1 Jaꞌa tyʉgoyꞌaty majtsk xʉʉ ja paskʉ xʉʉ ma̱ yajkáy ja tsa̱jkaaky diꞌibʉ kyaj tmʉdaty yʉ levaduurʉ, es ja teedywyindsʉ́nʉty es ja diꞌibʉty tsa̱jptʉgóty yaꞌʉxpʉjktʉp tꞌʉxta̱a̱ydyʉ ja winma̱ꞌa̱ñ wiꞌix tꞌokmátstʉt ja Jesús mʉdʉ andakʉn, es ttukꞌyaꞌooktʉt. 2 Es ñayjyʉnánʉdʉ:

—Kyaj jyaaty ma̱ ja xʉʉ kʉdiibʉ xyñibʉdʉꞌkʉm ja ja̱ꞌa̱yʉty.

3 Jamʉ natyʉ Jesús Betañʉ ma̱ yʉ tyʉjkʉ Simonk diꞌibʉ yajtijp nileprʉ pa̱ꞌa̱m. Ko naty ja Jesús ꞌyuꞌuñʉ meesʉ winduuy, ta ñimʉwingoonʉ tuꞌugʉ toxytyʉjk mʉt tuꞌugʉ alabastrʉ limetʉ ujts mʉdʉ aseytʉ pa̱ꞌa̱k xuꞌkpʉ jantsy tsooxʉbʉ. Ta ja toxytyʉjk oj ttuknitemy kyʉba̱jkkʉjxy. 4 Ko tꞌijxtʉ tya̱a̱dʉ ja ja̱ꞌa̱yʉty, ta niduꞌugʉty ꞌyajkʉdʉ, es ñayjyʉnánʉdʉ:

—¿Ti ko tya̱a̱dʉ dʉꞌʉn tʉ ꞌyʉxtʉgoy? 5 Tya̱a̱dʉ tʉʉxyʉp yajteeky tʉgʉk mʉgoꞌpx xʉʉ nidún, esxyʉp yajtukpudʉ́kʉdʉ ja ayoobʉ ja̱ꞌa̱yʉty.

Ta tꞌoodʉ ja toxytyʉjk. 6 Es ja Jesús tꞌanma̱a̱ydyʉ:

—Mastuꞌuttʉ. ¿Ti ko xyꞌoodʉ? Tya̱a̱dʉ óyʉdsʉ dʉꞌʉn tʉ xytyuñ. 7 Ja ayoobʉtʉjkʉty dʉꞌʉñʉm xymyʉdáttʉt ma̱ miidsʉty, es oyña̱ꞌa̱ty mba̱a̱t xypyudʉ́kʉdʉt. Per ʉj kyajts dʉꞌʉñʉm xymyʉdáttʉt. 8 Tya̱dʉ toxytyʉjk tʉ ttuñ diꞌibʉ mba̱a̱t, tʉ ja nniniꞌxʉts pa̱ꞌa̱k xuꞌkpʉ ttukkuutsy esʉts nnaxtʉjkʉnʉdʉts. 9 Tʉyꞌa̱jtʉn nꞌanʉʉmʉdʉ ko yajka̱jxwaꞌxy yʉ oybyʉ ayuk ma̱ tʉgekyʉ naxwíñʉdʉ, yajmadya̱ꞌa̱gʉt nandʉꞌʉn diꞌibʉ tyuunʉ tya̱dʉ toxytyʉjk, es dʉꞌʉn yajjamyátsʉt yʉꞌʉ.

10 Net niduꞌugʉ nima̱jmajtskpʉ ja ʉxpʉjkpʉ diꞌibʉ xyʉꞌa̱jtypy Juudʉs Iskaryotʉ, oj ñejxy ma̱ ja teedywyindsʉ́nʉty es oj myadyaꞌaky mʉt yʉꞌʉjʉty wiꞌix tkʉyaka̱ꞌa̱ñ ja Jesús. 11 Es yʉꞌʉjʉty xyondaktʉ es twa̱ndaktʉ ja Juudʉs ko tmoꞌoya̱ꞌa̱ndʉ ja meeñ. Net ja Juudʉs tꞌʉxta̱a̱y ja winma̱ꞌa̱ñ wiꞌix tkʉyákʉt ja Jesús.

12 Es ma̱ ja paskʉ xʉʉ tsyondaky, ma̱ yajkáy ja tsa̱jkaaky diꞌibʉ kyaj tmʉdaty ja levaduurʉ, es ja ja̱ꞌa̱yʉty dyaꞌooktʉ ja byorreegʉ, ta ja ʉxpʉjkpʉty tnimiindʉ wingón ja Jesús es dyajtʉʉdʉ:

—¿Ma̱ xytsyeky nꞌʉxkúkʉdʉts es nduꞌunʉm ja paskʉ aꞌux?

13 Ta ja Jesús tkejxy nimajtskʉ ꞌyʉxpʉjkpʉty, es tꞌanma̱a̱y:

—Nʉjxtʉ jam ka̱jpnóty. Jap xypya̱a̱dʉt tuꞌugʉ yedyʉjk diꞌibʉ myʉnejxypy tuk tsiyʉ nʉʉ, 14 es xypyanʉjxtʉt extʉ ma̱ tyʉjktʉ́kʉ, es xyꞌanʉʉmʉdʉ tadʉ kudʉjk: “Yʉ nWindsʉ́nʉts xytyukꞌyajtʉʉp: ¿Ma̱ ja kwartʉ ma̱ mba̱a̱t nꞌaꞌuxꞌáttʉdʉts mʉdʉdsʉ nꞌʉxpʉjkpʉtʉjk ma̱ tya̱dʉ paskʉ?” 15 Net mdukꞌíxʉdʉt tuꞌugʉ mʉj kwartʉ es oydyúñ ma̱ ja tuknikʉꞌʉybyʉ tʉjk, es xyꞌʉxkúkʉt ja aꞌux jam.

16 Ta ja nimajtsk ʉxpʉjkpʉty ñʉjxtʉ ka̱jpnóty es tpattʉ tʉgekyʉ éxtʉm ꞌyanma̱a̱yʉ ja Jesús, es dyaꞌꞌabátʉdʉ ja paskʉ aꞌux. 17 Es ko oj tsyuꞌujʉnʉ, ta jya̱jttʉ Jesús mʉdʉ ꞌyʉxpʉjkpʉty, 18 es ñaxwaꞌtsta̱a̱ydyʉ meesʉ winduuy, es kyaydyʉ. Net ja Jesús jyʉnáñ:

—Tʉyꞌa̱jtʉn nꞌanʉʉmʉdʉ ko niduꞌuk miidsʉty diꞌibʉ kaapy mʉt ʉj, jaꞌats ʉj xykyʉyaka̱a̱mbʉts.

19 Net ja ʉxpʉjkpʉty jyantsyjyotmaydyuktʉjkʉdʉ, es dyajtʉʉdʉ niduꞌugáty ja Jesús:

—¿Tii ʉjtsʉ daa?

20 Ta ꞌyadsoojʉdʉ Jesús:

—Yʉꞌʉ dʉꞌʉn niduꞌuk miidsʉty ja nima̱jmajtskpʉ diꞌibʉts xymyʉtka̱a̱ymyujkp. 21 Ʉj, ja Naxwíñʉdʉ Ja̱ꞌa̱yʉdyʉ Kyudʉnaabyʉ, dʉꞌʉn nnejxyʉts éxtʉm ja Diosʉ jyaaybyajtʉn jyʉnaꞌañ. Per pʉroobʉ tadʉ yedyʉjk diꞌibʉts xykyʉyaka̱a̱mp. Nik oy mʉt yʉꞌʉ kooxyʉp kyadimmiiñ kyadimja̱jty naxwiiñ.

22 Ma̱ naty jam ꞌyaꞌuxꞌattʉ, ta Jesús tkoneꞌky ja tsa̱jkaaky es tja̱ꞌa̱ygyʉdáky ja Dios.

Es ko ttujkwaꞌxy, ta tmooydyʉ ja ꞌyʉxpʉjkpʉty, es tꞌanʉʉmʉdʉ:

—Kaydyʉ. Tya̱a̱dʉdsʉ nniniꞌx.

23 Net tkoneꞌky tuꞌugʉ kálʉz mʉdʉ vinʉ es tja̱ꞌa̱ygyʉdaꞌaky ja Dios. Ta tmooydyʉ ja ꞌyʉxpʉjkpʉty, es nidʉgekyʉ ꞌyuktʉ ma̱ ja kálʉz, 24 es ꞌyanma̱a̱yʉdʉ:

—Tya̱a̱dʉdsʉ dʉꞌʉn ja nneꞌpyñ diꞌibʉ Dios yajnaxkʉdákypy ja jembyʉ kajxyꞌátypyʉ, diꞌibʉ yajtama̱a̱n yajꞌyoka̱a̱mp es dʉꞌʉn yajmaꞌxʉt nimay ja ja̱ꞌa̱yʉdyʉ pyojpʉty. 25 Es nꞌanʉʉmʉdʉ ko kyajts nnakyꞌuuga̱ꞌa̱ñ ja uuvʉ nʉʉ extʉ kodsʉ naty nꞌiiky mʉt miidsʉty ja jembyʉ uuvʉ nʉʉ ma̱ ja Diosʉ kyutujkʉn.

26 Ko tꞌʉʉda̱a̱ydyʉ tuꞌugʉ alabanzʉ, ta oj ñʉjxtʉ ma̱ ja Oliivʉs Kopk. 27 Net ja Jesús tꞌanma̱a̱ydyʉ:

—Nidʉgekyʉ miits xymyastuꞌudándʉpts ma̱ tya̱dʉ koots. Mʉt ko jyʉnaꞌañ ma̱ Diosʉ jyaaybyajtʉn: “Nyaꞌoogʉpts ja borreegʉ kwentʉꞌa̱jtpʉ, es ja byorreegʉty ꞌyayoꞌoywya̱ꞌxta̱ꞌa̱ydyʉt.” 28 Es kodsʉ naty tʉ njikypyeky, jawyiinʉts nnʉjxʉt Galileeʉ ma̱a̱nʉmʉ naty miits mganʉjxtʉ.

29 Net ja Peedrʉ jyʉnáñ:

—Oy nidʉgekyʉ mjamastútʉbʉ, ʉj kyajts mij nmastuꞌudʉt.

30 Net ja Jesús ꞌyanma̱a̱yʉ:

—Peedrʉ, tʉyꞌa̱jtʉn nꞌanʉʉmʉ ko ma̱ tya̱dʉ koots, kyajnʉmʉ natyʉ tʉgaak ꞌyʉy majtsk ok, es mij mjʉna̱ꞌa̱na̱ꞌa̱ñ tʉgʉk ok ko kyajts xyꞌixꞌaty.

31 Ta ja Peedrʉ mʉk ꞌyadsooy:

—Oyʉts ndimꞌoogʉt mʉt mij, kyajts njʉna̱ꞌa̱na̱ꞌa̱ñ ko kyaj nꞌixꞌaty.

Es nidʉgekyʉ ja wiink ʉxpʉjkpʉty nandʉꞌʉn jyʉna̱a̱nda̱a̱ydyʉ.

32 Net ja Jesús jya̱jttʉ mʉdʉ ꞌyʉxpʉjkpʉty ma̱ tuꞌugʉ luga̱a̱r diꞌibʉ xyʉꞌa̱jtypy Jetsemanii. Ta tꞌanma̱a̱ydyʉ ja ꞌyʉxpʉjkpʉty:

—Uꞌuñʉdʉ ya̱a̱ mints xim nꞌokka̱jxtaꞌaky.

33 Ta tmʉnejxy ja Peedrʉ, Santya̱ꞌa̱gʉ esʉ Fwank, esʉ Jesús ñayjya̱ꞌa̱jʉ jantsy jotmaymyʉʉt es ꞌyamutskꞌa̱jty. 34 Net tꞌanma̱a̱ydyʉ:

—Dʉꞌʉnʉts njawʉ njodoty éxtʉm tuꞌugʉ jotmay diꞌibʉ mʉdʉ oꞌkʉn. Wʉꞌʉmdʉ miits ja ya̱a̱ es mʉdánʉdʉ ja tsuu mʉt ʉj.

35 Net ja Jesús waanʉ ñasꞌyoꞌoyʉ. Ta ñayjyujpʉ koxtanʉ naxkʉjxy, kya̱jxtáky 36 es jyʉnáñ:

—Tatituꞌunk, mij mba̱a̱t oytyiity xytyuñ. Pʉn mba̱a̱t, kʉdiibʉts nꞌuugʉt yʉ ta̱ꞌa̱mbʉ. Per kyaj dyʉꞌʉnʉty éxtʉmts ʉj ndseky, waꞌan dʉꞌʉn éxtʉm mij xytsyeky.

37 Net jyʉmbijty ma̱ naty ja nidʉgʉʉkpʉ ꞌyʉxpʉjkpʉty, es tpattʉ mya̱ꞌa̱dʉ, es tꞌanma̱a̱y ja Peedrʉ:

—Simonk, ¿tii mma̱a̱bʉ? ¿Ti kyaj tʉ mmadaꞌaky mꞌítʉt wijy mʉt ʉj ni tuk oorʉ? 38 Wijtʉ es ka̱jxta̱ꞌa̱ktʉ kʉdiibʉ ja kaꞌoybyʉ mmʉmada̱ꞌa̱gʉdʉt. Tʉyꞌa̱jtʉn ko ja anmʉja̱ꞌa̱n myʉda̱jtypy ja tsojkʉn, per kyaj yʉ niniꞌx tkupʉka̱ꞌa̱ñ.

39 Ta jatʉgok oj ñejxy, es kya̱jxtáky dʉꞌʉn éxtʉm jayʉjp. 40 Net jyʉmbijty jatʉgok ma̱ ja nidʉgʉʉkpʉ, es tpattʉ ak ma̱a̱dʉp, mʉt ko nʉgoo naty ja tsuu tʉ ꞌyokwindʉjkʉndʉ. Es yʉꞌʉjʉty kyaj tnija̱ꞌa̱dʉ wiꞌix ꞌyadsówdʉt. 41 Ja myʉdʉgʉk ok oj ñejxy. Ta kya̱jxtáky. Net jyʉmbijty ma̱ yʉꞌʉjʉty, es tꞌanma̱a̱ydyʉ:

—¿Tii mꞌakma̱a̱ mꞌakpoꞌxtʉbʉ? Tʉ net tpa̱a̱ty ja xʉʉ ja oorʉ ma̱ ʉj, ja Naxwíñʉdʉ Ja̱ꞌa̱yʉdyʉ Kyudʉnaabyʉ, nyajkʉyaka̱ꞌa̱ñʉts ma̱ yʉ pojpʉ ja̱ꞌa̱yʉty. 42 ¡Pʉdʉꞌʉktʉ! ¡Joꞌomdʉ! Ta myiñ ja diꞌibʉts xykyʉyaka̱a̱mp.

43 Tamʉ natyñʉmʉ Jesús ꞌyakkajxy ko jyajty ja Juudʉs diꞌibʉ nandʉꞌʉn ꞌyʉxpʉjkpʉꞌa̱jtypy ma̱ yʉ nima̱jmajtskpʉ, es myindʉ mʉdʉ mayjyaꞌay ak mʉdʉ ꞌyespa̱a̱dʉ esʉ kyépyʉty. Yʉꞌʉ naty kajxʉdʉp ja teedywyindsʉ́nʉty, ja diꞌibʉty tsa̱jptʉgóty yaꞌʉxpʉjktʉp esʉ mʉjja̱ꞌa̱ydyʉjkʉty. 44 Yʉ Juudʉs tʉ naty ttukniꞌꞌixʉ wiꞌixʉ naty dyaka̱ꞌa̱ñ ja ijxwʉꞌʉmʉn:

—Diꞌibʉts ʉj ndsiꞌxypy, yʉꞌʉ dʉꞌʉnʉ naty ja Jesús. Yʉꞌʉ dʉꞌʉn mmátstʉp es yajxón xykyʉtsúmdʉt es xyajnʉjxtʉt.

45 Netyʉ Juudʉs tnimiiñ ja Jesús es tka̱jxpeꞌxy:

—Dios maygyépyʉty, Windsʉ́n.

Ta oj ttsiꞌxy. 46 Ta tma̱jtsnʉdʉ ja Jesús es dyajnʉjxnʉdʉ tsimy.

47 Es niduꞌuk diꞌibʉ jamʉ naty mʉdʉ Jesús tjuꞌty ja ꞌyespa̱a̱dʉ es tniboꞌtʉ tuk aduꞌumʉ tyatsk ja teedywyindsʉngópkʉ tyuumbʉ. 48 Net ja Jesús tꞌanma̱a̱ydyʉ ja mayjyaꞌayʉty:

—¿Tii dʉꞌʉnʉts miits tʉ xyñimíndʉts mʉdʉ mꞌespa̱a̱dʉ esʉ mgepy es xymyatsa̱ꞌa̱ndʉts éxtʉmxyʉpts ʉj nmaꞌtspʉty? 49 Bom bómʉts ʉj tʉ nyaꞌʉxpʉktʉ miidsʉty mʉj tsa̱jptʉjk ñabotsoty, es ni na̱ꞌa̱ts tʉ xykyamatstʉ. Per tʉgekyʉ tya̱a̱dʉ dʉꞌʉn jyátyʉty es yajkuydyúnʉt ja Diosʉ jyaaybyajtʉn.

50 Ta nidʉgekyʉ ja ʉxpʉjkpʉty tmastuttʉ ja Jesús, es kyakta̱a̱ydyʉ.

51 Jap tuꞌugʉ ʉna̱ꞌk tpanejxy twitꞌaty yʉꞌʉyʉ tuꞌugʉ sa̱a̱bʉnʉ. Net ja ja̱ꞌa̱yʉty tma̱jtstʉ ja ʉna̱ꞌk, 52 es jaꞌa dyajweꞌemy ja sya̱a̱bʉnʉ es kyeky niwa̱ꞌa̱ts ʉxwa̱ꞌa̱ts.

53 Diꞌibáty mya̱jtstʉ ja Jesús, yʉꞌʉjʉty myʉnʉjxtʉ ma̱ ja diꞌibʉ ñigopkꞌa̱jtypy ja teedywyindsʉ́nʉty. Ta jap ñaymyujkʉdʉ ja teedywyindsʉ́nʉty, mʉjja̱ꞌa̱ydyʉjkʉty es ja diꞌibʉty tsa̱jptʉgóty yaꞌʉxpʉjktʉp. 54 Esʉ Peedrʉ pyanʉjx ja Jesús extʉ ma̱ ja tyʉja̱ꞌa̱ ja teedywyindsʉngópk. Jap oj wyeꞌemy es ñaxweꞌtsy mʉdʉ polʉsiiʉty, es ñayyajjokxpʉ́kʉdʉ ma̱ ja jʉʉn.

55 Yʉ teedywyindsʉ́nʉty es nidʉgekyʉ diꞌibʉ anaꞌamdʉp mʉj tsa̱jptʉgóty tꞌʉxta̱ꞌa̱ydyʉ ja winma̱ꞌa̱ñ wiꞌix tniwa̱a̱mbáttʉt ja Jesús es ꞌyoogʉt. Per kyaj tpattʉ ja pyojpʉ. 56 May ja ja̱ꞌa̱yʉty oj jyamindʉ es tjaniwa̱a̱mbajttʉ, per kyaj tyiꞌigyʉꞌáttʉ ja ꞌyayuk. 57 Net myiiñ na̱a̱gʉty diꞌibʉ andáktʉp, es jyʉnandʉ:

58 —Tʉts nmʉdóyʉts ko tya̱dʉ yedyʉjk dʉꞌʉn jyʉnaꞌañ: “Ʉj njítʉptsʉ tya̱dʉ mʉj tsa̱jptʉjk diꞌibʉ ja̱ꞌa̱yʉty tʉ tkojy, es tʉgʉk xʉʉts ngójʉt ja wiinkpʉ diꞌibʉ kyaj ja ja̱ꞌa̱yʉty dyajkojy.”

59 Per ni yʉꞌʉjʉty tkayajtiꞌigyʉdʉ ꞌyayuk.

60 Net ja teedywyindsʉngópk pyʉdeꞌky, es ja̱ꞌa̱y kyujkꞌa̱a̱y dyajtʉʉy ja Jesús:

—¿Kyaj mꞌadsoy ni tii? ¿Tii dʉnʉ tya̱a̱dʉ diꞌibʉ yam myadyáktʉp mʉt mijtskyʉjxm?

61 Per ja Jesús oj wyeꞌemy amoñʉ, ni ti tkaꞌꞌadsooy. Net ja teedywyindsʉngópk ꞌyanma̱a̱yʉ:

—¿Tii mijtsʉ dʉꞌʉn ja Kristʉ, ja Diosʉ ꞌyUꞌunk?

62 Es ja Jesús ꞌyadsooy:

—Ʉjtsʉ dʉꞌʉn. Es miits mꞌíxtʉp ko ʉj, ja Naxwíñʉdʉ Ja̱ꞌa̱yʉdyʉ Kyudʉnaabyʉ, nꞌuꞌuñʉyaꞌañʉts ma̱ ꞌyaga̱ꞌa̱ñdsyoo ja Dios diꞌibʉ tʉgekyʉ mʉkꞌa̱jtʉn myʉda̱jtypy, es kots nmina̱ꞌa̱ñ yoodsóty.

63 Net ja teedywyindsʉngópk tkʉꞌtsy ja wyit es ñʉgʉxʉꞌʉgʉt ja ꞌyakʉ, es jyʉnáñ:

—¿Ti ko nꞌaktimtsojkʉm ja testiigʉ? 64 Miidsʉty kʉꞌʉm tʉ xymyʉdowdʉ yʉ ꞌyaxʉk ayuk. ¿Wiꞌix mjʉna̱ꞌa̱ndʉ?

Es jaꞌajʉty nidʉgekyʉ jyʉnandʉ:

—Myʉda̱jtypy ja pyeky es pátʉp ꞌyoogʉt.

65 Ta na̱a̱gʉty tnidsújʉdʉ, es twingudsuꞌumʉdʉ es tkojxtʉ. Ta tꞌanma̱a̱ydyʉ:

—¡Okmay! ¿Pʉ́n tʉ mgóxyʉty?

Es ja polʉsiiʉty nandʉꞌʉn tkojxtʉ.

66 Japʉ nátyñʉm ja Peedrʉ abatkʉꞌp ma̱ tʉja̱ꞌa̱. Ta ñimiinʉ tuꞌugʉ kiixy, teedywyindsʉngópkʉ pyoꞌoduumbʉ. 67 Es ko tꞌixy ja Peedrʉ ñayꞌajókxʉty ma̱ ja jʉʉn, ta oj tʉyʉ tjantsyꞌixy es jyʉnáñ:

—Mij nandʉꞌʉn tʉ mjʉdity mʉdʉ Jesús nazarenʉ.

68 Es ja Peedrʉ tꞌʉxtijy ja Jesús, es jyʉnáñ:

—Kyajts nꞌixyꞌatyʉ tadʉ yedyʉjk. Kyajts nnijawʉ ti dʉn mmadyakypy.

Net ñejxy tʉjk agʉꞌʉm, es ꞌyʉʉy ja tʉgaak. 69 Ta ja kiixy jatʉgok tꞌijxy ja Peedrʉ es tꞌanʉʉmʉdʉ diꞌibáty jámʉty:

—Tya̱a̱dʉ, sitʉy yʉꞌʉ ja̱ꞌa̱yꞌa̱jtʉbʉ tya̱dʉ yedyʉjk.

70 Per ja Peedrʉ jatʉgok tꞌʉxtijy. Es ko waanʉ ꞌyakꞌijty, diꞌibʉ naty jápʉty jatʉgok tꞌanma̱a̱ydyʉ ja Peedrʉ:

—Tʉyꞌa̱jtʉn ko mij nandʉꞌʉn mja̱ꞌa̱yꞌa̱jtʉbʉ tya̱a̱dʉ, mʉt ko Galileeʉ ja̱ꞌa̱y mij.

71 Ta ja Peedrʉ oj ñaygya̱jxpékyʉty ko kyaj tʉyꞌa̱jtʉn, es jyʉnáñ:

—Por tsyos, kyajts nꞌixyꞌatyʉ tya̱dʉ ja̱ꞌa̱y diꞌibʉ miits mmadyáktʉp.

72 Ta netyʉ ꞌyʉʉy ja tʉgaak myʉmajtsk ok. Net ja Peedrʉ tjamyejtsy éxtʉm ja Jesusʉ naty tʉ ꞌyanʉꞌʉmxʉty: “Ko kyajnʉmʉ natyʉ tʉgaak ꞌyʉy myʉmajtsk ok, es mij mjʉna̱ꞌa̱na̱ꞌa̱ñ tʉgʉk ok ko kyajts xyꞌixꞌaty.” Ta ja Peedrʉ jyantsytyʉjkʉ jʉʉy yaxpʉ.