7
Yẹ́sụ̃ pi ẹ́drị́pị́ị be
1 Tã ꞌdĩri ã vụ́drị̃ gé, Yẹ́sụ̃ ri adrií ãngũ Gãlĩláyã vé rĩ gé, ri ẹ́cị́ mụzú kụ̃rụ́ Gãlĩláyã vé rĩ pi agásĩ. Gã mụgá ãngũ Yụ̃dáyã vé rĩ gé ꞌdãlé sĩ, ãꞌdiãtãsĩyã Yãhụ́dị̃ rĩ pi lẽkí ĩri ꞌdịị́ drãá ꞌdĩísĩ rá. 2 ꞌBo Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé ụ́ꞌdụ́ rizú Ụ̃mụ̃ Nyazú Gãkũ rĩ pi agá rĩ* 7:2 Ụ̃mụ̃ ĩ ní Nyaá Gãkũ rĩ pi agá rĩ: Ílí ãlu ãlu agá, ụ́ꞌdụ́ ẹ́zị̂rị̃, Yãhụ́dị̃ rĩ pi rikí adrií gãkũ rĩ pi agá Yẹ̃rụ́sãlémã gá, ãngũ Yụ̃dáyã vé rĩ agá. Ílí pụ̃kụ́ sụ ọ́tụ́ kộpi ẹ́ꞌbị́pị́ị rikí adrií gãkũ rĩ pi agá ãngũ ãꞌwí cínyáfã rú rĩ agá ꞌdãá, kộpi rikí ílí pụ̃kụ́ sụ ĩ ní adrizú gãkũ rĩ pi agá ꞌdãri ígá. ꞌÍ lã Lẹ̃vị̃tị́kã 23:39-43. kã ícá ĩnyiŋá gí, 3 Yẹ́sụ̃ ẹ́drị́pị́ị ní ꞌyozú ĩri ní kínĩ, “ꞌÍ ku vũrã nõri rá, ꞌí mụ adrií ãngũ Yụ̃dáyã vé rĩ agá, ꞌbá mî pámvú ũbĩꞌbá rĩ pi ã ndrekí rí tã mí ní mụụ́ ꞌoó ĩ ní ãyãzú ãyãyã ꞌdĩri. 4 ꞌBá lẽépi adriípi ꞌbá rĩ pi ẹndrẹtị gé rĩ, ĩri ívé tã ꞌo andrekelemgbe, ũzụ̃ ívé tã pi ku. Mi dõ ri tã ãyãzú ãyãyã ni ꞌo, lẽ ꞌbá vũ drị̃gé rĩ pi céré ã nị̃kí tã mí ní rií ꞌoó rĩ.” 5 Átã ẹ́drị́pị́ị ẹ̃ꞌyị̃kí ĩri kuyé.
6 Yẹ́sụ̃ ní újázú kộpi ní kĩnĩ, “Sâ mávé mụzú ꞌdãlé rĩ ícó drĩ kuyé, sâ ĩmivé mụzú rĩ, ĩri ĩmi drị́gé. 7 ꞌBá vũ drị̃gé rĩ pi ícókí ĩmi ngụ̃ụ́ ũnjí ku, kộpi ma ngụ̃ ũnjí, ãꞌdiãtãsĩyã ma ri ꞌyo, tã kộpi ní rií ꞌoó rĩ ũnjí. 8 Ĩmi ꞌdekí mụụ́ ụ̃mụ̃ rĩ nyangárá gá ꞌdãlé ĩyí, á mụ drĩ ụ̃mụ̃ rĩ gé ꞌdãlé ku, ãꞌdiãtãsĩyã mávé sâ mụzú ụ̃mụ̃ rĩ gé ꞌdãlé rĩ ícó drĩ kuyé.” 9 Yẹ́sụ̃ kã átá ꞌdíni, áwí adrií ãngũ Gãlĩláyã vé rĩ gé ꞌdãlé.
10 ꞌBo Yẹ́sụ̃ ẹ́drị́pị́ị kâ ꞌdeé mụụ́ ụ̃mụ̃ rĩ gé ꞌdãlé gí, Yẹ́sụ̃ ní kpá gõzú ꞌdezú mụzú, ꞌbo mụ andrekelemgbe kuyé, mụ ívé rĩ ụ̃gụ́zã rú. 11 Ambugu Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ pi rikí Yẹ́sụ̃ ri úndré ꞌbá rĩ pi ãsámvú gé sĩ ụ̃mụ̃ rĩ gé ꞌdãlé, kộpi rikí uzịị́ kínĩ, “Ágó rĩ íngãá?”
12 ꞌBá rĩ pi rikí átá ĩ ãsámvú gé sĩ ũyõkõyõ sĩ ĩri ã tã sĩ, ụrụkọ ni pi kínĩ, “Ĩri ꞌbá múké.”
Ụrụkọ ni pi kínĩ, “Ĩri ꞌbá riípi ꞌbá rĩ pi ẽ mị ũꞌbãápi ni.” 13 ꞌBo ꞌbá ãzi ĩri ã tã átápi gúnyá agá ni ꞌdãáyo, ãꞌdiãtãsĩyã kộpi rikí ambugu Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ pi ruú.
Yẹ́sụ̃ ímbá ꞌbá rĩ pi Jó Múngú vé rĩ ã bóró gá ꞌdãá
14 Kúru ụ̃mụ̃ rĩ vé nyangárá kã ꞌdụụ́ caá ụ́ꞌdụ́ sụ, Yẹ́sụ̃ ní fizú mụzú Jó Múngú vé rĩ ã bóró gá ꞌdãá, ĩri ní ꞌdezú rizú ꞌbá rĩ pi ímbázú. 15 Ambugu Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ pi kâ ĩrivé ímbángárá ꞌdĩri yịị́, kộpi ãyãkí ãní ãyãyã, kộpi kínĩ, “Ágó ꞌdĩri nị̃ tã kárákará ꞌdíni íngũgá, ị́sụ́zú ímbákí ĩri kuyé?”
16 Yẹ́sụ̃ ní újázú kộpi ní kĩnĩ, “Ma ri tã mávé ni ímbá kuyé, ma ri tã ꞌbá ma ĩpẽépi rĩ vé rĩ ímbá. 17 ꞌBá lẽépi tã Múngú ní lẽé ã ꞌokí rĩ ꞌdụụ́pi ngaápi rĩ, ĩri ícó tã má ní ꞌoó rĩ nị̃ ámá rá, dõ ma ri tã íngápi Múngú vúgá ni ímbá, dõku ma ri tã mávé ni ímbá. 18 ꞌBá riípi ívé tã átápi ũgõgõlé rú rĩ, ĩri ri ꞌi íngú, ꞌbo ꞌbá riípi ẹ̃zị́ ngaápi ꞌbá ꞌi ĩpẽépi rĩ íngúzú rĩ, ĩri ꞌbá tã áda ꞌoópi ni, ĩri ꞌbá ũnjõ ãkó ni. 19 Mósẽ sẽ ĩmi ní tãị́mbị́ rĩ rá, adri ꞌdíni kuyé? ꞌBo ĩmi ãsámvú gé ꞌdĩgé, ꞌbá ãzi tró tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ ꞌdụụ́pi ngaápi ni ꞌdãáyo. Ngá ĩmi ní lẽzú ma ꞌdịzú drãzú rĩ ãꞌdi?”
20 ꞌBá bị́trị́ká rĩ pi ní újázú ĩri ní kínĩ, “Índrí ũnjí† 7:20 Índrí ũnjí: Ĩri ándúrú mãlãyíkã Múngú vé rĩ pi vé ãzi ꞌbụ̃ gé ꞌdãá, ŋõ tãị́mbị́ Múngú vé rĩ, Sãtánã ri kộpivé ãmbúgú. Múngú ídró kộpi ꞌbụ̃ gé ꞌdãásĩ vũgá nõó, kộpi gõkí ufuú índrí ũnjí, kộpi ri ꞌbá rĩ pi ní ĩzãngã sẽ vũ drị̃gé nõgó. ꞌÍ lã Iꞌdangárá 12:7-9. fi mí drị̃gé gí, ꞌbá lẽépi mi ꞌdịị́pi rĩ ãꞌdi ꞌi?”
21 Yẹ́sụ̃ ní újázú kộpi ní kĩnĩ, “Má ídrí ándúrú ꞌbá drã be ni ụ́ꞌdụ́ Sãbátã vé rĩ gé, sẽ céré ĩmi ní ãyãngárá. 22 ꞌBo ĩmi rụkí tãị́mbị́ Mósẽ vé ĩ ní rizú ágélé ẽ tị úlị́zú rĩ,‡ 7:22 Tã ĩ ní ágélé ẽ tị úlị́zú rĩ: Múngú lũ Ãbũrámã ní kĩnĩ, anji ãgõ Ãbũrámã vé rĩ pi adrikí dõ caá ụ́ꞌdụ́ ãrõ gí, lẽ ã úlị́kí kộpi ã ágélé ẽ tị rá, lũzú kínĩ, kộpi anji Múngú vé ni. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 17:9-14. ĩmi ri anji ãgõ rĩ pi ã ágélé ẽ tị úlị́ ụ́ꞌdụ́ Sãbátã vé rĩ gé. ꞌBo mẽrẽ ágélé ẽ tị úlị́zú ꞌdĩri íꞌdó ꞌi Mósẽ vúgá kuyé, íꞌdó ꞌi Ãbũrámã vúgá. 23 Dõ ĩ mvá ágóŋá ã ágélé ẽ tị lị ụ́ꞌdụ́ Sãbátã vé rĩ gé rá, ã ŋõkí rí tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ ku pírí, tã sẽépi ĩmî ẹ́sị́ ní vezú má ní ꞌbá ídrízú ụ́ꞌdụ́ Sãbátã vé rĩ gé rĩ sĩ rĩ ãꞌdi? 24 Lẽ ĩmi rikí ꞌbá rĩ pi vé rụ́ꞌbá ãmvé rĩ ndreé, kộpivé tã lịzú ãní ku, lẽ ĩmi lịkí ꞌbá rĩ pi vé tã pịrị.”
Yẹ́sụ̃ ri Kúrísítõ ꞌi?
25 ꞌBá ụrụkọꞌbée adriꞌbá Yẹ̃rụ́sãlémã gá ꞌdãá rĩ pi rikí átá kínĩ, “Ágó ꞌdĩri adri nyo ꞌbá ambugu Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ pi ní lẽé dịị́ drã rá rĩ ꞌi kuyé? 26 Ĩmi ndrekí drĩ ká, ĩri ri átá gúnyá ãsámvú gé, ꞌbá ãzi átápi ĩri ã tã sĩ ũnjí ni tró ꞌdãáyo. ꞌBávé ꞌbá ambugu Yãhụ́dị̃ vé rĩ pi nị̃kí nyo ámá rá ꞌyozú kínĩ, ádarú ĩri Kúrísítõ ꞌi ꞌdíni rá? 27 ꞌBá nị̃kí vũrã ágó ꞌdĩri ní íbízú ímụ́zú rĩ rá, Kúrísítõ kãdõ ícá, ꞌbá ãzi nị̃ vũrã ĩri ní íbízú ímụ́zú rĩ ku.”
28 Yẹ́sụ̃ kã rií ꞌbá rĩ pi ímbá Jó Múngú vé rĩ ã bóró gá ꞌdãá, ri átá ụ́ꞌdụ́kọ́ be ụrụ ꞌdãá kĩnĩ, “Ẽ, ĩmi nị̃kí ma rá, ĩmi nị̃kí vũrã má ní ímụ́zú rĩ rá. Má ímụ́ nõgó mávé ũkpõ sĩ kuyé, ꞌbá ma ĩpẽépi rĩ vé tã, ĩri tã áda, ꞌbo ĩmi nị̃kí ĩri kuyé. 29 ꞌBo á nị̃ ĩri rá, ãꞌdiãtãsĩyã má íbí ímụ́ ĩri vúgálésĩla, ĩpẽ ma ímụ́zú nĩ.”
30 ꞌBá ambugu Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ lẽkí kõdô ĩri rụụ́, ꞌbo kộpi rụkí ĩri kuyé, ãꞌdiãtãsĩyã lókí ĩrivé rĩ ní drĩ ícó kuyé rĩ sĩ. 31 ꞌBá bị́trị́ká rĩ pi ãsámvú gé, ꞌbá kárákará ẹ̃ꞌyị̃kí Yẹ́sụ̃ ri rá. Kộpi ní ꞌyozú kínĩ, “Kúrísítõ kãdõ ícá, ĩri nyo ímụ́ tã ãyãzú ãyãyã ni ꞌo ágó nõri vé rĩ ndẽ rá?”
Atala atala rĩ pi drị̃gé rĩ pi lẽkí ã rụkí Yẹ́sụ̃ ri
32 Fãrụ́sị̃ rĩ pi kâ yịị́ ꞌbá bị́trị́ká rĩ pi ri Yẹ́sụ̃ ã tã ndrĩ, kộpi úmúkí ĩ atala atala rĩ pi drị̃gé rĩ pi be, kộpi ní ãngáráwá riꞌbá Jó Múngú vé rĩ ũtẽꞌbá rĩ pi pẽzú mụzú Yẹ́sụ̃ ri rụzú.
33 Yẹ́sụ̃ ní ꞌyozú kĩnĩ, “Ma adri ĩmi be nõgó lókí be mãdã, kúru ma gõ ma újá mụ ꞌbá ma ĩpẽépi rĩ vúgá ꞌdãá ũzi. 34 ꞌBo ĩmi ma ndã rá, ĩmi ícókí ma ị́sụ́ ku. Vũrã má ní mụzú adrizú rĩ, ĩmi ícókí caá ꞌa ni gé ku.”
35 Yãhụ́dị̃ ambugu rĩ pi rikí átá ĩ ãsámvú gé sĩ kínĩ, “Ágó rĩ ní ꞌyozú kínĩ ꞌbá ícókí ꞌi ị́sụ́ ku rĩ, ágó rĩ lẽ mụụ́ ngõlé? Ágó rĩ lẽ mụụ́ ꞌbávé ꞌbá ĩ íréꞌbá adriꞌbá Gị̃rị́kị̃ rĩ pi ãsámvú gé rĩ pi vúgá, lẽ Gị̃rị́kị̃ rĩ pi ímbá ĩndĩ? 36 Tã ĩri ní ꞌyoó kínĩ, ‘Ĩmi ímụ́ ma ndã, ꞌbo ĩmi ícókí ma ị́sụ́ ku, vũrã má ní mụzú adrizú rĩ, ĩmi ícókí caá ꞌa ni gé ꞌdãlé ku’ ꞌdĩri vé ífífí ãꞌdi?”
Yẹ́sụ̃ ẹzị yị̃ị́ ídri sẽépi rĩ vé tã
37 Ụ́ꞌdụ́ ụ̃mụ̃ rĩ nyazú rĩ vé ụ̃dụ̃§ 7:37 Ụ́ꞌdụ́ ẹ́zị̂rị̃ ụ̃mụ̃ nyazú rĩ gé, atala rĩ pi yị̃ị́ ĩbẽ, kộpi jị Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá, Múngú ri íngúzú, Múngú ní yị̃ị́ sẽé ĩ ẹ́ꞌbị́pị́ị ní rĩ sĩ. ꞌBá rĩ pi kpá ímụ́ Múngú ri íngú tãkíri ĩri ní ímụ́ sẽé ĩ ní rĩ sĩ ụ́ꞌdụ́ ụ̃dụ̃ vé rĩ pi gé. Ụ́ꞌdụ́ ụ̃mụ̃ nyazú rĩ vé ụ̃dụ̃ gé, atala rĩ pi jịkí yị̃ị́ Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá ku. ꞌBo ꞌbá rĩ pi ri Múngú ri íngú ãngũ Múngú ní sẽé ĩ ní adrizú ꞌa ni gé rĩ sĩ. Ãngũ ꞌdĩri agá, yị̃ị́ rĩ pi ambamba, ãzini Múngú sẽ ngá kộpi ní lẽé rĩ pi ãrẽvú céré rá. Ụ́ꞌdụ́ ụ̃dụ̃ vé ꞌdãri rĩ gé, Yẹ́sụ̃ kĩnĩ, “ꞌBá rĩ ẹ̃ꞌyị̃ dõ ma rá, yị̃ị́ ídri sẽépi ꞌdĩri ímụ́ ídị́ ĩfũ ĩri ẽ ẹ́sị́ agásĩ.” gé, ụ́ꞌdụ́ ꞌdãri ụ́ꞌdụ́ ãmbúgú, Yẹ́sụ̃ nga átá ụ́ꞌdụ́kọ́ be ụrụ ꞌdãá kĩnĩ, “ꞌBá rĩ dõ yị̃ị́ úvá be, ẽ ímụ́ má vúgá nõó, ã mvụ yị̃ị́ rĩ. 38 ꞌBá rĩ ẹ̃ꞌyị̃ dõ ma rá, yị̃ị́ ídri sẽépi ꞌdĩri ímụ́ ídị́ ĩfũ ĩri ẽ ẹ́sị́ agásĩ, sụ̃ Búkũ Múngú vé rĩ ní ꞌyoó rĩ tị́nị.” 39 Tã ĩri ní ꞌyoó yị̃ị́ ídri sẽépi ꞌdĩri, ĩri ri Índrí Uletere ĩ ní ímụ́ sẽé ꞌbá ãlu ãlu ĩri ẹ̃ꞌyị̃ꞌbá gí rĩ pi ní rĩ iꞌda. Lókí ꞌdãri gé, ị́sụ́zú sẽkí drĩ Índrí Uletere rĩ ꞌbá rĩ pi ní kuyé, ãꞌdiãtãsĩyã Yẹ́sụ̃ fi drĩ ũnyĩ ĩ ní ímụ́zú ĩri íngúzú ꞌdãri agá kuyé.
40 ꞌBá bị́trị́ká ꞌdĩꞌbée kâ tã Yẹ́sụ̃ ní ꞌyoó ꞌdĩri yịị́, ꞌbá rĩ pi ã ụrụkọ kínĩ, “Ádarú ágó adriípi nẹ́bị̃ rú rĩ,* 7:40 Nẹ́bị̃ rĩ: Kộpi rikí átá nẹ́bị̃ Mósẽ ní ꞌyoó ĩri ímụ́ rá rĩ vé tã sĩ. Nẹ́bị̃ Mósẽ ní ꞌyoó ꞌdĩri Yẹ́sụ̃ ꞌi. ꞌÍ lã Dẽtõrõnómẽ 18:15-18; Yũwánĩ 6:14; Ẹ̃zị́ 3:22-23; Ẹ̃zị́ 7:37. ĩri ꞌdĩ.”
41 ꞌBá rĩ pi ã ụrụkọ kínĩ, “Ágó rĩ Kúrísítõ ꞌi.”
Ụrụkọ ni pi kínĩ, “ꞌBá rĩ adri Kúrísítõ ꞌi ku, Kúrísítõ ri ímụ́ ãngũ Gãlĩláyã vé rĩ gélésĩ íngóni íngóni? 42 Búkũ Múngú vé rĩ lũ uletere kĩnĩ, ĩ ímụ́ Kúrísítõ ri tị ĩfũ úyú Dãwụ́dị̃† 7:42 Dãwụ́dị̃: Múngú ĩpẽ Dãwụ́dị̃ ri adrií ꞌbãgú Ĩsẽrélẽ rĩ pi vé ni, ẹzị kĩnĩ, ꞌbãgú úꞌdí ri ímụ́ ĩfũ ĩrivé úyú agá, ĩri mãlũngã rĩ rụ mụzú ꞌdániꞌdáni, ꞌbãgú rĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ꞌi. ꞌÍ lã Sãwụ́mã 132:11-12; Ẹ̃zị́ 2:30. Tịkí Dãwụ́dị̃ ri ị́sụ́ ãkũdẽ ílí rĩ ca élĩfũ ãlu (1,000) gí, ílí ꞌdãri gé, ị́sụ́ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ri kuyé. ꞌÍ lã 2 Sãmũélẽ 5:2; Míkã 5:2; Mãtáyo 2:1; Lúkã 2:1-6. vé rĩ agá, kụ̃rụ́ Bẽtẽlémẽ ĩ ní Dãwụ́dị̃ ri tịzú rĩ agá.”‡ 7:42 Tịkí Yẹ́sụ̃ ri Bẽtẽlémẽ gá, úyú Dãwụ́dị̃ vé rĩ agá. ꞌÍ lã Lúkã 2:4-7; Mãtáyo 2:1-6. 43 ꞌBá rĩ pi acokí ĩ ãsámvú ị̃rị̃ Yẹ́sụ̃ vé tã sĩ. 44 ꞌBá ụrụkọ lẽkí ĩri rụụ́, ꞌbo ꞌbá ãzi úló rụ́ꞌbá ni kuyé.
Drị̃koma Yãhụ́dị̃ rĩ pi vé rĩ gãkí Yẹ́sụ̃ ri ẹ̃ꞌyị̃gá sĩ
45 ꞌBá Jó Múngú vé rĩ ũtẽꞌbá rĩ pi kâ ĩ újá gõó atala atala rĩ pi drị̃gé rĩ pi vúgá ãzini Fãrụ́sị̃ rĩ pi vúgá ꞌdãá, atala atala rĩ pi drị̃gé rĩ pi Fãrụ́sị̃ rĩ pi be zịkí kộpi kínĩ, “Ĩmi íjị́kí Yẹ́sụ̃ ri ímụ́zú ĩndĩ kuyé ãsĩ?”
46 Kộpi ní újázú kínĩ, “ꞌBá yịkí ãvũ ni ꞌbá ãzi átápi ágó ꞌdĩri tị́nị ni kuyé.”
47 Fãrụ́sị̃ rĩ pi kínĩ, “Ũꞌbã kpá ĩmî mị gí tị́nị ãsĩ? 48 ꞌBâ drị̃koma rú Fãrụ́sị̃ rĩ pi be, ꞌbá ãzi nyo ꞌbâ ãsámvú gé ĩrivé tã ẹ̃ꞌyị̃ị́pi ni anigé? 49 ꞌBá bị́trị́ká Yẹ́sụ̃ ã pámvú ũbĩꞌbá ꞌdĩꞌbée nị̃kí tãị́mbị́ Mósẽ vé rĩ kuyé, kộpi tã ũnjí ị́sụ́ Múngú drị́gé rá.”
50 Nĩkõdémã Fãrụ́sị̃ rĩ pi vé ãzi ándúrú mụụ́pi Yẹ́sụ̃ vúgá ꞌdãlé rĩ ní ꞌyozú kĩnĩ, 51 “Tãị́mbị́ ꞌbávé rĩ ãꞌyĩ nyo ĩ ní tã lịzú ꞌbá ãzi drị̃gé ị́sụ́zú yịkí ĩrivé tị kuyé, ãzini nị̃kí ĩrivé tã ꞌoó rĩ kuyé ꞌdíni rá?”
52 Kộpi ní újázú kínĩ, “Mí kpá Gãlĩláyãgú yã? ꞌÍ lã drĩ Búkũ Múngú vé rĩ ká, mi ị́sụ́ sĩkí ꞌa ni gé ꞌdãlé kínĩ, nẹ́bị̃ ícó ĩfũú ãngũ Gãlĩláyã vé rĩ agá ku.”
53 Kúru ꞌbá ãlu ãlu ní ꞌdezú mụzú ívé ãngá.§ 7:53 Átángá vẹ́rẹ̃sị̃ 7:53-8:11 agá ꞌdĩꞌbée, búkũ Yũwánĩ vé ĩ ní sĩí Gị̃rị́kị̃ tị sĩ drị̃drị̃ rĩ agá ꞌdãáyo, ꞌbo gõkí sĩí búkũ Yũwánĩ vé vúlé rĩ agá rá.
*7:2 7:2 Ụ̃mụ̃ ĩ ní Nyaá Gãkũ rĩ pi agá rĩ: Ílí ãlu ãlu agá, ụ́ꞌdụ́ ẹ́zị̂rị̃, Yãhụ́dị̃ rĩ pi rikí adrií gãkũ rĩ pi agá Yẹ̃rụ́sãlémã gá, ãngũ Yụ̃dáyã vé rĩ agá. Ílí pụ̃kụ́ sụ ọ́tụ́ kộpi ẹ́ꞌbị́pị́ị rikí adrií gãkũ rĩ pi agá ãngũ ãꞌwí cínyáfã rú rĩ agá ꞌdãá, kộpi rikí ílí pụ̃kụ́ sụ ĩ ní adrizú gãkũ rĩ pi agá ꞌdãri ígá. ꞌÍ lã Lẹ̃vị̃tị́kã 23:39-43.
†7:20 7:20 Índrí ũnjí: Ĩri ándúrú mãlãyíkã Múngú vé rĩ pi vé ãzi ꞌbụ̃ gé ꞌdãá, ŋõ tãị́mbị́ Múngú vé rĩ, Sãtánã ri kộpivé ãmbúgú. Múngú ídró kộpi ꞌbụ̃ gé ꞌdãásĩ vũgá nõó, kộpi gõkí ufuú índrí ũnjí, kộpi ri ꞌbá rĩ pi ní ĩzãngã sẽ vũ drị̃gé nõgó. ꞌÍ lã Iꞌdangárá 12:7-9.
‡7:22 7:22 Tã ĩ ní ágélé ẽ tị úlị́zú rĩ: Múngú lũ Ãbũrámã ní kĩnĩ, anji ãgõ Ãbũrámã vé rĩ pi adrikí dõ caá ụ́ꞌdụ́ ãrõ gí, lẽ ã úlị́kí kộpi ã ágélé ẽ tị rá, lũzú kínĩ, kộpi anji Múngú vé ni. ꞌÍ lã Íꞌdóngárá 17:9-14.
§7:37 7:37 Ụ́ꞌdụ́ ẹ́zị̂rị̃ ụ̃mụ̃ nyazú rĩ gé, atala rĩ pi yị̃ị́ ĩbẽ, kộpi jị Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá, Múngú ri íngúzú, Múngú ní yị̃ị́ sẽé ĩ ẹ́ꞌbị́pị́ị ní rĩ sĩ. ꞌBá rĩ pi kpá ímụ́ Múngú ri íngú tãkíri ĩri ní ímụ́ sẽé ĩ ní rĩ sĩ ụ́ꞌdụ́ ụ̃dụ̃ vé rĩ pi gé. Ụ́ꞌdụ́ ụ̃mụ̃ nyazú rĩ vé ụ̃dụ̃ gé, atala rĩ pi jịkí yị̃ị́ Jó Múngú vé rĩ agá ꞌdãá ku. ꞌBo ꞌbá rĩ pi ri Múngú ri íngú ãngũ Múngú ní sẽé ĩ ní adrizú ꞌa ni gé rĩ sĩ. Ãngũ ꞌdĩri agá, yị̃ị́ rĩ pi ambamba, ãzini Múngú sẽ ngá kộpi ní lẽé rĩ pi ãrẽvú céré rá. Ụ́ꞌdụ́ ụ̃dụ̃ vé ꞌdãri rĩ gé, Yẹ́sụ̃ kĩnĩ, “ꞌBá rĩ ẹ̃ꞌyị̃ dõ ma rá, yị̃ị́ ídri sẽépi ꞌdĩri ímụ́ ídị́ ĩfũ ĩri ẽ ẹ́sị́ agásĩ.”
*7:40 7:40 Nẹ́bị̃ rĩ: Kộpi rikí átá nẹ́bị̃ Mósẽ ní ꞌyoó ĩri ímụ́ rá rĩ vé tã sĩ. Nẹ́bị̃ Mósẽ ní ꞌyoó ꞌdĩri Yẹ́sụ̃ ꞌi. ꞌÍ lã Dẽtõrõnómẽ 18:15-18; Yũwánĩ 6:14; Ẹ̃zị́ 3:22-23; Ẹ̃zị́ 7:37.
†7:42 7:42 Dãwụ́dị̃: Múngú ĩpẽ Dãwụ́dị̃ ri adrií ꞌbãgú Ĩsẽrélẽ rĩ pi vé ni, ẹzị kĩnĩ, ꞌbãgú úꞌdí ri ímụ́ ĩfũ ĩrivé úyú agá, ĩri mãlũngã rĩ rụ mụzú ꞌdániꞌdáni, ꞌbãgú rĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ꞌi. ꞌÍ lã Sãwụ́mã 132:11-12; Ẹ̃zị́ 2:30. Tịkí Dãwụ́dị̃ ri ị́sụ́ ãkũdẽ ílí rĩ ca élĩfũ ãlu (1,000) gí, ílí ꞌdãri gé, ị́sụ́ tịkí drĩ Yẹ́sụ̃ Kúrísítõ ri kuyé. ꞌÍ lã 2 Sãmũélẽ 5:2; Míkã 5:2; Mãtáyo 2:1; Lúkã 2:1-6.
‡7:42 7:42 Tịkí Yẹ́sụ̃ ri Bẽtẽlémẽ gá, úyú Dãwụ́dị̃ vé rĩ agá. ꞌÍ lã Lúkã 2:4-7; Mãtáyo 2:1-6.
§7:53 7:53 Átángá vẹ́rẹ̃sị̃ 7:53-8:11 agá ꞌdĩꞌbée, búkũ Yũwánĩ vé ĩ ní sĩí Gị̃rị́kị̃ tị sĩ drị̃drị̃ rĩ agá ꞌdãáyo, ꞌbo gõkí sĩí búkũ Yũwánĩ vé vúlé rĩ agá rá.