj bä sa matym haj'aa wë hã.
17 Jesus hapäh mä sa h'yyb, ti m' panyyg ky n'aa me taky hadoo sa hã:
—Nesaa do Yb kyy gó ỹ hebë karap'aar h'yyb nesaa doo, bë nooh. Nyy d' tii éh? Sa da hadoo do wë sa häj n'aa babuuj rahyb n'aa wareem bä, gawatsik tii bä sahõnh hẽ —näng mäh. —Sa wakããn sa hã hẽ rahyb n'aa wareem bä, sahõnh hẽ kahäj jëng tii bä —näng mäh. 18 —Ti hadoo ẽnh Nesaa Do Yb hã kä. Ta hã hẽ takawareem bä, ta karapee hã tahyb n'aa wareem bä, nayyw hẽ tabahëëj jëë paawä tii bä Nesaa Do Yb bag'ããs doo. Ta ti ỹ wén her'oot, Beresebu kyy gó ỹ hebë karap'aar h'yyb nesaa do bë her'oot do hyb n'aa. 19 Bë her'oot doo da tado bä, Beresebu kyy gó ỹ hebëë bä paawä karap'aar h'yyb nesaa doo, jaa ky gabuuj bë karapee hebë do karap'aar h'yyb? Bë karapee né da bë raky n'aa etyy, daap bë menyyh do hyb n'aa bë her'oot do hã. 20 P'op Hagä Do ky gabuuj gó né hẽ ti ỹ hebë do karap'aar h'yyb nesaa doo. P'op Hagä Do ji tabag'ããs do kaja doo kä bë wë, ta ti metëëh bë hã —näng mäh.
21 Ti m' panyyg ky n'aa see me m' Jesus maher'oot sa hã:
—Aj'yy hejoonh do hajõng ta kuman yt hã ta tób tahagãã bä, dooh ta ma hado hõm péh. 22 Ti aj'yy seeh, ta bahǟnh hejoonh do kajaa bä ta wë, ta säm tam'aah tii, ta hã taj'aa ketsë. Ta kuman paa tasog hõm, ta mejój paah. Tii bä kä, ta ma paa tabasog hõm kän, tets'ëë bong ta wób hã kä§ Hahỹỹ d' tahanäng pé ti panyyg gó teh'ũũm doo: Aj'yy hejoonh doo, Nesaa Do Yb. Aj'yy hejoonh do ma hado hõm do hadoo Jesus. Aj'yy hejoonh do ma, karap'aar h'yyb nesaa doo. P'op Hagä Do Sahee hejój gó Jesus bahebë karap'aar h'yyb nesaa doo, Nesaa Do Yb karapee, tak'ëp tabahejoonh do hyb n'aa Nesaa Do Yb mahǟnh. —näng mä Jesus.
23 —Hëp ỹ hata nadoo doo, majẽ ỹ tii. Ỹ manasa doo, P'op Hagä Do wë ỹ ataa doo, dawëë rabehũũm tii bä tan'oo bä —näng mäh.
24 Ti m' Jesus ky hadoo ẽnh:
—Karap'aar h'yyb nesaa do aj'yy hã, ỹỹnh hã hadäk do paa ahõm wäd bä ta mahǟnh, tabanawäng hẽnh tabahew'ëët. Ta tób tabesoos takameh'ããk hyb n'aa. Ti dooh tawyyd bä. Ti ta h'yyb gó taky hadoo: “Ỹ abaaj hõm p'aa hẽnh ỹ hadäk do paa hã, tóp ỹỹ hẽnh”, näng. 25 Tii bä ta tób paa bä takajaa bä, yd kabak'ood däk tabahapäh, baad takabenäm ta hã.** Ta tób paah, aj'yy, ỹỹnh hã hadäk do paa tii. 26 Tii bä tats'yyt 7 karap'aar h'yyb nesaa do wób ta hataa, ta bahǟnh nesaa doo. Tii bä rabajëë pëë ta tób paa gó. Tii bä rabanyy kän ta hã kä. Ta hã hanäng do paa bahǟnh tii kä. Tak'ëp tii kä ta hã kä nesaa doo kä —näng mä Jesus.
27 Ti m' Jesus ber'oot bä m', hajõk do mahang ỹỹnh see ky ganyyh:
—Ky n'aa kedëng ta ti a ỹỹn õm haw'ëëh doo —näng mäh.
28 Ti m' Jesus ky hadoo:
—Ta bahǟnh ky n'aa kedëng, P'op Hagä Do kyyh maa newëë doo, ky daheeh doo —näng mä Jesus ta hã.
Jonas Jesus beh'ũũm do ky n'aa hahỹỹh
29 Ti m' hajõk do gatat'uuk bä m' ta hã, Jesus ky hadoo:
—Da hẽ, badäk hahỹỹ hã habong doo, nes'aa sa h'yyb. Ti hadoo né hẽ, ỹ ramejũũ ỹ pahuunh hyb n'aa sa matym haj'aa.†† Rawén karẽn Jesus pahuunh sa matym haj'aa, rabahapäh hyb n'aa P'op Hagä Do hanaa Jesus tado bä. Dooh da ỹ metä bä sa hã. Jããm né da P'op Hagä Do ky n'aa rod Jonas häd näng do ta metëë n'aa hadoo sa hã kametëëh da. 30 Jonas hã P'op Hagä Do bad'oo do hã, Niniwéh buuj rah'yy genä hõm, P'op Hagä Do né ti mejũũ. Ti hadoo né da hã ỹỹ, Aj'yy Hadoo Do Hỹ Pong Jé Hana Do hã rah'yy genä hõm da, P'op Hagä Do né hẽ ti ỹ tamejũũ doo. 31 Seba häd näng do häj n'aa sa wahë n'aa ỹỹnh, da hẽ, badäk hahỹỹ hã habong do taky n'aa tapaa da P'op Hagä Do matym gó, sahõnh hẽ P'op Hagä Do ky n'aa etyy noo gó kä. Dawëë naa paa m' tabana tii, tamaa newëë hyb n'aa Saromãw hajaa doo, P'op Hagä Do anoo do ta hã. Saromãw bahǟnh ỹ ti hahỹỹh, bë hapäh doo. Ti hado né paawä, dooh bë karẽn bä bë maa newë bä hahỹỹh. 32 Niniwéh buuj na-ããj da raky n'aa tapaa né tii da ẽnh ti noo gó kä, da hẽ badäk hahỹỹ hã habong doo. P'op Hagä Do ky n'aa rod Jonas sa hã taher'oot noo gó, rat'yyd kamehĩĩn nesaa do ramoo bok do hã. Nesaa do reréd hõm. Hahỹỹh, Jonas bahǟnh ti ỹ hỹỹh. Bë tii, dooh bë t'yyd kamehĩĩn bä nesaa do bë moo bok do hã, dooh bë eréd bä —näng mä Jesus hajõk do sa hã.‡‡ Jonas, tah'ỹỹb haeh do wog gó tabasuun wät doo, tamawoob hẽ ta ǟh. Ti hadoo né hẽ Jesus, tamawoob hẽ né hẽ ta ǟh tabakä wät k'ããts gó. Tii da tahanäng pé m' ti Jesus her'oot do sa hã.
Ji bag hadoo do panyyg n'aa hahỹỹh
33 Ti m' Jesus ky hadoo:
—Dooh ji bag ji gataa bä ji jejën hyb n'aa. Dooh ji daso bä ji waa hood yt hã. Dooh. Ta bag ji dasooh ta tyng jó, tób gó hajëë p'ëë do rabahapäh hyb n'aa. 34 Ji h'yyb bag hadoo ji matym —näng mäh. —Baad tado bä ji matym, ta bag hado däk sahõnh hẽ ji hã. Baad tanado bä ji matym, badagyp hadoo ji hã. 35 Baad bë hyb n'aa matakä, ta bag hadoo bë hã hanäng bë ed'oo doo, badagyp do tanadoo hyb n'aa. 36 Bë h'yyb tym gó ta bag hadoo do baad tabawag däg bä, badagyp do hadoo do tanado wäd bä, sahõnh hẽ tii bä tabawag däk ji hã, ta bag hadoo do mehǟnh ji h㧧 Ta bag ky n'aa nado ti Jesus hedoo. Panyyg ky n'aa me tabaher'oot. Ta wób sa hã dooh m' tagah'ood nä bä. Ti hyb n'aa rakarẽn p'aa hẽnh Jesus pahuunh, baad rabahapäh hyb n'aa P'op Hagä Do T'aah tado bä. Sa hã kejën Jesus hejój. Ti hyb n'aa Jesus ky n'aa eh'ũũm ta bag ky n'aa me tama metëëk doo. Dooh kejën do tado bä ti tametëëk doo. Baad ji karẽn bä baad hadoo do ji bahapäh bä, baad tagahoot ji h'yyb tym gó Jesus metëëk doo. Ji hã ta bag hado däk. Ji kanarẽn bä baad hadoo do ji bahapëë bä, dooh tagah'ood bä ji hã Jesus metëëk doo. Badagyp do hadoo ji hã. —näng mä Jesus kyyh. Panyyg gó m' tabeh'ũũm.
J'ooj madäk do ky ken'yym do Jesus nabuuj gedoo do ky n'aa hahỹỹh
37 Ti m' Jesus baher'oot do bahänh bä kä, Pariséw see ats'yyt mäh, ta tób hẽnh tabawëh hyb n'aa. Ti m' Jesus bahõm kän mä ta tób hẽnh, ti m' tabasooh, sa sii tabawëh hyb n'aa. 38 Ti m' tób danäh hyb n'aa meuunh mä Jesus basooh do hyb n'aa, tabawa hyb n'aa ta si n'aa hẽ. Dooh m' ta moo tahetsyyd bä sa wahë makũ rabahed'oo doo da. 39 Ti m' Jesus ky hadoo ta hã:
—Bë Pariséw —näng mäh. —Ji waa hood ta gó hasus doo, ta jó ub ji hets'yyt do hadoo bëëh. Baad bë babok P'op Hagä Do matym gó ji ed'oo. J'ooj madäk doo me tii. T'õp, bë h'yyb gó, tak'ëp bë karẽn do jawén bë babok. T'õp bë h'yyb tym gó, hajõng nesaa doo. 40 Bë h'yy gatemah —näng mäh. —Ji hub pahuunh doo, ji h'yyb tym na-ããj hẽ tapahuunh. 41 Taw'ããts hẽ bë h'yyb gó naa, t'õp naa, bë masaa kas'uut do sa hã, tii bä kä, P'op Hagä Do hã baad ub tabanäm sahõnh hẽ bë hã*** Hahỹỹ da na-ããj hẽ tahajaa ji tab'ëës ta tii: “Taw'ããts hẽ bë waa hood gó hanäng do bë anoo kas'uut do sa hã, tii bä kä baad ub tabanäm sahõnh hẽ bë hã, P'op Hagä Do hã.” —näng mäh.
42 —Baad nado bë hã da, Pariséw —näng mäh. —Bë waa ty gamabuuj uuh sii hẽ né paawä bë banoo P'op Hagä Do matym n'aa, dooh paawä baad hadoo do bë moo boo bä bë da hadoo do hã, bë mabaan P'op Hagä Do hã bë kamahǟn doo. Taw'ããts hẽ paawä dooh bë mabaan bä ta tii. Taw'ããts hẽ P'op Hagä Do matym n'aa bë banoo na-ããj hẽ —näng mä Jesus.
43 —Baad nado bë hã da, Pariséw —näng mäh. —Bë gen'aak hyb n'aa jewyk do bat'oonh bä bë atooj bä, tób P'op Hagä Do panyyg rayd naherot doo bä. Bë gen'aak bë redëng, bë raweh'ëëh, hajõk do mahang rakahet'aa bä, rabahesäm bä —näng mäh.
44 —Baad nado bë hã da, Pariséw —näng mäh. —Kamag hood ta jó ji tsab'eep bä ji nahapäh do hadoo bëëh††† Kamag hood banäng bä tsab'eep doo, hasuts däk hadoo P'op Hagä Do hã, Mosees ky n'aa jaw'yyk do her'ood bä. Ti hadoo né sa hã ẽnh, Pariséw sii raboo bä. J'ooj madäk doo me raky ken'yym do hyb n'aa, dooh ji h'yy ganyy bä baad tanado bä sa h'yyb tym. —näng mä Jesus.
45 Ti m' Mosees ky n'aa jaw'yyk do baad hapäh do see ky hadoo ta hã:
—Ma matëg —näng mäh. —Ta ti mapes'ããp doo, ãã na-ããj hẽ mapes'ããp —näng mäh.
46 Ti m' Jesus ky hadoo:
—Baad nado bë hã da Mosees ky n'aa jaw'yyk do baad hap'ëëh doo —näng mäh. —Hajõng hejoonh do bë mejũũ ta wób raky daheeh hyb n'aa. Ti bahǟnh bë bawëëd däk Mosees ky n'aa jaw'yyk doo. Ti hadoo né hẽ, dooh tabad'op hẽ bë masaa bä bë mejũũ do rabahajaa hyb n'aa —näng mäh.
47 —Baad nado bë hã —näng mäh. —P'op Hagä Do ky n'aa rod, p'ooj ub habong do bë wahë makũ radej'ëëp do sa kamag n'aa hood pä s'ëëb, bë tema. 48 Ta ti tametëëh, bë wahë makũ h'yyb hadoo bëëh. Bë wahë makũ né hẽ dej'ëëp P'op Hagä Do ky n'aa rod paah. Hỹỹ kä bë temaa toonh ji hyb n'aa esee do heen n'aa sa kamag n'aa hood jó.‡‡‡ Dooh sa wahë makũ rapanyyg kadehé bä P'op Hagä Do ky n'aa hã, P'op Hagä Do ky n'aa rod raher'oot do paah. Mosees ky n'aa jaw'yyk do ma mehetëk do wób, rawehëë né paawä P'op Hagä Do ky n'aa rod makũũh, dooh raky dahé bä sa kyyh paah. J'ooj madäk doo me raky kenäw ub tii. 49 Hahỹỹ d' né hẽ P'op Hagä Do baher'oot ta hapäh doo gó bë ky n'aa: “Sa mahang ỹ mejũũ da këh ỹ n'aa rod, panäk ỹ na-ããj né hẽ. Sa wób né da radej'ëëp, ta wób da rarejãã”, näng paa m' P'op Hagä Do kyyh —näng mä Jesus.
50 Ti m' Jesus ky hadoo ẽnh sa hã:
—Ti hyb n'aa da bë hã, da hẽ habong do hã kä, P'op Hagä Do ban'oo kän sahõnh hẽ ta ky n'aa rod radej'ëëp do paa säm kä. P'ooj ub, badäk hahỹ tadu dahäng jawén paa bä radej'ëëp doo, 51 Abéw Kaĩh nabooh noo gó du däk do né hẽ. Tii kä, tagadëëg ub, Sakarija radaj'ëëp doo kä. Ti radaj'ëëp paa m' rama ejuu do tyng, P'op Hagä Do tób n'aa ganahaang gó. Baad ỹ her'oot bë hã, da hẽ habong do sa hã kä P'op Hagä Do ban'oo kän sahõnh hẽ radej'ëëp do säm kä —näng mäh.
52 —Baad nado bë hã Mosees ky n'aa jaw'yyk do baad hapäh doo —näng mäh. —Dooh bë karẽn bä ta wób raky n'aa napëë bä P'op Hagä Doo. Tób noo tëg ji jejën do hadoo sa mahǟnh, ranajëë p'ëë hyb n'aa hadoo bëëh. Bë né hẽ, dooh bë karẽn bä bë ajëëh, dooh P'op Hagä Do bë hapëë bä. Ta wób, karẽn do hajëng doo, bë ge'ỹỹm ranajëng hyb n'aa, P'op Hagä Do ranahapäh hyb n'aa —näng mä Jesus kyyh sa hã.
53 Ti m' Jesus banyyh bä kä m', tak'ëp mä Pariséw, Mosees ky n'aa jaw'yyk do ma mehetëk do na-ããj hẽ rakawajããn ta wë. Hajõk mä gatatug däk, tak'ëp mä rabeaanh. Kawaj'ããn gó m' rabeaanh ta hã. 54 Rakarẽn paawä m' raw'yyt taher'oot do hã raganen'aak doo, raky n'aa tapaa hyb n'aa Mosees ky n'aa jaw'yyk do hã.
*11:9 Baad ji hyb n'aa matakëë ji ky n'aa etsẽẽ do hã tahanäng pé m' ti bë esóts, tii bä bë aw'yyt.
†11:9 Ji ky padäg had'yyt hẽ P'op Hagä Do hã ji etsẽẽ doo, tahanäng pé m' ti tób noo bä naa ji naëënh doo.
‡11:15 Nesaa Do Yb né ti Beresebu.
§11:22 Hahỹỹ d' tahanäng pé ti panyyg gó teh'ũũm doo: Aj'yy hejoonh doo, Nesaa Do Yb. Aj'yy hejoonh do ma hado hõm do hadoo Jesus. Aj'yy hejoonh do ma, karap'aar h'yyb nesaa doo. P'op Hagä Do Sahee hejój gó Jesus bahebë karap'aar h'yyb nesaa doo, Nesaa Do Yb karapee, tak'ëp tabahejoonh do hyb n'aa Nesaa Do Yb mahǟnh.
**11:25 Ta tób paah, aj'yy, ỹỹnh hã hadäk do paa tii.
††11:29 Rawén karẽn Jesus pahuunh sa matym haj'aa, rabahapäh hyb n'aa P'op Hagä Do hanaa Jesus tado bä.
‡‡11:32 Jonas, tah'ỹỹb haeh do wog gó tabasuun wät doo, tamawoob hẽ ta ǟh. Ti hadoo né hẽ Jesus, tamawoob hẽ né hẽ ta ǟh tabakä wät k'ããts gó. Tii da tahanäng pé m' ti Jesus her'oot do sa hã.
§§11:36 Ta bag ky n'aa nado ti Jesus hedoo. Panyyg ky n'aa me tabaher'oot. Ta wób sa hã dooh m' tagah'ood nä bä. Ti hyb n'aa rakarẽn p'aa hẽnh Jesus pahuunh, baad rabahapäh hyb n'aa P'op Hagä Do T'aah tado bä. Sa hã kejën Jesus hejój. Ti hyb n'aa Jesus ky n'aa eh'ũũm ta bag ky n'aa me tama metëëk doo. Dooh kejën do tado bä ti tametëëk doo. Baad ji karẽn bä baad hadoo do ji bahapäh bä, baad tagahoot ji h'yyb tym gó Jesus metëëk doo. Ji hã ta bag hado däk. Ji kanarẽn bä baad hadoo do ji bahapëë bä, dooh tagah'ood bä ji hã Jesus metëëk doo. Badagyp do hadoo ji hã.
***11:41 Hahỹỹ da na-ããj hẽ tahajaa ji tab'ëës ta tii: “Taw'ããts hẽ bë waa hood gó hanäng do bë anoo kas'uut do sa hã, tii bä kä baad ub tabanäm sahõnh hẽ bë hã, P'op Hagä Do hã.”
†††11:44 Kamag hood banäng bä tsab'eep doo, hasuts däk hadoo P'op Hagä Do hã, Mosees ky n'aa jaw'yyk do her'ood bä. Ti hadoo né sa hã ẽnh, Pariséw sii raboo bä. J'ooj madäk doo me raky ken'yym do hyb n'aa, dooh ji h'yy ganyy bä baad tanado bä sa h'yyb tym.
‡‡‡11:48 Dooh sa wahë makũ rapanyyg kadehé bä P'op Hagä Do ky n'aa hã, P'op Hagä Do ky n'aa rod raher'oot do paah. Mosees ky n'aa jaw'yyk do ma mehetëk do wób, rawehëë né paawä P'op Hagä Do ky n'aa rod makũũh, dooh raky dahé bä sa kyyh paah. J'ooj madäk doo me raky kenäw ub tii.