□13:1 ««qara» depmu atilidighan Shiméon» — grék tilida ««négir» depmu atilidighan Shiméon». «Négir» dégen menisi «qara». «Hérod xan» — mushu ayette «xan» grék tilida «tétrarq» dégen söz bilen ipadilinidu. «Tétrarq» dégenning toluq menisi «(zéminning) töttin bir qismi üstidiki hakim». «Tétrarq» dégen mertiwe «waliy»din töwen; shuning üchün Hérodlar Pontiy Pilatusqa boysunushi kérek idi.
■13:2 Mat. 9:38; Ros. 9:15; 22:21; Rim. 1:1; 10:15; Gal. 1:15; 2:8; Ef. 3:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:11; Ibr. 5:4.
□13:5 «Yuhanna ularning yardemchisi idi» — yeni Markus depmu atalghan Yuhanna.
□13:9 «Saul (yene «Pawlus» depmu atilidu)...» — «Pawlus» latinche isim bolup, menisi belkim «kichik». Saul Muqeddes Roh teripidin Yehudiy emeslerning xizmitide bolushqa chaqirilghachqa, u mushu yerdin bashlap özi üchün bu latinche isim ishlitishke bashlaydu.
□13:13 «U yerde Yuhanna ulardin ayrilip Yérusalémgha qaytti» — mushu «Yuhanna» bolsa Yuhanna Markus idi.
□13:16 «Ey Israillar we Xudadin qorqqanlar... » — «Xudadin qorqqanlar» dégen turaqliq ibare Tewrat étiqadida bolghan «yat ellikler» (Yehudiy emesler)ni körsitidu. Xetne qobul qilmighan bolsimu, ulargha sinagogqa qatnishishqa ruxset bérilgen .
■13:16 Ros. 12:17; 19:33; 21:40.
■13:18 Mis. 16:35; Chöl. 14:34; Zeb. 95:10.
■13:21 1Sam. 8:5; 9:15; 10:15; Hosh. 13:11.
■13:22 1Sam. 13:14; 16:12; Zeb. 89:19-29; Ros. 7:45.
■13:24 Mat. 3:1; Mar. 1:2; Luqa 3:2; Yuh. 3:23.
□13:25 «Men siler kütken zat emesmen» — grék tilida: «Men «u» emesmen» yaki «Men «shu zat» emesmen».
□13:26 «... Ibrahimning jemetining nesilliri we aranglardiki Xudadin qorqqanlar...» — «Xudadin qorqqanlar» — 16-ayet we izahatning körüng.
■13:26 Mat. 10:6; Ros. 3:26; 13:46.
□13:27 «Yérusalémda turuwatqanlar we ularning hakimliri Eysani tonumay...» — grék tilida: «Yérusalémda turuwatqanlar we ularning hakimliri uni tonumay...».
■13:27 Yuh. 16:3; Ros. 3:17; 1Kor. 2:8; 1Tim. 1:13.
■13:28 Mat. 27:20; Mar. 15:11; Luqa 23:18; Yuh. 19:6.
■13:30 Mat. 28:6; Mar. 16:6; Luqa 24:6.
■13:31 Mar. 16:14; Yuh. 20:19; 21:1; Ros. 1:3; 1Kor. 15:5.
□13:32-33 «Sen Méning Oghlum, Özüm séni bügünki künide tughdurdum» — «Zeb.» 2:7. Bezi alimlar, bu bésharettiki «tiklesh» dégen söz uning ölümdin tirildürülgenlikini körsitidu, dep «tirildürüp» dep terjime qilidu. Lékin uning tirilishini körsitidighan bésharetlerni neqil keltüridighan ayetler 34-35-ayetlerdur. Shunga Zeburdiki bu bésharet («Zeb.» 2:7) uning pak qiz Meryemdin tughulushini körsitidu, dep qaraymiz.
■13:32-33 Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Qan. 18:15; 2Sam. 7:12; Zeb. 132:11; Yesh. 4:2; 7:14; 9:5; 40:10; Yer. 23:5; 33:14; Ez. 34:23; 37:24; Dan. 9:24,25; Zeb. 2:7.
□13:34 «Dawutqa wede qilghan méhir-shepqetlerni silerge ata qilimen!» — «Yesh.» 55:2.
□13:35 «I Xuda, Séning muqeddes Bolghuchunggha ténining chirishini körgüzmeysen» — «Zeb.» 16:10. «Séning muqeddes Bolghuchung» Mesihni körsitidu.
□13:36 «Dawut derweqe Xudaning iradisi boyiche öz dewri üchün xizmet qilip,...» — yaki «Dawut derweqe öz dewride Xudaning muddia-meqsetliri üchün xizmet qilip,...». «uning téni chirip ketkenidi» — grék tilida «chirishlerni kördi». 35-ayetni körüng.
□13:37 «Lékin Xuda ölümdin tirildürgüchi bolsa chirishni héch körmidi» — «Xuda ölümdin tirildürgüchi» Eysani körsitidu, elwette.
□13:38 «hazir gunahlardin kechürüm qilinish yoli del shu kishi arqiliq silerge jakarliniwatidu» — «del shu kishi arqiliq» Eysa arqiliq, démek.
□13:39 «Tewrat qanuni bilen siler xalas bolalmaywatqan ishlar» — «xalas bolalmaydighan ishlar» hertürlük ishlarni körsitidu; gunahning ilkidin xalas bolushni öz ichige élipla qalmay, belki Tewrat qanunida békitilgen türlük qurbanliq qilish we resim-qaidilerdin xalas bolushni öz ichige alidu.
■13:39 Rim. 3:28; 8:3; 10:4; Gal. 2:16; Ibr. 7:19.
□13:41 «qaranglar, i mazaq qilghuchilar, heyranuhes bolup halak bolunglar! Chünki silerning künliringlarda bir ish qilimenki, uni birsi silerge élan qilsimu siler shu ishqa hergiz ishenmeysiler!» — Tewrat, «Hab.» 1:5.
■13:43 Ros. 11:23; 14:22.
□13:46 «mana biz silerdin burulup ellerge yüzlinimiz!» — «ellerge yüzlinimiz» — yeni «Yehudiy emeslerge yüzlinimiz». Démek, Xudaning söz-kalamini ulargha yetküzimiz.
■13:46 Mis. 32:10; Yesh. 55:5; Mat. 8:12; 10:6; 21:43; Ros. 3:26; 13:26; Rim. 10:19.
□13:47 «Men Séni yat ellerge nur bolushqa, yer yüzining chet-yaqilirighiche nijatliq bolushung üchün Séni atidim» — «Yesh.» 42:6 we 49:6ni körüng: mushu ayetlerdiki «Séni» Mesihni körsitidu. Barnabas we Pawlus «Perwerdigarning quli»ning ishlirini dawamlashturup yürgüzmekte (1-bab, 1-ayet).
■13:47 Yesh. 42:6; 49:6; Luqa 2:32.
□13:48 «békitilgenler» — yaki «bel baghlighanlar» yaki «mayil qilin’ghanlar».
□13:50 «Biraq Yehudiylar Xudadin qorqqan yuqiri tebiqilik ayallarni hem sheher mötiwerlirini qutritip...» — «Xudadin qorqqan ayallar» bolsa Tewratqa étiqad qilghan Yehudiy bolmighan, sinagogtiki ibadetke qatnishidighan ayallar. Gerche ular «Xudadin qorqqan» bolsimu, mushu yerde Yehudiylarning qutritishi bilen azdurulghan.
□13:51 «Pawlus bilen Barnabas ulargha qarap ayaghliridiki topini qéqishturuwétip,...» — «ayaghliridiki topini qéqishturuwétish» dégen heriket «munasiwitimiz pütünley üzüldi» dégen agahning ipadisi idi. «Mat.» 10:14, «Mar.» 6:11, «Luqa» 5:9ni körüng. «Konya shehiri» — hazirqi nam. Kona grékche ismi «Ikonium» yaki «Ikonion». U hazirqi Türkiyede.