1 Ma kə dikə tsa *ka ta Hyala kaa Etiyen ki na: «War tsəgha gəzəkə gha nja shi gəzə mbəzli ni ni kataŋ nanzə na Etiyen?» kə.

2  7:2 22:1Ma kə Etiyen na: «A ngwarməhira lə dəhira, kadiwəm, fatim kwəma dzee ta gəzə di. A ghwəy sənay a Hyala kwa shəndəkə niy təzlita kaa jijimmə *Abəraham, ghəci tə hiɗi ka Mesəwpətami, ghalaɓay, ghəci ghwəla ta nzəy mbə məlmə Haraŋ niy nza na. 3  7:3 Ghava 12:1; Ebr 11:8-10Ma kə niy ni ngəci na: “Maɗi ɓarvaŋa tə hiɗi gha ni lə səvəri mbə mbəzli gha. Mbalaa dzəti hiɗi dzee va ta ciŋa” kə niy ni. 4  7:4 Ghava 11:31; 12:4Dzəghwa na mbaꞌa niy ɓarvay tə hiɗi ka Shalde, mbaꞌa dzaa nzəyəy mbə məlmə Haraŋ. Dzəghwa dəy mbaꞌa mətiy mbə məlmə va. Ma sa mətiy dəy na, mbaꞌa Hyala təɗikə lə ghi tsa ciy dzəti hiɗi nza ghwəy ni sənzənva ki. 5  7:5 Ghava 12:7Ma ghala pətsa va di na, niy ɓanavə pi Hyala kaa ngəci tə hiɗi va, ya gar zakwati shiy ghəci ti ya jəw tsətsəw. War ma kə Hyala kaa naa niy gəzanakə na na: “Ta ndaŋa hiɗi va dzee, ma nza jijihiŋa zəmə ghi ti shi taa nza ləy hwəm gha” kə niy ni, ya tsəgha niy kama zəghwə va Abəraham ghalaɓa. 6  7:6-7 Ghava 15:13-14Dzəghwa ma kə Hyala niy ni kaa Abəraham dzəkən jijihiy diɓa na: “Tə hiɗi ka məlmə dza jijihiŋaa nza, ta məni mevivi dza məndi ti shi, ka sanshi ngəraꞌwə gar piya bələkwə bələkwə faɗə. 7 Ma nanzə taa nza kiy, yən dəꞌwə ghən tsee dza naa sla ngwəvəə dzəkən hwəlfə mbəzliy dza vaa məni mevivi tə jijihiŋa. Ma ləy hwəm ki na, nza ghəshi səvərishi mbə hiɗi mbəzli va, ta səəkə ghəshi ta nəw kwəmee tə hiɗi ndaŋee ni” kə.

8  7:8 Ghava 17:9-14; 21:2-4; 25:26; 29:31–30:24; 35:16-18Dza kar Hyala lə Abəraham ki, mbaꞌa ghəshi sləy kiri ta kwəma va. Mbaꞌa Hyala gəzanci *sla fəꞌyasa kaa mbəzli ci, ma nza məndi zəzə kwəma sla kiri tsa va ti. Va tsəgha nzana, sa yakə Abəraham *Izakə na, dza na mbaꞌa slanamti fəꞌyasa tə kwa dəghasa vici ci. Ma sa kəliy Izakə mbaꞌa yavə *Zhakwapə na, slaꞌ slanamti fəꞌyasa. Dzəghwa Zhakwapə sa kəliy na kwərakwə ki na, mbaꞌa yayakə ndərazhi məŋ lə bakə, tsəgha slaslanamtishi fəꞌyasa kwərakwə.

9  7:9 Ghava 37:11, 28; 39:2, 21Ma dza jijihimmə na, mbaꞌa ghəshi mənti hərhə va *Zhezhefə tsahwəti zədəshi, dzəghwa ɗəl ghəshi ɗəlanaghə kaa ka məlmə, ta dzashi ghəshi liy dzəti hiɗi ka *Ezhipətə. Ma Hyala nanzə ki na, war kwasəbə Zhezhefə ghənzə. 10  7:10 Ghava 41:37-44Dza na mbaꞌa mbəlanti səvəri mbə ngəraꞌwə tsaa nza va kən gwaꞌa gwaꞌa. Dza na mbaꞌa mənti ka ntsaa sənashi shiy, sa tsəhəy na tə nahwəti vici kwa kwəma *Farawaŋ, mazə ka Ezhipətə na, dza mazə tsa va mbaꞌa mananati wəzə hwər, mbaꞌa fəy Zhezhefə ka ngwəmna tsa dikə tsa tə hiɗi ka Ezhipətə, zhini ghəci ntsaa nighəə dzəkən pətsa kəghi tsa mazə tsa va gwaꞌa. 11  7:11-12 Ghava 41:54; 42:1-2, 5Ma ghalaɓa ki na, dzəghwa ma dikə na, mbaꞌa mənta mbə hiɗi Ezhipətə lə tə hiɗi *Kanana gwaꞌa gwaꞌa, tərəŋw ngəraꞌwə məniy, Kala kwəmavə shiy zəmə jijihimmə, gar zəməshi ghəshi.

12 Ma sa favə Zhakwapə a shi zəmə tə hiɗi ka Ezhipətə sa ɓasətishi məndi, ka pa səkəm ti shi, kə məndi na, dza na ɓəŋ ghwənashi ndərazhi ci va. Dza jijihimmə tə kwa taŋa səɗa, mbaꞌa ghəshi dzaa pakə shi zəmə. 13  7:13 Ghava 45:1, 3, 16Sa kərəshi ni kwa taŋa va shi zəmə na, zhəghwa na zhən, zhənti ghwənishi kwa baka səɗa. Ghalaɓa ki na mbaꞌa Zhezhefə cintishi ghən tsa ci kaa ngwarməhiy ki. Ava fəcava gha Farawaŋ mazə ka Ezhipətəə sənashi mbəzli Zhezhefə. 14  7:14-15 Ghava 45:9-10, 18; 46:6-7, 27Dzəghwa mbaꞌa Zhezhefə ghwənəghə miy fəcava, ta har dəy Zhakwapəə dzəmbə Ezhipətə lə ghi tsa ci gwanay ki. Ndə mbərfəŋ mətsəkə cifəti ghəshi kəghi tsa va. 15 Mbaꞌa Zhakwapə dzaa nzəyəy tə hiɗi ka Ezhipətə, pəkw ka səəkə mətiy ɓəhwə war ghəci ti shi. Tsəgha jijihimmə kwərakwə. 16  7:16 Ghava 23:3-16; 49:29-30; 50:13; Zhə 24:32; Ebr 11:9, 13Mbaꞌa məndi ɓəghə mbəreketi shi njasa bəkwə ghəshiy dzəti hiɗi ka Shishem, dza laꞌ məndi laghwashi kwa kwəli niy pavə Abəraham tə gəna va ndərazhi Hamər dəy Shishem.

17  7:17-18 Səvəri 1:7-8Ma sa kətikəvay vəghwə tsa dza Hyala ta məni kwəmaa niy gəzanakə na kaa Abəraham niy nza ki na, dzəghwa tərəŋw hwəlfə ghwəmmə va tata, ka mənishi ɗaŋ tərəŋw tə hiɗi ka Ezhipətə. 18 Ma tə nahwəti piya na mbaꞌa məndi pəərəti tsahwəti mazə mbə Ezhipətə, kalaa sənay ma Zhezhefə tsava. 19  7:19 Səvəri 1:10-22Mbaꞌa tsava mazə manakən kwəma tsəhwəli kən hwəlfə ghwəmmə ki. Saꞌ sanamiyshi ngəraꞌwə kaa jijihimmə tərəŋw. Paꞌ ka gəzanshi kaa məməhi ka vərenjeꞌwer, a ghəshi zlashi vərenjeꞌwer va, ta mbə ghəshiy bəkwəshi, war vantaa ghəshi dzaa kəlishi gwaꞌa tsəgha.

20  7:20-21 Səvəri 2:2-10; Ebr 11:23Ava ghala vici va yakə məndi *Məyizə ki. Ma ghəci na, ntsa nza məgəla ti ghəci, wəzə kwa mətsə Hyala. Dzəghwa na mbaꞌa mənəhwə tir mahkan mbə sa ꞌwa tə mbəghəy. Dza məndi ki mbaꞌam zlay. 21 Ma sa zlayəm na, dzəghwa zha Farawaŋ mazə ka Ezhipətə, həŋ ɓəvə mbaꞌa dzaa kəliti sa nzə nja zəghwə nzə. 22 Mbaꞌa Məyizə ɓənəhwə shi sənashi ka Ezhipətə gwaꞌa gwaꞌa, lə bərci və ta gəzə kwəma, lə ta məni sləni gwaꞌa.

23  7:23-29 Səvəri 2:11-15; Ebr 11:24-27Dzəghwa, sa kəliy na, mbaꞌa mənti piya faɗə mətsəkə na, mbaꞌa kwəma səəkəta mbə ghən tsa ci tə nahwəti vici: “E dza ta nighəti ngwarməhira ka *Izərayel” kə. Mbaꞌa kafəy ka dza. 24 Ma sa tsəhəy na na, mbaꞌa nay ndə ka Ezhipətə kən sanci ngəraꞌwə kaa tsahwəti ndə mbə mbəzli ci va. Dza tapə ghəci ta yip ta ntsa va, ta wanci shi ci, mbaꞌa pəəsliti ndə ka Ezhipətə. 25 Ndəɓa na ngwardəhiy dzaa sənay yən tivə Hyala ta mbəlishi səvəri mbə ngəraꞌwə tsa shi niy nə na mbə zəzə kwəma ci. Mbalaa kala sənata nava kwəma ka Izərayel nashi ki! 26 Ma way pi tə həzlimə va na, dza na ghəci Məyizə mbaꞌa kəsashi ka Izərayel bakə mbə mbəz ka ghən tsa shi. Dza na ka gəzanshi kwəma, a ghəshi jakəshi ta sləka kwəma kwa jipə shi, ma kə na: “A madigahira, ghwəy kiy, ngwarməmə kwətiŋ nza ghwəy, wa shi mbəz ghwəy ti ka ghən tsa ghwəy kia?” kə. 27 Dza tsaa sa ngəraꞌwə va kaa ntsa ci, ka zhəghə hwər ghəci kaa Məyizə, ma kə na: “Wa ntsaa fəyŋa ta məni mazəə dzəkən ghəy lə ta sla ngwəvəə dzəkən ghəya? 28 Naa ə ɗi gha pəəslira njasa pəəsliti gha va ndə ka Ezhipətə mbəra na?” kə. 29  7:29 Səvəri 2:15, 21-22; 18:3-4Ma sa favə Məyizə kwəma gəzəkə na va tsəgha na, bəvbəpə hwəy səvəri mbə hiɗi ka Ezhipətə, mbaꞌa dzaa nzəyəy tə hiɗi ka Madiyan. Dzəghwa na tiɓa mbaꞌa ɓəvə mali, yaꞌ yavə ndərazhiy zhər bakə.

30  7:30-34 Səvəri 3:1-10Ma sa mənta piya gar faɗə mətsəkə ləy hwəm shi va na, mbaꞌa ndə kwal tsa Ndə sləkəpə tsahwəy kaa Məyizə kwamti vəgha dəlagwa *Shinay səvəri mbə ghanihi ghwə mbə tsə mbə zhəghwə. 31 Ma sa nay Məyizə tsəgha na, nja maɗaŋa gəla nava kwəma mananati. Kə ka kətivaa dzəvəgha pətsa va ta nighə shi va ndəkwə ndəkwə. War ghəci mbə kətiva tsəgha na, mbaꞌa favə məli Ndə sləkəpə mbə gəzanci kwəma, ma kə na: 32 “Yən na yən Hyala jijihiŋa, Hyala kar Abəraham, lə Izakə, mbaꞌa Zhakwapə” kə. Dzəghwa tapə Məyizə mbə gwərgwərə va hazləni, kala zhini ghəciy nighə pətsa va. 33 Ma kə Ndə sləkəpə ngəci na: “Taɗamti kwekweher mbə səɗa gha! Sa nzana ma pətsa garəŋa gha tsa tiy, pətsa ɗewɗew tsa na vəya. 34 Yənəy, e nay ngəraꞌwə tsa kən mbəzlee tə hiɗi ka Ezhipətə, mbaꞌee favə wahə shi va ngəraꞌwə tsa kən shi. Va tsəgha səkwaree səəkə mə ghwəmə ta mbəlantishi səvəri mbə ngəraꞌwə tsa va. Ndi sənzənva, nee ghwəniŋaa dzəti hiɗi ka Ezhipətə kaa ngəshi” kə Hyala.

35  7:35 Səvəri 2:14; 3:2Ma Məyizə tsaa niy ɗi ma ka Izərayel va fəti və, niy nə ghəshi ngəci: “Wa ntsaa fəyŋa ta məni mazə lə ta sla ngwəvəə dzəkən ghəya?” kə ghəshi niy ni ngəci kiy, ghəci zhini Hyalaa ghwənay ta nza ghəci ka mazə lə ta nza ghəci ka ndə mbəlipə. *Ndə kwal tsa Hyala tsaa niy tsahwəy va kaa ngəci mbə zhəghwəy, ghəci gəzanci na dzaa dzəti hiɗi ka Ezhipətə. 36  7:36 Səvəri 7:3; 14:21-29; veher: Ɓəla 14:33; 16:1-17; 20:1-11Məyizə tsa va ɓəkəvəri na ka Izərayel səvəri mbə Ezhipətə lə kwəma maɗaŋa mənti na, mbaꞌa shiy cipə kwəma mənəhwə na mbə hiɗi ka Ezhipətə. Dza na, mbaꞌa zhiniy mənəhwəshi kwa həl tsa ghəm tsa, zhini mbaꞌa mbə gamba. Piya gar faɗə mətsəkə mənti na lə ka Izərayel mbə gamba va. 37  7:37 3:22-23Ghəci na Məyizə tsaa niy ni va kaa ka Izərayel: “A Hyala dzaa təzlikəvəriŋwəy *ndə gəzə kwəma Hyala njee səəkə mbə ngwarməhiŋwəy” kə. 38  7:38 Səvəri 19:1–20:17; SləniKY 7:53; Gal 3:19Ghala vəghwə tsaa niy nza ka Izərayel ɓasə ɓasə mbə gambay, Məyizə tsa va niy nza na li shi. Ghəci niy nza naa ntsa kwa jipə jijihimmə lə ndə kwal tsaa gəzanci kwəma mə dəlagwa Shinay. Mbaꞌa Hyala ɓanavə kwəmaa ɓəpə piy ta gəzəmmə.

39  7:39 Ɓəla 14:3Ma jijihimmə na, kala ɗanci fəti, zhini ghəshi ka maw zhəti hiɗi ka Ezhipətə. 40  7:40-41 Səvəri 32:1-8Ma kə ghəshi kaa *Araŋw tə nahwəti vici na: “A Araŋw, vasətəŋəy hyalahi ghəy, a ghəshi dza kwa kwəma ghəy. Sa nzana, ma kwəma Məyizə tsaa ɓəkəvəriŋəy tsa mbə hiɗi ka Ezhipətəy, sənay saa mənti va nzəyəy na mə dəlagwa ghəy na ghəyəw” kə ghəshi. 41 Dza ghəshi mbaꞌa ghəshi vasəvə shiy nja pa məceri fəcava, gəraŋ ghəshi fəy, dza piyəŋ ghəshi sləy sə kaa mbəri tsa shi va. Ka vəshi ghəshi ki, lə sləni mənti ghəshi va lə dividivi shi. 42  7:42-43 Amə 5:25-27; Mələkwə: SləniTaH 18:11Dzəghwa Hyala nanzə ki, tərəɗ zhəghanavəshi hwəm. Mbaꞌa zlashi a ghəshi tsəfəkwə kwa kwəma shiy dzar tə ghwəmə, nja kar vici lə tir mbaꞌa sasərkwəhi, nja kwəmaa niy tsasliti ka Hyala va mbəradzə mbə zliya shi. Sa niy nə ghəshi va, ma kə ghəshi na:

44  7:44 Gaska Hyala: Səvəri 25:9, 40Ghala vəghwə tsaa nza jijihimmə mbə gambay, a ghəshi niy lati *Gaska kaa Hyala. Mbəɓa niy fə ghəshi shiy niy tsaslatim *kwəma pəhəti Hyala ti shi. War njasa niy cinti Hyala kaa Məyizə niy lati məndi Gaska va. Sa niy nə Hyala ngəci: “War njasa nata gha va pə gha taa nga” kə niy ni ngəci. 45  7:45 Zhə 3:14-17; 18:1; 2Sam 6Ma sa bəkwəshi ni kwataŋa va jijihimmə na, mbaꞌa niy səəkə ləy hwəm shi zəməhwə ghi ta Gaska va. *Zhəwzəwe niy nza dikə tsa shi ghalaɓa. Dzəghwa ghəshi tsaŋ ɓəvə Gaska va, mbaꞌa ghəshi tsəhəshi li mbə hiɗiy niy zləghwəhwə ghəshi va, niy təhamti Hyala mbəzli mbə shi lə bərci nzə. *Gaska va ki na, war ghwəlata ghənzə niy nza tə hiɗi va paꞌ vəgha vəghwə tsa məni *Davitə mazə.

46  7:46 Cem 132:1-5Ma sa mərshi Hyala lə Davitə, mbaꞌa mananati zhəhwər tsa nzə na. Dza Davitə tapə ta cəꞌwə va Hyala, ta mbə ghəciy nganati ciki kaa Hyala va, ghənzə Hyala Zhakwapə. 47  7:47 2Sam 7:5-7; 1Mezh 6:1-38Dzəghwa ya tsəgha nzə na, kwəmavə nga ci Davitə ghəci saa cəꞌwəti cəꞌwə va va kiw. Zəghwə ci *Saləmaŋw ngati na ciki tsa va. 48  7:48 17:24-25Ya tsəgha nganati *Saləmaŋw ciki kaa Hyala diɓa kiy, ka nzəy Hyala ta ghwəmə va mbə ciki tsa ngati ndə ngəri lə dəvə ciw. Nja kwəmaa gəzəkə ndə Hyala va, ma kə niy niy:

51  7:51 Səvəri 32:9; 33:5; Zher 4:4; Rm 2:28-29; zhini ghən: Ezay 63:10; Ezhek 2:3-5Avanay sana ki, ghwəyəy, ghala mbə ghwəy lə jijihiŋwəyəw, ka zhini ghən nza ghwəy, ka dzəghwa sləmə ghwəy har tsa Hyalaw, ka ghwəni nefer ghwəy ghwəy kaa ngətaw. War ghən na sa zhini ghwəy kaa *Safə tsa Hyala ɗewɗew tsa. 52  7:52 Lk 11:47-48*Ndə gəzə kwəma Hyala tiɓa kalaa niy sanamiy ngəraꞌwə jijihiŋwəyəw. A ghəshi niy bakwamti ka Hyalaa niy ghwənikə Hyala kwataŋa ta gəzəpə səəkə tsa ntsa slar tsa. Vanay sanay, ta ntsa slar tsa va ngati ghwəy ɗafa, mbaꞌa ghwəy paslamti. 53  7:53 7:38; Ebr 2:2Ghwəy kiy, a ghwəy kwəmavə *kwəma pəhəti Hyala, ka kwal Hyala ndaŋwəy na. Dzəghwa ghwəy na, kala fə kwəma gəzəkəŋwəy kwəma pəhəti Hyala va ghwəy dzəghwa!» kə Etiyen.

54  7:54 Cem 37:12; 112:10Ma sa favə ka sləka kwəma va kwemer gəzəkə Etiyen va tsəgha na, hafən nəfə tsa shi zhiniy satiy tərəŋw diɓa, ndəɓa ta mbəz, pə gha ghəshi məntəvashi. Ka pərə sliꞌi ghəshi ta Etiyen. 55  7:55-56 Mt 26:64; SləniKY 2:33Ma dza Etiyen naci, ghəci sa təhanay Hyala nəfə tsa ci lə Safə tsa nzə paf na. Mbaꞌa kafəti kwəma ciy dzəta ghwəmə, ka nighə pətsa məɓa. Dza na mbaꞌa nay shəndəkə tsa Hyala, mbaꞌa Yesəw məgarə tə kwa bəzəmə Hyala. 56  7:56 10:11; Lk 3:21; Zhŋ 1:51Ma kə na: «Avanara mbə nata ghwəmə ghwəni ghwəni, mbaꞌa Zəghwə ndə ngəri məgarə tə kwa bəzəmə Hyala» kə. 57 War sa gəzəkə na tsəgha na, kə mbəzli va mbaꞌa ghəshi naꞌway slimim shi, ka ngwəmə lala zlaŋzlaŋ. Dza ghəshi divəzhəkwə ghəshi ɓasatəvashi ti gwanashi tsəgha. 58  7:58 22:20Dzəghwa ghəshi mbahə ghəshi mbahəkəvəri mbə məlmə, kə ghəshi ka pəꞌwə lə hərezli ta mbəə pəəsliti. Ma dza mbəzliy ndəgha fətiy dzəkən ta pəəsli məndi na, mbaꞌa ghəshi fəy kwəbeŋer shi ta ndəghwanshi vəgha tsahwəti məgəla, Səwl, kə məndi kaa slən tsa ci.

59  7:59 Cem 31:6; Lk 23:46Ma Etiyen naci ki, ka pəꞌwə ghəshi na, ka cəꞌwə ghəci, a kə na: «A Yesəw, Ntsaa sləkəra, ɓəvə piy tsee» kə. 60  7:60 Lk 23:34Dzəghwa na, gələɓ gələɓəy tə shinin ci, kə ka gəzə kwəma zlaŋzlaŋ, ma kə na: «A Ndə sləkəpə, əntaa gha mbəra kwəma shi na jikir na mənti ghəshiy dzəkən shi ma!» kə. War sa gəzamti na kwəma va tsəgha na, ɓəlahə mətiy.