«Ikkinchi «birinchi shabat küni»» dégen bu ibarini chüshendürüsh tes. Alimlarning bu toghruluq ikki pikri bar:
1-pikir: — Yehudiy xelqining ikki xil kaléndari bar idi. Birinchi kaléndar Babilliqlarningkige oxshash bolup küzde («kanay chélish héyti» yaki «burgha héyti» bilen) bashlinatti. Bu kaléndar boyiche, shu yildiki «birinchi shabat» bolsa «tunji «birinchi shabat»» dep atalghan. Ikkinchi kaléndar etyazda bashlinatti («Mis.» 12:2ni körüng). Shu alimlarning pikriche, ikkinchi kaléndar boyiche, shu yildiki birinchi shabat «ikkinchi «birinchi shabat»» dep atilatti.
2-pikir: — bu «yette hepte héyti»ning ikkinchi heptisidiki shabat künini körsitidu («Law.» 23:10-22ni körüng). Shu alimlarning pikriche, bu héytning ikkinchi shabat küni «ikkinchi «birinchi shabat»» dep atilatti. Mushu pikir boyiche «birinchi» dégen söz mushu ayette asasen «muhim» dégen menide.
Bizningche bu 2-pikir toghridur, chünki «yéngi yil»ning (etiyazdiki) «birinchi shabat»ida, yéngi bughday yaki arpa danlirini yéyish cheklen’genidi, belkim Xudagha atash kérek idi («Law.» 23:14-ayetni yene körüng). Némila bolmisun, shu waqit etiyazgha toghra kéletti. ■ Qan. 23:24; Mat. 12:1; Mar. 2:23. 2 Lékin buni körgen bezi Perisiyler ulargha:
□6:1 «Ikkinchi «muhim shabat küni»» — grék tilida «ikkinchi «birinchi shabat küni»» dégen söz bilen ipadilinidu. Biz «birinchi»ni «muhim» dep terjime qilduq. Sewebini töwende chüshendürimiz. «Ikkinchi «birinchi shabat küni»» dégen bu ibarini chüshendürüsh tes. Alimlarning bu toghruluq ikki pikri bar: 1-pikir: — Yehudiy xelqining ikki xil kaléndari bar idi. Birinchi kaléndar Babilliqlarningkige oxshash bolup küzde («kanay chélish héyti» yaki «burgha héyti» bilen) bashlinatti. Bu kaléndar boyiche, shu yildiki «birinchi shabat» bolsa «tunji «birinchi shabat»» dep atalghan. Ikkinchi kaléndar etyazda bashlinatti («Mis.» 12:2ni körüng). Shu alimlarning pikriche, ikkinchi kaléndar boyiche, shu yildiki birinchi shabat «ikkinchi «birinchi shabat»» dep atilatti. 2-pikir: — bu «yette hepte héyti»ning ikkinchi heptisidiki shabat künini körsitidu («Law.» 23:10-22ni körüng). Shu alimlarning pikriche, bu héytning ikkinchi shabat küni «ikkinchi «birinchi shabat»» dep atilatti. Mushu pikir boyiche «birinchi» dégen söz mushu ayette asasen «muhim» dégen menide. Bizningche bu 2-pikir toghridur, chünki «yéngi yil»ning (etiyazdiki) «birinchi shabat»ida, yéngi bughday yaki arpa danlirini yéyish cheklen’genidi, belkim Xudagha atash kérek idi («Law.» 23:14-ayetni yene körüng). Némila bolmisun, shu waqit etiyazgha toghra kéletti.
■6:1 Qan. 23:24; Mat. 12:1; Mar. 2:23.
□6:2 «Némishqa shabat küni Tewratta cheklen’gen ishni qilisiler?» — «cheklen’gen ish» Tewrat qanunida cheklen’gen, démekchi. Ularning shikayet qilghini muxlislarning yéyishi emes («Qan.» 23:25ni körüng), belki shabat künide muxlislarning «hosul alghanliq»i idi. «Matta»diki «qoshumche söz»imizde mushu weqe toghruluq izahatlirimizni körüng.
□6:3 «Siler hetta Dawut peyghember ... néme qilghanliqini muqeddes yazmilardin oqumighanmusiler?» — «oqumighanmusiler?» dégen söz Perisiylerning daim reqibliridin soraydighan soal shekli idi.
□6:4 «Démek, u Xudaning öyige kirip, Xudagha atalghan, Tewratta kahinlardin bashqa herqandaq ademning yéyéshi cheklen’gen «teqdim nanlar»ni sorap élip yégen we hemrahlirighimu bergen» — bu weqe «1Sam.» 21:1-7de xatirilen’gen.
□6:7 «...uning üstidin erz qilghudek birer ishni izdep tapayli dep, uning shabat künimu késel saqaytidighan-saqaytmaydighanliqini paylap yürüshetti» — ularning qilmaqchi bolghan erzi bolsa «U shabat künide késelni saqaytsa, «ishligen» yaki «xizmet qilghan»gha barawer bolidu, shunga (ularning chüshinishiche) «Tewrat qanunigha xilapliq qilghan»» bolidu.
□6:10 «U shundaq qilishi bilenla qoli eslige keltürülüp ikkinchi qoligha oxshash boldi» — «eslige keltürülüp» dégen péilning mejhul shekli bizge bu ishni Xuda özi qilghan, dégenni uqturidu. Emdi ular bu möjizini «shabat künide yaratqanliqi» üchün zadi kimni eyiblimekchi?
□6:11 «ular ghezeptin hoshini yoqitip...» — «ular» 7-ayette körsitilgen «Tewrat ustazliri we Perisiyler».
■6:13 Mat. 10:1; Mar. 3:13; 6:7; Luqa 9:1.
□6:15 «milletperwer» — yaki, «Qanaanliq». Yehudiy milletperwerler wetinini Rim impériyesidin azad qilish üchün zorawanliq bilen küresh qilghuchilar idi.
□6:16 «Yaqupning oghli» — bu Yaqup 14- we 15-ayettiki «Yaqup»lardin bashqisi bolsa kérek. «Yaqupning oghli» — bezi kona köchürülmilerde «Yaqupning inisi» déyilidu.
□6:20 «Mubarek, ey yoqsullar!» — «yoqsullar» belkim özining Xudagha qet’iy mohtajliqini tonup yetkenler. Bu ayetlerde «mubarek» dégen söz (Xuda teripidin) «bextlik, beriketlik qilin’ghan» dégen menide ishlitilidu.
■6:21 Yesh. 61:3; 65:13; 66:10.
■6:22 Mat. 5:11; 1Pét. 2:19; 3:14; 4:14.
■6:25 Yesh. 65:13; Yaq. 4:9; 5:1.
■6:27 Mis. 23:4; Pend. 25:21; Mat. 5:44; Rim. 12:20; 1Kor. 4:12.
□6:30 «Birsi sendin birnéme tilise, uninggha bergin» — némini bérish kéreklikini Rebbimiz éytmidi. Bezi ehwalda tiligüchige tiliginini bersek uninggha payda emes, belki ziyan yetküzidu. Mesilen, haraqkesh adem pul yaki haraq tilise buni bersek bolmaydu; lékin mumkin bolsa yardem qolimizni uzitishimiz kérek. Bashqa misal «Ros.» 3:1-11de tépilidu, bolupmu 6-ayetni körüng.
□6:35 «Hemmidin Aliy Bolghuchining perzentliri bolisiler» — démek, emelliringlar buninggha guwahliq bolidu.
■6:37 Mat. 7:1; Rim. 2:1; 1Kor. 4:5.
□6:38 «silergimu bérilidu — hetta chong ölchigüchke liq chingdap, silkip toldurulup üstidin téship chüshkidek derijide quynunglargha töküp bérilidu» — Ottura Sherqte birsi birawgha ashliq hediye qilmaqchi bolsa (1) ashni xaltigha liq qachilaydu; (2) danlar chingdilip chüshsun dep xaltini silkiydu; (3) chingdalghan danlarning üstige «téship chüshküdek derijide» yene qachilaydu.
■6:38 Pend. 10:22; 19:17; Mat. 7:2; Mar. 4:24.
■6:39 Yesh. 42:19; Mat. 15:14.
□6:40 «Muxlis ustazidin üstün turmaydu; lékin takamullashturulghini ustazigha oxshash bolidu» — bu sirliq söz belkim muxlislar Mesihke toluq egeshse, uninggha oxshash azab-oqubetni körüshi mumkin, dégen menini öz ichige alidu.
■6:40 Mat. 10:24; Yuh. 13:16; 15:20.
□6:41 «buradiringning közidiki qil» — yaki «qérindishingning közidiki qil». «Emdi néme üchün buradiringning közidiki qilni körüp, öz közüngdiki limni bayqiyalmaysen?!» — menisi: «Néme üchün buradiringning here képikidek kichik sewenlikinila körüp, özüngdiki limdek chong gunahni körmeysen?» dégendek.
■6:46 Mal. 1:6; Mat. 7:21; 25:11; Luqa 13:25; Rim. 2:13; Yaq. 1:22.