Na FaꞋarongoꞋanga LeꞋa NeꞋe Sa Luke Nia Keresia
Sa Luke taꞋi ngwae kwaigurai neꞋe nia sai liu ana keresilana buka leꞋa ki. Sa Luke noaꞋa laꞋu na fafarongo sa Jesus Christ kaidaꞋi sa Jesus mauri, ma niaꞋa ka noaꞋa logo ta Jiu, ma na alaꞋanga nia neꞋe Grik. ꞋI naꞋo ma nia fiꞋi keresia na buka neꞋe, kaidaꞋi Ꞌoro ki nia tua faꞋinia sa Paul na lifurongo. Ana ti kaidaꞋi logo, nia leka Ꞌi Jerusalem fuana lisilana kula neꞋe ru ki fuli ana kaidaꞋi ana sa Jesus. ꞋI buri mala, nia ka fiꞋi keresia buka neꞋe. Nia ka keresia laꞋu ta buka sulia tae neꞋe lifurongo ki sasia, neꞋe kira saea Ꞌani Acts.
Sa Luke keresia buka neꞋe fuana ngwae ꞋaꞋana sa Tiofilas. Sui bore Ꞌana ka ꞋunaꞋeri, nia keresia logo fuana ngwae Ꞌoro neꞋe kira noaꞋa laꞋu ngwae Jiu ki, Ꞌiri kike saiana toꞋomaꞋilana. Sa Luke keresia buka neꞋe logo fuana faꞋataꞋilana na FaꞋarongoꞋa LeꞋa sulia sa Jesus nia ru mamana liu. Ma nia oga ke faꞋataꞋi madako ana neꞋe sa Jesus leka maꞋi fuana faꞋamaurilana ngwae ki taꞋifau saena magalia. Ti ru neꞋe sa Luke nia kerekere suliꞋi ki neꞋe sa Jesus nia fuꞋusi doe ana kini ki, ma nia ka maꞋudi liu fuana kwaiꞋafilana ngwae taꞋa ki, ma ngwae dalaꞋa ki.
Na ru talingaꞋi ki saena buka neꞋe:
Futalana ma doelana sa Jesus, ma sa John Siuabu & 1:5—2:52
ꞋI naꞋo ana sa Jesus ka fiꞋi talaꞋae ana raoꞋa nia & 3:1—4:13
Sa Jesus fulia raoꞋa nia Ꞌi Galili & 4:14—9:50
Sa Jesus leka ka dao Ꞌi Jerusalem & 9:51—19:27
Wiki Ꞌisi sa Jesus tua Ꞌi Jerusalem & 19:28—21:38
Sa Jesus mae ma ka mauri faolu laꞋu & 22:1-24
1
1 Kwala Tiofilas kwa, na ngwae Ꞌoro ki kira kerekere sulia ru ki taꞋifau neꞋe sa Jesus nia fuliꞋi safitamiꞋa. 2 Kira keresia ru neꞋe kami rongoa faꞋasia na ngwae neꞋe kira lia talitali ana ru neꞋeri ki. Ma ngwae neꞋe kira lisia ru neꞋeri ki neꞋe fuli, kira ka fata logo sulia na FaꞋarongoꞋa LeꞋa neꞋeri fuamiꞋa. 3 Nia neꞋe ngwae ꞋinotoꞋa sa Tiofilas, nau ku manata sulia nia leꞋa nau kui kerekere sulia ru neꞋe ki fuamu, osiꞋana nau ku sai leꞋa ana ru ki taꞋifau, nia Ꞌita nama maꞋi ana etangilana alaꞋanga neꞋe. 4 Ma nau ku kere sulia ru neꞋe ki fasi Ꞌiri Ꞌoke saiana na mamanalana taꞋifau ru neꞋe kira faꞋamanata Ꞌani fuamu.
KaidaꞋi na Ꞌainsel faꞋarongo Ꞌani futalana sa John Siuabu
5 Ana na kaidaꞋi sa Herod nia gwaungaꞋi fafia abaꞋi kula Ꞌi Judea, taꞋi fata abu neꞋe satana sa Sekaraea nia tua logo ana kaidaꞋi neꞋeri, ma niaꞋa ana fiku taꞋi fata abu fuana foꞋongaꞋa sulia sa Abaeja. Na Ꞌafe nia Ꞌi Elisabet nia saka logo maꞋi ana na kwalafa fata abu ki neꞋe kira Ꞌita maꞋi ana sa Aaron, ngwaefuta sa Moses. 6 Na abula ladaroꞋo taꞋifau nia saga, ma ka ꞋoloꞋolo Ꞌi naꞋona God, sulia kera roꞋo leꞋa liu sulia na taki God ki faꞋinia na alaꞋanga totongaꞋi nia ki taꞋifau. 7 Bore ma taꞋi ru goꞋo, neꞋe noaꞋa kera kasi toꞋo ana ta ngela, osiꞋana Ꞌi Elisabet nia ꞋabaraꞋa. Ma niaꞋa faꞋinia araꞋi nia sa Sekaraea bore, keroꞋa ngwaro logo naꞋa.
8 TaꞋi asoa sa Sekaraea nia leka saena Luma Abu God, osiꞋana kaidaꞋi neꞋeri na kaidaꞋi na fiku taꞋi fata abu sa Sekaraea Ꞌiri ke sasia na raoꞋa fata abu ki. 9 Na falafala ana fata abu ki fuana fililana taꞋi fata abu laꞋu fuana doꞋofilana Ꞌai moko leꞋa, neꞋe nia Ꞌuri: Kira ka Ꞌui Ꞌania ru diꞋia daisi fuana fililana sa tai laꞋu neꞋe ka sasia raoꞋa fata abu fuana doꞋofilana Ꞌai moko leꞋa Ꞌi fafona fulifuꞋa saena Luma Abu God. Ana kaidaꞋi neꞋeri, kira ka filia sa Sekaraea, ma nia ka ruꞋu Ꞌi saena Luma Abu, 10 ma na ngwae Ꞌoro neꞋe kira ka tua Ꞌi maa ki, kira ka foꞋo ana kaidaꞋi neꞋe nia doꞋofia na Ꞌai moko leꞋa neꞋeri. 11 Ma taꞋi Ꞌainsel God ka faꞋataꞋi fuana, nia uu Ꞌi bali ꞋoloꞋolo ana fulifuꞋa neꞋeri. 12 KaidaꞋi sa Sekaraea nia lisia na Ꞌainsel neꞋeri, nia ka lebe ma ka maꞋu liu. 13 Bore ma, na Ꞌainsel neꞋeri ka fata Ꞌuri fuana, “Sekaraea, noaꞋa Ꞌoe kosi maꞋu laꞋu! God nia rongoa na lingana foꞋongaꞋa Ꞌoe, ma na Ꞌafe Ꞌoe Ꞌi Elisabet ke baꞋa faꞋafuta taꞋi ngela ngwane. Ma Ꞌoke saea Ꞌani sa John. 14 ꞋOke baꞋa saeleꞋa liu, ma na ngwae Ꞌoro ki logo, kira ka saeleꞋa ana kaidaꞋi neꞋe nia ke futa maꞋi ana! 15 OsiꞋana niaꞋa na ngwae talingaꞋi Ꞌi naꞋona God. NoaꞋa nia kasi kwaꞋufia ta waen nama ta ru ni kwaꞋufilana ngasingasiꞋa neꞋe lilinga. Ma ana kaidaꞋi nia fiꞋi futa maꞋi, na AnoꞋi ru Abu ka tua naꞋa faꞋinia. 16 Nia ke baꞋa olitaꞋinia maꞋi na ngwae Ꞌoro ki Ꞌi Israel fuana God kira. 17 Ma nia ke baꞋa etaeta naꞋa maꞋi Ꞌi naꞋo ana na Aofia, ma ke baꞋa ngasingasiꞋa diꞋia sa Elaeja na profet. Sa tai faꞋida neꞋe kira olisuꞋusuꞋu, nia ke fikuda laꞋu, fasi Ꞌiri na maꞋa ki, ma na ngela kira ki, kira ke alafe fuada kwailiu. Ma nia ke baꞋa rokisia manatana na ngwae aburongo ki, Ꞌiri kira ka manata saga. Ma nia ke baꞋa sasi akaꞋu ana na ngwae ki fuana na Aofia, Ꞌiri kira ke masia na daolana maꞋi.”
18 Sui, sa Sekaraea ka fata Ꞌuri fuana Ꞌainsel neꞋeri, “Nau kui baꞋa sai faꞋuta ana mamanalana ru neꞋeri? Sulia nauꞋa faꞋinia Ꞌafe nau, keroꞋo ngwaro taꞋifau naꞋa.”
19 Ma na Ꞌainsel nia olisia ka fata Ꞌuri: “NauꞋa sa Gebriel neꞋe nau ku tua faꞋinia God sulia asoa ki taꞋifau. Ma God naꞋa niniꞋa asungaꞋi nau maꞋi, Ꞌiri nai alaꞋa faꞋiniꞋo, ma nau ku faꞋarongo Ꞌoe Ꞌani na faꞋarongoꞋa leꞋa neꞋe. 20 Ma diꞋia Ꞌoe kosi faꞋamamana goꞋo ana faꞋarongoꞋanga neꞋe nau, Ꞌoke lisia na mamanalana ana kaidaꞋi neꞋe God nia Ꞌolea fuana ru neꞋe ka fuli ana. Ma osiꞋana Ꞌoe kosi faꞋamamana ana fatalaku, na kwakwamu ke kulu, ma noaꞋa Ꞌoe kosi alaꞋa tafa leleka ka dao ana kaidaꞋi neꞋe ru neꞋe nau ku eta fata Ꞌani Ꞌi naꞋo fuamu ka mamana.”
21 Ana kaidaꞋi neꞋeri na ngwae neꞋe kira tua masia sa Sekaraea ki, kira ka Ꞌarefo liu, sulia nia tua tau maꞋi Ꞌi saena Luma Abu. 22 Ma kaidaꞋi sa Sekaraea nia leka maꞋi Ꞌi maa siana ngwae neꞋeri ki, na kwakwana ka kulu naꞋa, ma noaꞋa nia kasi alaꞋa naꞋa faꞋinia na ngwae neꞋeri ki. ꞋUnaꞋeri goꞋo na ngwae ki taꞋifau, kira ka manata naꞋa Ꞌuri: “Mamana liu, sali nia lisia ta faꞋataꞋinga Ꞌi saena Luma Abu.” Si neꞋe kwakwana nia kulu naꞋa, ma nia ka alaꞋa goꞋo Ꞌani limana fuana ngwae ki.
23 Ma na kaidaꞋi nia ki fuana raoꞋa saena Luma Abu God nia sui naꞋa, sa Sekaraea fiꞋi oli laꞋu Ꞌuana luma nia. 24 Ma noaꞋa nia kasi tau goꞋo Ꞌi buri Ꞌana, na Ꞌafe nia Ꞌi Elisabet ka ina naꞋa, ma sulia lima madamo ki, nia kasi liliu naꞋa Ꞌi maa faꞋasia luma kera, 25 ma nia ka fata Ꞌuri, “KaidaꞋi neꞋe, God nia Ꞌafi nau naꞋa, ma ka lafu nau naꞋa faꞋasia ꞋekeꞋa ba nau ku tua maꞋi saena Ꞌani ꞋabaraꞋanga Ꞌi maana ngwae Ꞌoro ki.”
KaidaꞋi na Ꞌainsel nia faꞋarongo Ꞌani futalana sa Jesus
26 KaidaꞋi Ꞌi Elisabet nia ina ka tua naꞋa sulia ono madamo ki, God ka kwatea maꞋi Ꞌainsel Gebriel Ꞌuana taꞋi fanoa saena abaꞋi kula Ꞌi Galili neꞋe kira saea Ꞌani Ꞌi Nasaret. 27 Nia ngalia maꞋi taꞋi faꞋarongoa fuana taꞋi sariꞋi neꞋe kira alu fafia fuana ngwae neꞋe satana sa Josef fasi Ꞌiri ka korea. Sa Josef nia futa maꞋi olitana na kwalafa sa David na tatalafaꞋa. Na satana sariꞋi neꞋeri Ꞌi Mary. 28 Na Ꞌainsel nia leka maꞋi, ka fata Ꞌuri fuana, “Asoa leꞋa kwau! God nia tua faꞋi Ꞌoe, ma ka faꞋaleꞋa Ꞌoe, ma na kwaiꞋofeꞋa nia fuamu ka lilisu!”
29 KaidaꞋi Ꞌi Mary nia rongoa na fatalana Ꞌainsel neꞋeri, nia ka manata Ꞌabera, ma ka lulu Ꞌuana na fadalana na alaꞋanga neꞋeri neꞋe Ꞌainsel nia saea fuana. 30 Sui na Ꞌainsel ka fata laꞋu Ꞌuri fuana, “Mary kwa, noaꞋa Ꞌoe kosi maꞋu laꞋu, duꞋungana God nia ꞋofeꞋo. 31 DuꞋungana nia fili Ꞌoe, Ꞌoke baꞋa ina, ma Ꞌoke faꞋafuta taꞋi ngela ngwane, ma Ꞌoko faꞋasata Ꞌani sa Jesus. 32 Ma nia ke baꞋa ꞋinotoꞋa liu, ma kira ka saea Ꞌani Ngela God. God kwatea nia ke gwaungaꞋi, diꞋia koꞋo bora nia sa David. 33 Ma nia ka gwaungaꞋi fuana Jiu ki neꞋe fuuꞋi ngwae ana sa Jakob tuatua firi, ma na ꞋInotoꞋanga noaꞋa nia kasi sui!”
34 Ma Ꞌi Mary ka fata Ꞌuri fuana Ꞌainsel neꞋeri, “Nau ku abungaꞋi nau Ꞌua goꞋo Ꞌaku kwa. ꞋUri ma alaꞋanga Ꞌoko saea fuaku ke baꞋa mamana faꞋuta?”
35 Ma na Ꞌainsel neꞋeri nia olisia ka Ꞌuri, “Na AnoꞋi ru Abu ke baꞋa koso maꞋi fafiꞋo, ma na ngasingasiꞋanga God ka tua faꞋiniꞋo. OsiꞋana niniꞋa na Ngela Abu neꞋeri, kira ke saea Ꞌani na Ngela God. 36 ꞋOko saiana toꞋolamu Ꞌi Elisabet. Na ngwae ki taꞋifau kira saea nia ꞋafitaꞋi naꞋa fuana nia ka toꞋo ana ta ngela. Sui bore Ꞌana nia ka ngwaro, ma taꞋena nia ina ka tua naꞋa sulia ono madamo ki. 37 OsiꞋana noaꞋa ta ru kasi ꞋafitaꞋi goꞋo fuana God.”
38 Ma Ꞌi Mary ka fata Ꞌuri, “Nau ku oga ru niniꞋa Ꞌoko saea fuaku ki ke fuli mamana naꞋa maꞋi fuaku, osiꞋana nau na kini rao God.” KaidaꞋi Ꞌi Mary nia fata goꞋo ꞋunaꞋeri, na Ꞌainsel ka leka naꞋa Ꞌana faꞋasia.
ꞋI Mary nia leka siana Ꞌi Elisabet
39 Ana kaidaꞋi neꞋeri nama goꞋo, Ꞌi Mary ka sasi akaꞋu, ma ka leka ꞋaliꞋali naꞋa Ꞌuana kala fanoa Ꞌi tolo ana bali abaꞋi kula Ꞌi Judea. 40 KaidaꞋi nia dao, nia ka ruꞋu Ꞌi luma sa Sekaraea, ma ka fata leꞋa leꞋa fuana Ꞌi Elisabet. 41 Ma kaidaꞋi Ꞌi Elisabet nia rongoa na fatalana Ꞌi Mary, na ngela neꞋe nia ina Ꞌani lebe ka saola saena sirana. Ma na AnoꞋi ru Abu ka sura ana Ꞌi Elisabet, 42 ma nia ka fata doe ma ka Ꞌuri, “Na ꞋoilakiꞋa fuamu liufia na kini ki taꞋifau, ma na ꞋoilakiꞋa logo fuana na ngela neꞋe Ꞌoko ina Ꞌani. 43 NoaꞋa nau ku Ꞌiri totolia neꞋe ru doe neꞋe ka fuli fuaku, sulia na teꞋa Aofia nau ka leka maꞋi fuana na lisilaku! 44 DuꞋungana kaidaꞋi nau ku rongoa goꞋo na alaꞋanga Ꞌoe ki, na ngela niniꞋa nau ku ina Ꞌani ka leotaꞋi naꞋa saena siraku, osiꞋana nia saeleꞋa liu. 45 Na ꞋoilakiꞋanga fuamu osiꞋana Ꞌoko faꞋamamana ana fatalana God fuamu ke fuli.”
ꞋI Mary nia tafea God
46 Ma Ꞌi Mary ka fata Ꞌuri,
“Na manatalaku tafea God, 47 ma na mangoku nia saeleꞋa sulia God neꞋe nia faꞋamauri nau.
48 Nau ku ngu tafea aku, sulia nia manata toꞋo aku, nau na kini ku enoeno goꞋo aku, ma ku tua goꞋo aku fuana na raoꞋa fuana.
Nia Ꞌita Ꞌi taꞋena ka oli alaꞋa, na ngwae ki taꞋifau kira ka saea nau ku tua Ꞌani ꞋoilakiꞋa doe, 49 sulia na ru doe ki neꞋe God nia sasiꞋi fuaku Ꞌani ngasingasilana taꞋifau.
Ma na satana God abu.
50 Nia Ꞌita ka leka naꞋa maꞋi sulia na unitaꞋi ngwae ki taꞋifau, nia faꞋataꞋinia kwaimanataiꞋanga nia fuana ngwae ki taꞋifau neꞋe kira fuꞋusi doe ana.
51 Nia taga na limana neꞋe nia ngasingasiꞋa liu, ma ka takalongaꞋinia na ngwae neꞋe kira fataleꞋa ada Ꞌi talada ki.
52 Nia faꞋakosoa na tatalafaꞋa ngasingasiꞋa ki faꞋasia na ꞋinotoꞋanga kira ki, ma ka faꞋaꞋinotoꞋa ngwae kira enoeno ki.
53 Na ngwae kira fiolo ki, nia sare kira Ꞌani ru leꞋa ki, ma nia ka sasi ngwae toꞋoruꞋa ki ka dalaꞋa.
54-55 Nia manata toꞋona na fata alangaꞋinga nia* fata alangaꞋinga God eta fataꞋa fuana sa Abraham saena Genesis 17:7. sasia fuana koꞋo bora kia ki, ma ka kwaiꞋafi aka na ngwae rao nia ki Ꞌi Israel.
NoaꞋa nia kasi manata bura ana faꞋataꞋilana kwaimanataiꞋanga nia eta fataꞋa Ꞌani fuana sa Abraham, ma fuaka logo na kwalafa nia ki tuatua firi!”
56 ꞋI Mary nia tua faꞋinia Ꞌi Elisabet sulia uulu madamo ki, sui nia ka fiꞋi oli Ꞌuana fanoa nia.
Na futalana sa John Siuabu
57 KaidaꞋi fuana Ꞌi Elisabet ka faꞋafuta nia dao naꞋa, nia ka faꞋafuta taꞋi ngela ngwane. 58 Na ngwae kwaima nia ki, ma na ngwae goꞋo ana kwalafa nia ki, kira rongoa na ru leꞋa neꞋe God nia sasia fuana, ma kira ka saeleꞋa liu fafia.
59 Fiu asoa ki sui buri Ꞌana futalana ngela neꞋeri, kira ka roꞋosulia na falafala Jiu ki fuana Ꞌolo faꞋataꞋinia. Ma kira ka oga kike faꞋasata nia Ꞌani maꞋa nia sa Sekaraea. 60 Bore ma teꞋa nia olisida ka Ꞌuri, “NoaꞋa kamu kasi saea Ꞌani sata neꞋana! Na satana sa John lala.”
61 Ma na ngwae ki taꞋifau kira olisia kira ka Ꞌuri, “NoaꞋa ta ngwae ana kwalafa koroꞋo Ꞌiri toꞋo ana sata neꞋeri.”
62 Sui kira ka alaꞋa Ꞌani limada, kira ka kwatea maꞋetoto fuana maꞋa nia sa Sekaraea, ma kira ka saefilo Ꞌuana sata tae neꞋe nia oga kira ke faꞋasata Ꞌani ngela neꞋe.
63 Ma sa Sekaraea ka kwaikarui, ma ka gania Ꞌuana taꞋi Ꞌaba ru fuana kerekereꞋa, ma nia ka kerekere ka Ꞌuri, “Na satana ngela neꞋe sa John.” Ma ngwae ki taꞋifau kira ka Ꞌarefo liu. 64 Ma ana kaidaꞋi neꞋeri logo, na ngiduna sa Sekaraea ka fata tafa, ma nia ka tafea God. 65 Ma na ngwae ki taꞋifau goꞋo neꞋe kira fiku maꞋi Ꞌi neꞋeri, kira ka Ꞌarefo liu, ma na faꞋarongoꞋanga sulia na ru neꞋeri ki ka talofia naꞋa ngwae kira tua Ꞌi tolo ki, saena Ꞌafutana abaꞋi kula Ꞌi Judea. 66 Ma na ngwae ki taꞋifau goꞋo neꞋe kira rongoa ru neꞋeri ki, kira ka manata kalida, ma kira ka fata Ꞌuri, “Na ngela neꞋe ke baꞋa alua ta ngwae faꞋuta niniꞋa?” Kira fata ꞋunaꞋeri, sulia kira saiana na ngasingasiꞋanga God nia tua faꞋinia ngela neꞋeri.
Sa Sekaraea nia tafea God
67 Ma na AnoꞋi ru Abu ka tua naꞋa faꞋinia sa Sekaraea maꞋa sa John, ma sa Sekaraea ka fatataloꞋania na faꞋarongoꞋanga God ka fata Ꞌuri,
68 “Kuke tafea God neꞋe niaꞋa God ana ngwae Jiu ki.
Nia leka maꞋi fuana Ꞌafilaka na ngwae nia ki, ma fuana na faꞋamaurilaka.
69 Nia ke kwatea maꞋi fuaka taꞋi ngwae KwaifaꞋamauri neꞋe nia toꞋo ana ngasingasiꞋanga doe, neꞋe nia leka maꞋi faꞋasia kwalafa sa David na tatalafaꞋa, na ngwae rao na Aofia.
70 Nia fata alangaꞋinia maꞋi fuaka ru neꞋe ki, ana fatalana profet abu ki Ꞌi naꞋo, 71 fasi Ꞌiri nia ke faꞋamauri kia faꞋasia na malimae kia ki ma faꞋasia na ngasingasiꞋanga ana ngwae neꞋe kira ogalaꞋa fuaka ki.
72 Nia ka alangaꞋi maꞋi nia ke faꞋataꞋinia na kwaimanataiꞋanga nia fuana koꞋo bora kia ki, ma nia ka manata toꞋona na fau alangaꞋinga abu nia 73 neꞋe nia sasia fuana koꞋo bora kia sa Abraham, ma nia ke baꞋa lafu kia faꞋasia na malimae kia ki, 74 fasi Ꞌiri kuke rao fuana ma noaꞋa kulu kasi maꞋu, 75 ma fasi Ꞌiri kuke tua saga Ꞌi maana sulia asoa ki taꞋifau.”
76 Ma sa Sekaraea ka fata Ꞌuri fuana ngela nia sa John,
“Ngela nau Ꞌae, kira ke saeꞋo Ꞌani profet God neꞋe ꞋinotoꞋa fafia ru ki taꞋifau.
Ma Ꞌoke etaeta Ꞌi naꞋo ana na Aofia, fasi Ꞌiri Ꞌoko saea ngwae ki kira ka sasi akaꞋu ana maurilada maꞋakwalia niaꞋa.
77 Ma Ꞌoke faꞋarongoa na ngwae nia ki, neꞋe kira ke toꞋo ana mauriꞋa kaidaꞋi God ke rufuanata ana taꞋangaꞋa kira ki.
78 Sulia God kia, nia kwaimanatai liu fuaka.
DiꞋia na sina neꞋe raꞋe maꞋi faꞋinia madakolaꞋa, 79 na ngwae FaꞋamauri kia nia dao maꞋi faꞋasia God faꞋinia madakolaꞋanga fuana ai neꞋe kira tua saena maꞋe rodo ana maeꞋa.
Ma nia kwaiꞋafi aka Ꞌiri ke talaꞋi kia Ꞌuana na aroaroꞋanga faꞋinia God.”
80 Ma ngela neꞋeri sa John ka doe ana noni, ma na manatana taꞋifau ka ngasingasiꞋa. Ma kaidaꞋi nia doe, nia ka tua saena abaꞋi kula kwasi, leleka ka dao ana asoa nia sakatafangaꞋi fuana ngwae Ꞌi Israel ki.