22
Yang Mga Pari Pamagplanu Ra Kung Ya Pa Ag̱aring Mapadeep Nira Ti Jesus (22:1-2)
Mateo 26:1-5; Marcos 14:1-2; Juan 11:45-53
1 Taa simanyan alenget da yang pistang pag̱aningen yang mga Judio ang Nag̱ipagpangan Ta Tinapay Ang Indi Pinaleskag ang lug̱ud yang iapun nirang pag̱aningen ang Taklib. 2 Tung uras ang atii, yang mga paring arabubwat may naang mga sag̱ad tung mga urdinansa, pamagdilem da ta matinlung idya ang para ipaimatay nira ti Jesus. Yang indi ilem nira mapasinawan ang mapadeep ay pamangaman tung mga taung naang buntun ang pamagpauyun tung anya.
Pagprisintar Ti Judas Tung Mga Pari Ang Tanya Ray Magpadeep Tung Ni Jesus (22:3-6)
Mateo 26:14-16; Marcos 14:10-11
3 Pagkatapus numanyan naang ti Judas ang Iscariote ang yay sam bilug tung nirang mga tauan ni Jesus ang sam puluk may durua, pinaalengtan da ni Satanas yang isip nang linuyuk ang asta nagbilug. 4 Purisu numanyan, anda ray dumang binuat na, diritsyu rang nag̱angay duun tung mga paring arabubwat ta katengdanan may tung mga kapitan yang mga manigbantay yang pagtuuan ang pinakalusu. Nagpakigkesen da tung nira kung ya pa ag̱aring mapadeep na ti Jesus ang para maintriga ra tung pudir nira. 5 Numanyan pagkagngel nira tia, namagkalipay ra ta duru. Dayun dang namagpangaku tung anya ang mapadeep na ilem ti Jesus, ay pakdulan nira ta kuarta. 6 Purisu nagpaayag da tung nira. Numanyan nagbantay ra ta ketat ang para mapadeep na ti Jesus tung nira ang indi ka makdekan ta kadaklan ang mga tau.
Pagpasimpan Ti Jesus Tung Pagsilibra Nira Tung Pistang Pag̱aningen Ang Taklib (22:7-13)
Mateo 26:17-25; Marcos 14:12-21; Juan 13:21-30
7 Taa numanyan kuminaw̱ut da yang pistang pag̱aningen ang Nag̱ipagpangan Ta Tinapay Ang Indi Pinaleskag ang ya ra kay kaldaw ang dapat ipagdasag nira tung mga karnirung ipagsera nira tung iapun nirang pag̱aningen ang Taklib. 8 Purisu ti Jesus nanuw̱ul da tung ni Pedro durua ni Juan ang mag̱aning, “Ala, magsimpanamu ra yang iapun tang para silibraen ta yang pistang naang Taklib,” ag̱aaning. 9 Mag̱aning tanirang namagtimales, “Ariami pa w̱asung balayay magsimpan?” 10 Mag̱aning ti Jesus ang nagtuw̱al, “Patandaan mi, kumaw̱utamu ra nganing duun tung siudad, may mabag̱as ming sasang laliing pagsakan ta tiw̱ud ang punuk ta wai* 22:10 Tung ug̱ali nira, yang panaw̱u ubra ilem ta mga baw̱ay.. Ya ray nuntun mi ang asta pumakled tung balay. 11 Kung magpakleramu ra nganing duun, yamu ra ag̱aaning tung may balay, ‘Yami minangayami ra ilem taa, ay yang tuyun ni Ginuu tang pagturuldukanen tung yaten, itulduk mu unu tung yamen yang kuartung pagyapunan nang magsilibra tung pistang naang Taklib, kasiraanami ra kang mga taung nag̱apangugyatan na.’ 12 Atia itulduk na ra tung numyu yang kuartung dakulu duun tung yadwang gradu yang balay ang simpan da ka yang tanan ang garamiten ang tutal kaministiran ta. Asanamu ra magsimpan yang yapun ta,” mag̱aning. 13 Kapurisu numanyan, nansiangay ra ka man duun tung siudad yang durua nga tauan ang atia. Pagkaw̱ut nira duun, kumpurming unu pay inaning ni Jesus tung nira, ya ra kang pisan ay kinaw̱utan nira. Purisu numanyan duun da ka man namagsimpan yang yapun nirang mamagsilibra tung pistang Taklib.
May Sasang Nag̱atukud Ni Jesus Ang Para Yay Ipausuy Na Tung Mga Tauan Nang Mamagdemdem Tung Anyang Nagpakugmatay (22:14-23)
Mateo 26:26-30; Marcos 14:22-26; 1 Corinto 11:23-25
14 Numanyan pagkaw̱ut yang uras ang ipagsilibra nira, nagpasintar da ti Jesus tung lamisaan ang para magyapun da, kasiraan da ka tanira yang mga taralig̱an na. 15 Numanyan mag̱aning ti Jesus tung nira, “Duru-durung paglalangkag̱enu ang bakluaw mapasaran ta pinitinsia ang ita mapagsararuan da tung yapun tang naang pag̱ipagsilibra ta tung pistang Taklib. 16 Kipurki iugtulu tung numyu, yang yapun tang naa, may mas pang nag̱adapatan na ang indi pa maglutawan. Purisu yuu maskin indiaw ra mapagsilibrang uman yang yapun ang naa, yang nag̱aelatanu enged, kung mabilug̱an dang pisan yang ultimung nag̱adapatan na tung uras ang ipagpabistu rang pisan yang Dios yang paggaraemen na,” mag̱aning. 17 Pagkatapus numanyan namisik da ta sam basung binu ang ya ray pinasalamatan na tung Dios ang pagkatapus ipinarawat na tung mga aruman nang inaning, “Ia, ya ray pagbereles-belesan ming igmen. 18 Kipurki iugtulu tung numyu, mag̱impisa numanyan, indiaw ra manginem ang uman ta binung maning taa. Bakluaw ra manginem si kung kaw̱utun da nganing yang uras ang ipagpabistu ra enged ang pisan yang Dios yang paggaraemen na,” mag̱aning. 19 Pagkatapus numanyan dayun dang namisik ta tinapay ang ya ray pinasalamatan na tung Dios. Pagkatapus ya ra kay piningas-pingas nang ipinarawat tung mga aruman nang mag̱aning, “Atia, ya ra taang tinanguniu ang ya ray buatenung sasang dasag ang para asanamu ra nga paluasay tung sintinsia yang Dios. Kada mapangan mi tia, ya ray ipagdemdem mi tung yeen ang nagpakugmatay para tung numyu.” 20 Numanyan pagkatapus nira ta pag̱iapun, maning ka tia yang binuat na tung sam basung binu. Tung pagparawat na tung nira, mag̱aning tung nirang nagpasanag, “Yang binung atiang inemen mi, ya ra taang dug̱uu ang ipaturuku arangan da ilem tung numyu ang para ya ray mapatielan yang Dios ang magtukud tung baklung ipagpakigpaig̱u na tung mga tau ug̱ud asan da nga panapnayay na.
21 “Piru teed mi, yang magtraidur tung yeen pagpakigsadu ra nganing taa tung lamisaan ang naa! 22 Tung bag̱ay, ta yeen ang pag̱aningen ang Maninga Tau, lug̱ud kang lag̱i tung planu yang Dios tung yeen ang yuug imatayay. Piru kanugun yang taung naang magtraidur tung yeen. Durug dakul yang panuw̱alan na tung uri,” ag̱aaning. 23 Numanyan, pagkagngel yang mga aruman na, diritsyu rang namagbaralalaan ang namagturugyan-tugyanan ang tinu pa tung nira ay pagtimang magbuat yang maning tia.
Agbaliskaren Da Ni Jesus Yang Sistima Yang Kaliw̱utan Ang Naa Natetenged Tung Pag̱erekelen Ta Katengdanan (22:24-30)
24 Taa numanyan, indi ilem nabuay, namagbaralalaan si kung tinu pa tung nira ay telengan ang abwat. 25 Numanyan pagkagngel ni Jesus yang pagbaralalaan nirang atia, dayun dang nagpainunuku tung nirang mag̱aning, “Telengan mi ra ilem yang mga ading pamaggaraemen tung duma-rumang banwa. Yang kagaeman nira ya ag̱ipandeeg-deeg̱ay nira tung mga kinasakpan nira. Teed mi, tanirang pamagpanlepes tung mga sakep nira, ya pay pamagpadayaw ang tanira unu pamagpakaayen buat yang banwa! 26 Piru ta numyu, indiaw ka enged malelyag ang yay usuyun mi yang sistima nirang atia. Kung indi, kung tinu pa tung numyu ay pag̱atelengan ang abwat yang mga aruman na, anday dumang pagpabetang na tung sadili na, tanya maning pa tung sasang ari nirang tanan. Dispuis kung tinu pa man tung numyu ay pagmangulu tung mga kaarumanan na, yang pagpabetang na tung sadili na, tanya maning pa tung sasang maniglamisa tung nira. 27 Tinu pa w̱asu ay abwat tung sasang pagpalamisa may tung paglamisa tung anya? Belag bang yang pagpalamisa yay abwat? Piru ta yeen, yang pusisiunu tung grupu ta maningaw ra ilem tung sasang maniglamisa tung numyu. 28 Piru maskin nag̱apagbitalaw ra ta maning tia, pagpasalamataw ka enged ang ta yamu durug tinlu yang pagpakiunung mi tung yeen tung tanan ang mga kaliwag̱an ang napasaranu. 29-30 Purisu ta yeen, kumus pinakdulanaw ra ni Ama ta katengdananung maggaraemen tung uri, pakdulanamu ra ka yeen ta maning ka tia ug̱ud kung kaw̱utun da nganing yang uras ang atia, yang kaalimbawaan ta, maning pa tung sa nga lamisaananita ra ilem ang magsararuan ay pakarungunamu ra yeen tung mga puistu ming abubwat ang para maggaraemenamu ra tung sam puluk may duruang pinalaana yang nasyun tang Israel,” mag̱aning.
Nag̱aula Ni Jesus Ang Yang Mga Tauan Na Mamalpas Da Tung Anya Maskin Pa Ti Pedro, Ya Ka (22:31-34)
Mateo 26:31-35; Marcos 14:27-31; Juan 13:36-38
31 Pagkatapus numanyan, ti Simon Pedro ya ray binugnu ni Jesus ang inaning, “Aay Simon, pagkeba-keba ra yang dedlaanu natetenged tung nuyu. Ag̱askean mu, ti Satanas napag̱ingaluk da ang yamung tanan itug̱ut da tung anya ang para tuungunamu ra anya. Yang kaalimbawaan yang pagtuung na tung numyu, maning pa tung taung pangaap ta paray. Muya yang pagtaralig̱en mi tung yeen, manulad da ka ilem tung kaap ang kalpes da ilem ang iplad. 32 Piru atiing pag̱ingaluk na tung numyu, yawa enged ay ipinag̱ampuu, Simon, ang yang pagtaralig̱en mu tung yeen, indi na ra masarangan ang ludasen ang pisan. Purisu kung mademdema si nganing tung yeen ang magbalik, yawa ray magpadag̱en-dag̱en tung mga kaarumanan mu ang para mas pang kemeet yang pagtaralig̱en nira tung yeen,” ag̱aaning. 33 Mag̱aning ti Simon ang nagtimales, “Ginuu, bilug da yang isipung magpakiunung tung nuyu maskin yawa kalabusay, maskin yawa imatayay!” ag̱aaning. 34 Mag̱aning ti Jesus ang minles, “Aa Pedro, iugtulu tung nuyu, numaan ang law̱iing naa, baklu ra manuluk yang manu, maklua rang mag̱ingwara tung yeen ang indiaw pala ag̱ailala mu,” mag̱aning.
Nag̱apaktel Ni Jesus Yang Mga Tauan Nang Mamagpatenten Da Yang Mga Isip Nirang Mamanalunga Tung Mga Kaliwag̱an (22:35-38)
35 Numanyan nagbitala ra ti Jesus tung nirang tanan ang mag̱aning, “Ta, atiing tinuw̱ulamu ra yeen ang magliliw̱utun ang indiamu tinugtanung mag̱ekel ta balun ming kuarta ubin mga balutan yang aw̱el ming irimaraan, pati mga sandalyas mi pang mga risirba, nakulanganamu ra w̱asu tung mga kaministiran mi† 22:35 Balikan yang 9:3 ubin 10:4.?” Mag̱aning tanirang namansituw̱al, “Andang pisan ay kakulangan yamen.” 36 Mag̱aning ka ti Jesus ang nagtimales, “Piru numanyan aparti ra. Purisu kung tinu pa tung numyu ay may kuarta na ubin mga aw̱el nang irimaraan, kaministiran ang ekel-ekelan na rang magpanaw-panaw. Kung tinu pay anday sabli na, ipaalang na ra kanay yang lambung na ang para may ipangalang na ta sabli na. 37 Kipurki iugtulu tung numyu, may sasang napabtang tung kasulatan ang dapat ang magkamatuud da ang yuu unu, ipabtangaw ra ilem yang mga tau ang sasang kriminal ang dapat ang sintinsiaan tung kalainan‡ 22:37 Isaias 53:12. Ag̱askeanu ang indi ra ilem buay, ya ray mapasaranu,” ag̱aaning. 38 Mag̱aning yang mga aruman na, “Ginuu, nani w̱a may durua ra nga sablian.” Mag̱aning ti Jesus ang minles, “Aa ustu ra tia. Midyu indiita ra ka ilem nagperetetan§ 22:38 Yang indi nira ipinagperetetan na Jesus ay tung pag̱intindi nira yang inaning nang atia matuud ang garamiten nira, piru sasang pananglit ilem. Yang sabli, kuarta, may aw̱el ang irimaraan, ya ra yang mga kinaisipan nirang patentenen nirang mamanalunga tung mga kaliwag̱an ang makali rang kumaw̱ut.,” mag̱aning.
Yang Nag̱ipag̱ampu Ni Jesus Natetenged Tung Pinitinsiang Atiang Nag̱atalunga Na (22:39-46)
Mateo 26:36-46; Marcos 14:32-42
39 Numanyan paglampud ni Jesus tung balay ang pinagyapunan nira, dayun dang nag̱angay duun tung tinenaran yang bukid ang atiang durung mga ayung pag̱aningen ang olibo. Ay ya ra kang lag̱i ay ug̱ali na kung mga law̱ii. Pati yang mga taung nag̱apangugyatan na, namagpakignunut da ka tung anya. 40 Numanyan pagkaw̱ut na duun tung lugar ang atii, pinag̱aning na yang mga aruman nang, “Mag̱ampuamu ra tung Dios ang paktelen na yang mga isip mi ang para indiamu madeeg̱an ta tuksu,” ag̱aaning. 41-42 Pagkatapus, nagpaag̱es da kanay tung nira ang yang pinaalawiran na, kumpurmi yang kaw̱utun yang ketel yang sasang taung mamatu. Pagkaw̱ut na duun, dayun dang luminuud ang nag̱intra ra pag̱arampuen ang mag̱aning, “Amaw, kung uyun ilem tung kalelyag̱an mu, ipataklib mu ra ilem tung yeen yang lain ang naang nag̱atalungaw. Piru maskin pag̱ianingu tii, belag̱an yang yeen ang sadiling kalelyag̱an ay matuman, kung indi, yang nuyu,” ag̱aaning. 43-44 Atii, may sasang angil ang liit tung langit ang ya ray nagpaita tung anyang nagpaktel tung kinaisipan na sigun tung kalelebaten na ang nag̱aliwag̱an na ta mupia ang ya ra kay nag̱ipagpadegte na tung pag̱arampuen nang duru. Ay nag̱aeyangan da ta ulas nang midyu ra ilem tung dug̱u ang magbuw̱ugsuk tung tanek.
45 Numanyan, pagkatapus ni Jesus ta pag̱ampu, diritsyung kumindeng ang nagbalik tung mga aruman nang tulu. Kaw̱utan na tanira, naa pala mga elek da. Atii pala pinangampayan da ta kapungaw nirang duru ang ya ray inlek nira. 46 Numanyan dayun dang pinamuaw ni Jesus ang inaning, “Baa tia! Elek mi rang elek! Ala, magbungkarasamu rang mag̱ampu tung Dios ug̱ud indiamu ra madeeg̱an ta tuksu!” ag̱aaning.
Yang Pagpadeep Ni Judas Tung Ni Jesus (22:47-53)
Mateo 26:47-56; Marcos 14:43-52; Juan 18:3-12
47 Numanyan atiing indi pa nganing nag̱atapus ta pagbitala, asan da namansilput yang mga taung buntun. Anday dumang pag̱erekelen tung nira, ya ra taa ti Judas ang naang sasang aruman nirang mga tauan ni Jesus ang sam puluk may durua. Pagkaw̱ut na, dayun dang nagpalenget tung ni Jesus ang para ara-araan na. 48 Ag̱aaning ti Jesus tung anyang nagbugnu, “Baa tia, Judas, yuung pag̱aningen ang Maninga Tau, pag̱aara-araanaw ka nuyu, piru naa pala, yuu rag traiduray mu!” mag̱aning. 49 Numanyan naang mga kaarumanan ni Jesus, pagkasinti nira yang mainabu, ag̱aaning tanira tung anya, “Ta, Ginuu, mag̱aninga ilem kung taraw̱angan da yamen ta sibat.” 50 Unaw̱is may sam bilug tung nirang nanibat tung sasang turuw̱ulun yang paring pinakalandaw ang pagkatapus yang talinga na tung tuu, ya ray nalampung. 51 Numanyan pagkaita ni Jesus tia, dayun dang nagsambeng tung anyang mag̱aning, “Eey, ustu ra tia!” Pagkatapus diritsyung pinisik na yang talinga yang turuw̱ulun ang atiang inulik duun tung nalampungan na, ang ya ra kay pinagmupiaan na dayun. 52 Numanyan asan tung mga taung atiang namanuyu duun ang para mamagdeep tung ni Jesus, may mga paring arabubwat ta katengdanan may mga kapitan tung mga manigguardia tung pagtuuan ang pinakalusu may mga pamagpakigmaepet tung nasyun nirang mga Judio. Numanyan yang mga taung atia, ya ra enged ay binugnu ni Jesus ang inaning, “Ayw̱a yuu sasang ribildi ang yuu rag sulungay mi ta mga geed may mga palu? 53 Ayw̱a kung yuu may kasalananu, ayw̱a indiaung lag̱ing dineep mi tan taa pa? Tutal kaldaw-kaldaw nagkasira-siraanita ra ka duun tung pagtuuan ang pinakalusu. Piru nag̱askeanu, nagkamaningaw ra ta maning taa, ay ya ra ka man taa yang uras ang ilinug̱ut yang Dios tung numyu ang kumpurming unu pay kalelyag̱an ming buaten tung yeen, matutuman mi ra yang tanan. Ay ya pa ag̱ari, ya ra ka man taa yang uras ang kemtel da enged yang trabaw ni Satanas ang durug kiklep,” ag̱aaning ti Jesus duun tung nira.
Magbistaen Da Ti Jesus (22:54-55)
Mateo 26:57-58, 69-75; Marcos 14:53-65; Juan 18:12-18, 25-27
54 Atii dayun da ka man nirang dineep ang ingkelan duun tung balay yang paring pinakalandaw. Naa ti Pedrong naa, nanikad da ka tung nira, piru atii ra tung kauri-urian da ilem ang pisan. 55 May apuy ang pinagkalan duun tung kakngaan yang plasa-plasa yang balay. Nagpakilaket da ti Pedro tung mga taung kumarungan tung paliw̱ut yang apuy ang pamamarang.
Maklung Mag̱ingwara Ti Pedro Tung Ni Jesus (22:56-62)
Mateo 26:69-75; Marcos 14:53-54, 66-72; Juan 18:12-18, 25-27
56 Numanyan may sasang turuw̱ulun ang baw̱ay ang naita tung ni Pedrong yag kakarung tung pag̱alanyag̱an yang apuy ang pamarang. Pinateek-teekan na ta mupia ang inilala. Pagkatapus dayun na rang binugnu ang, “Uay, atia pala sasa kang tauan yang taung nakaang nadeep!” ag̱aaning. 57 Pagkagngel ni Pedro tia, dayun dang nag̱ingwara ang mag̱aning, “Bee, yang baw̱ay kang naa ka! Indi nganing nag̱ailalaw yang taung atiang nag̱ianing mu kung tinu pa!” 58 Buay-w̱uay ta gesye, may duma sing naita tung anya ang pagkatapus nagbugnu ka tung anyang mag̱aning, “Eey, yawa talagang sasang aruman na!” Mag̱aning ti Pedrong nagtuw̱al, “Bee, yang tau kang naa ka, yuu belag̱anaw tauan na, ey!” 59 Numanyan, siguru may mga sang uras dang nagtaklib, may sam bilug sing tau asan ang nagpaugtun tung mga aruman nang nangilala. Ya si ay nabngang mag̱aning tung mga ugpu na, “Eey, kamatuuran ka man, yang taung naa, talagang sasang aruman yang taung nakaa, kipurki sasa kang Galileanen.” 60 Mag̱aning ti Pedrong nagtuw̱al, “Indi ilem nag̱aintindianu kung unu pay gustu mung ianing!” Numanyan atiang lag̱ing indi pa nganing nag̱atapus ta pagbitala, may manung nanuluk da. 61 Pagkatuluk da yang manu, ti Ginuu ta dayun dang nagbalyed ang tumineleng tung ni Pedro. Pagbinag̱asay yang mga mata nirang durua, baklu ra nga demdemay ni Pedro yang inaning ni Ginuu na tung anya ta nungayna, ang mag̱aning, “Pedro, numaan ang law̱ii, baklu manuluk yang manu, ang maklua rang mag̱ingwara tung yeen ang yuu pala indiaw ag̱ailala mu.” 62 Numanyan pagkademdem ni Pedro tii, diritsyu rang luminua ang nag̱intra ra tarangiten ang duru rang pagsurug̱aten na* 22:62 Balikan ta yang nabitalaan ni Pedro tung 22:33-34..
Magbistaen Da Ti Jesus (22:63-71)
Mateo 26:57-68; Marcos 14:53-65
63-64 Taa numanyan yang mga taung naang pamagbantay tung ni Jesus, yang binuat nira tung anya, pinaalengtan da nirang pinedengan. Pagkatapus, pinikadaan da nira ta suntuk ang ya ray pagkalipayan nirang pag̱atalangkakan. Kada suntukun, dayun da nirang talimaanen ang, “Ta, atiing yawa bantug ang prupita, abir, pintuen mu kung tinu pa atiang nagtigbak tung nuyu!” 65 Dispuis duru pang mga bitalang malalain ang nag̱ipanalunga nira tung anyang nag̱ipagsaway.
66-67 Numanyan atiing pangayag da yang kaliw̱utan, namagsaragpun da yang mga pamagpakigmaepet tung nasyun ang Israel, may yang mga paring arabubwat ta katengdanan asta yang mga sag̱ad tung mga urdinansa. Pagkasagpun da nirang tanan, dayun da nirang pinaguuyan ti Jesus ang pinatalunga ang para bistaen da nira. Mag̱aning tanira tung anyang pamagbista, “Kung matuud ang yawa yang pag̱aningen ang Cristo, idikta mu taa mismu tung katalungaan yamen,” ag̱aaning. Tumuw̱al ti Jesus, “Aa maskin magtuw̱alaw pa, indiaw ra ka ilem panangeren mi. 68 Dispuis kung unu pay talimaanenu tung numyu, indiaw ra ka ilem tuw̱alen mi. 69 Piru yang nag̱ianingu tung numyu ya ra taa. Yuung pinag̱ulang tukaw ang Maninga Tau, maskin naanaw ra tung pudir mi simanyan, piru indi ilem buay, pakarungunaw ra yang Dios tung tepad na tung tuu ug̱ud kasiraanami rang maggaraemen,” mag̱aning. 70 Pagkagngel nira tia, pinabalitektekan si nirang tinalimaan ang, “Ayw̱a, yang gustu mung ianing yawa yang pag̱aningen ang Ana Yang Dios?” Ag̱aaning ka ti Jesus ang nagtimales, “Yamu ka nganing ay pag̱aning.” 71 Pagkagngel da nira tia, dayun dang namag̱araning-aningan dang mag̱aning, “Ta, telengan mi. Ayw̱a magkaministiranita pa ta dumang magsistigus, sindu atia ra, nagngel ta ra, nabitala na ra!” mag̱aning.
*22:10 22:10 Tung ug̱ali nira, yang panaw̱u ubra ilem ta mga baw̱ay.
†22:35 22:35 Balikan yang 9:3 ubin 10:4.
‡22:37 22:37 Isaias 53:12
§22:38 22:38 Yang indi nira ipinagperetetan na Jesus ay tung pag̱intindi nira yang inaning nang atia matuud ang garamiten nira, piru sasang pananglit ilem. Yang sabli, kuarta, may aw̱el ang irimaraan, ya ra yang mga kinaisipan nirang patentenen nirang mamanalunga tung mga kaliwag̱an ang makali rang kumaw̱ut.
*22:62 22:62 Balikan ta yang nabitalaan ni Pedro tung 22:33-34.