□49:1 «Milkom» — Ammoniylar choqun’ghan but idi. Gad bolsa Israilning on ikki qebilisining biri; ulargha eslide teqsim qilin’ghan zémin Iordan deryasining sherqi teripide idi. Yeremiya bésharet bergen waqitta, Gadtikiler xéli baldur Asuriye impériyesi teripidin sürgün bolghanidi. Kéyin esliy qoshniliri bolghan Ammoniylar ularning zéminini igiliwalghanidi. Xuda ulargha: «Bu zéminni Öz xelqimge teqsim qilghanidim, ular qaytip kélip uninggha qaytidin igidarchiliq qilidu» dep agahlanduridu.
□49:3 «sépil ichide uyan-buyan patiparaq yügürünglar» — bashqa birxil terjimisi: «özünglar titma-titma tilin’ghan halda uyan-buyan yügürünglar». «Milkom» — Ammoniylarning bir buti idi. Bashqa ismi «Molek» idi.
■49:3 Yesh. 32:12; Yer. 4:8; 6:26; 48:7
□49:7 «Édom toghruluq: ...» — bu bésharet (7-22)ning Tewrattiki «Obadiya» dégen qisim bilen köp ortaq yerliri bar. Obadiyagha «qoshumche söz»imizde chüshendürginimizdek ishinimizki, Yeremiya peyghember Xudaning yolyoruqi bilen ilgiriki peyghember Obadiyaning bésharitidiki köp sözlerni neqil keltüridu. Ikki bésharetning bezi yerliri oxshimighachqa, sözliridiki perqlerni tépip sélishturushning köp ehmiyiti bar. «Témanda hazir danaliq tépilmamdu? Danishmenliridin nesihet yoqap kettimu? Ularning danaliqini dat bésip qalghanmu?!» — Téman Édomdiki chong sheher. Édomdikiler öz danishmenliri bilen intayin meghrurlinatti.
■49:7 Ob. 8
□49:8 «pinhan jaylar» — ibraniy tilida «chongqur jaylar» dégen söz bilen ipadilinidu. U belkim herxil ghar-öngkürlerni öz ichige alidu. «Men Esawgha tégishlik balayi’apetni, yeni uni jazalaydighan künini béshigha chüshürimen» — Édomning bashqa ismi «Esaw» idi. Mushu bésharette «Édom» yaki «Esaw» uning ewladliri bolghan Édomluqlarni körsitidu, elwette.
□49:9 «Üzüm üzgüchiler yéninggha kelsimu, ular azraq wasanglarni qalduridu emesmu?» — Musa peyghemberge chüshürülgen qanun boyiche üzüm hosulini alghanda üzgüchiler kembeghellerning tériwélishi üchün bir’az wasanglarni qaldurush kérek idi («Law.» 19:10). Asiyadiki bezi döletlerde bu bir adetke aylinip qalghan.
■49:9 Ob. 5
□49:12 «ghezipimning qedehidin ichishke tégishlik bolmighanlar» — Yehuda emes, belki tajawuzchilarning öter yoligha «tasadipiy» udul kélip qalghan, Yehudaning we bashqa ellerning gunahliri bilen munawetsiz bolghan bashqa ellerni körsitishi mumkin.
□49:13 «Öz namim bilen qesem ichkenmenki...» — ibraniy tilida «Özüm bilen qesem ichkenmenki». «Bozrah ... reswa qilinidighan bir obyékt» — «Bozrah» belkim Édomdiki eng muhim sheher bolushi mumkin idi.
□49:14 «bir elchi eller arisigha ewetilgenidi» — «eller» Israilgha yat bolghan ellerni körsitidu. «Uninggha jeng qilishqa ornunglardin turunglar» — «uninggha» yeni Édomgha. Belkim bu elchi düshmen ellerning biridin chiqqan bolup, u bashqa ellerni Édomni yoqitishqa chaqiridu.
■49:14 Ob. 1
□49:15 «Men séni eller arisida kichik, insanlar arisida kemsitilgen qilimen» — «séni» — Xuda hazir Édomni «séni» dep, ulargha biwasite söz qilidu.
□49:16 «Hey tik qiyaning yériqliri ichide turghuchi, turalghung égizlikning yuqiri teripide bolghuchi» — démisekmu, Édom pinhanraq, chiqish intayin tes bolghan taghliq rayonda idi. «Tik qiya» («Séla») dégen söz Moabning «Séla» isimlik (hazirqi «Pétra»), intayin pinhan bir shehirini körsitishimu mumkin.
■49:18 Yar. 19:25; Yer. 50:40; Am. 4:11
□49:19 «daim éqiwatqan shu sular» — Iordan deryasining özi.
■49:19 Ayup 41:2; Yer. 12:5; 50:44
□49:22 «Bozrah» — intayin yuqiri qiya tash üstige, «bürkütning changgili»dek jaylashqanidi.
□49:23 «dawulghup ketken déngizdek ular héch tinchlinalmaydu» — bashqa birxil terjimisi: «dawulghup ketken déngizdek ularning köngülliri héch aram tapmaydu». Xamat hem Arpad dégen ikki sheher Néboqadnesar Misirgha yürüsh qilghan chaghda (miladiyedin ilgiriki 604-yili) bésip ötken jaylar idi. Shübhisizki, Néboqadnesar ularghimu hujum qilghanidi. Mushu ikki sheher Demeshqning shimaliy teripidiki kichik padishahliqlar idi.
□49:27 «Ben-Hadad» — Demeshqning köpligen padishahlirining ismi idi.
□49:28 «Ornungdin tur, Kédargha hujum qilip, sherqtiki ademlerni bulang-talang qil!» — bu söz Néboqadnesarning qoshunigha éytilishi mumkin. Kédar we Hazormu charwichi köchmen xelq bolup, chédirda yashap, sépil-derwaziliq bolmighan, elwette.
□49:31 «Ornungdin tur, sépil-derwazilargha ige bolmighan aramxuda yashap, tinch-aman turghan elge jeng qilishqa chiq; ular yalghuz turidu» — bu sözmu belkim Néboqadnesarning qoshunigha éytilishi mumkin. Kédar we Hazordikiler chédirlarda turup, héch sépil-derwaziliq bolghan emes.
□49:32 «chéke chachlirini chüshürgenler» — «chéke chachlirini chüshürgüsh» Kédardikiler hem Hazordikilerning aditi bolsa kérek idi.
□49:35 «Élamning gholluq küchi bolghan oqyasi...» — Élam hazirqi Iran zéminida turghan bir xelq idi. Élamning qoshunining chenlep atidighan, dehshetlik mergen oqyachiliri bilen dangqi chiqqanidi.