49
Pǝrwǝrdigarning ⱪulining sɵzi — •••• Hudaning uning toƣruluⱪ bǝrgǝn guwaⱨliⱪi
«I arallar, mening gepimni anglanglar,
Yiraⱪtiki ǝl-yurtlar, manga ⱪulaⱪ selinglar!
Baliyatⱪudiki qeƣimdin tartip Pǝrwǝrdigar meni qaⱪirdi;
Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni tilƣa aldi; «Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni tilƣa aldi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni ǝslǝtti».
U aƣzimni ɵtkür ⱪiliqtǝk ⱪildi;
Ɵz ⱪolining sayisi astida meni yoxurup kǝldi,
Meni siliⱪlanƣan bir oⱪ ⱪildi;
U meni oⱪdeniƣa selip saⱪlidi, «U aƣzimni ɵtkür ⱪiliqtǝk ⱪildi ...meni siliⱪlanƣan bir oⱪ ⱪildi» — ⱪiliqning tǝsiri yeⱪindikilǝrgǝ, oⱪning bolsa yiraⱪtikilǝrgǝ bolidu.
Wǝ manga: «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ Mening güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» — dedi». «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ Mening güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Huda Yaⱪupⱪa yengi bir isim, Israilni («Huda bilǝn billǝ bolƣan ǝmir» yaki «Hudaning ƣǝlibiqisidur» degǝn mǝnidǝ) beƣixliƣanidi. Xuning bilǝn Huda bowisi Ibraⱨimƣa bǝrgǝn wǝdilirini, jümlidin ǝng uluƣi: «Sǝn wǝ ǝwlading dunyadiki barliⱪ ǝl-yurtlarƣa bǝht yǝtküzisǝn» degǝnni tǝkrarlap uningƣa tapxurƣan. Biraⱪ Yaⱪupning ǝwladliri bolƣan Israillar Hudaƣa guwaⱨliⱪ bǝrmǝy muxu wǝzipini ǝmǝlgǝ axurmay kǝlgǝn. Muxu yǝrdǝ Huda xu wǝzipini ⱨǝm wǝdisini: «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» dǝp, pǝwⱪul’addǝ «Ɵz ⱪuli»ƣa tapxurdi.
Əmma mǝn: —
«Mening ǝjrim bikarƣa kǝtti,
Ⱨeqnemigǝ erixmǝy küq-maƣdurumni ⱪuruⱪ sǝrp ⱪildim;
Xundaⱪtimu baⱨalinixim bolsa Pǝrwǝrdigardindur,
Mening ǝjrimnimu Hudayimƣa tapxurdum» — dedim; «Mǝn: — «Mening ǝjrim bikarƣa kǝtti, ⱨeqnemigǝ erixmǝy küq-maƣdurumni ⱪuruⱪ sǝrp ⱪildim; xundaⱪtimu baⱨalinixim bolsa Pǝrwǝrdigardindur, mening ǝjrimnimu Hudayimƣa tapxurdum» — dedim» — muxu bexarǝtni qüxinix üqün 5-13-ayǝtlǝrnimu kɵrüx kerǝk. Ⱪariƣanda Huda Ɵz ⱪuliƣa «Ɵz hǝlⱪimni towa ⱪilix yolida yenimƣa ⱪayturux» wǝzipisini tapxurƣan bolsimu, ⱪul waⱪit-küqini sǝrp ⱪilip ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijigǝ erixǝlmigǝndǝk kɵrünidu; demǝk, Israil, yǝni «Yaⱪupning ⱪǝbililiri» ⱨeq towa ⱪilmiƣan. Oⱪurmǝnlǝr muxundaⱪ ixlarning ⱨǝⱪiⱪiy yüz bǝrgǝn-bǝrmigǝnlikini Injildin kɵrǝlǝydu.
Əmdi meni Ɵz ⱪuli boluxⱪa,
Yaⱪupni towa ⱪilip uning yeniƣa ⱪayturuxⱪa meni baliyatⱪuda xǝkillǝndürgǝn Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
(Israil ⱪayturulup yeniƣa toplanmiƣan bolsimu,
Mǝn yǝnila Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ xan-xǝrǝpkǝ igǝ boldum,
Xuningdǝk Hudayim mening küqümdur) «Israil ⱪayturulup yeniƣa toplanmiƣan» — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi «...yǝni Israilni Ɵzigǝ ⱪayturup yiƣix üqün... (meni baliyatⱪuda xǝkillǝndürgǝn)....»
— U mundaⱪ dǝydu: —
«Sening Yaⱪup ⱪǝbililirini gunaⱨtin ⱪutⱪuzup turƣuzuxⱪa,
Ⱨǝmdǝ Israildiki «saⱪlanƣan sadiⱪlar»ni bǝhtkǝ ⱪayturuxⱪa ⱪulum boluxung sǝn üqün zǝrriqilik bir ixtur;
Mǝn tehi seni ǝllǝrgǝ nur boluxⱪa,
Yǝr yüzining qǝt-yaⱪiliriƣiqǝ nijatim boluxung üqün seni atidim». « Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Sening Yaⱪup ⱪǝbililirini gunaⱨtin ⱪutⱪuzup turƣuzuxⱪa, ⱨǝmdǝ Israildiki «saⱪlanƣan sadiⱪlar»ni bǝhtkǝ ⱪayturuxⱪa ⱪulum boluxung sǝn üqün zǝrriqilik bir ixtur...» — Pǝrwǝrdigarning ⱪuli «ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijigǝ erixmigini bilǝn», yǝnila ümidsizlǝnmǝy dua ⱪiliwǝrdi. Huda uningƣa: «Pǝⱪǝt Ɵz hǝlⱪim bolƣan Yǝⱨudiylarni ⱪayturupla ⱪalmay, sǝn bǝlki pütkül dunyaƣa nur wǝ nijat bolup, Ⱪutⱪuzƣuqi bolisǝn» degǝn jawabni beridu.
Əmdi Israilning ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqisi, uningdiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
Adǝmlǝr iq-iqidin nǝprǝtlinidiƣan kixigǝ,
Yǝni kɵpqilik lǝnitiy dǝp ⱪariƣan,
Əmǝldarlarƣa ⱪul ⱪilinƣan kixigǝ mundaⱪ dǝydu: —
«Sɵzidǝ turƣuqi Pǝrwǝrdigar,
Yǝni seni talliƣan Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqining sǝwǝbidin,
Padixaⱨlar kɵzlirini eqip kɵrüp ornidin turidu, ǝmǝldarlarmu bax uridu; «Adǝmlǝr iq-iqidin nǝprǝtlinidiƣan kixigǝ, yǝni kɵpqilik lǝnitiy dǝp ⱪariƣan... kixigǝ..» — muxu yǝrdǝ «kɵpqilik» ibraniy tilida «yat ǝl» degǝnni ipadilǝydu. Lekin muxu yǝrdǝ Israilni kɵrsitidu. Demǝk, Israil Hudaƣa nisbǝtǝn «yat bir ǝl» dǝp ⱪarilidu. «...padixaⱨlar kɵzlirini eqip kɵrüp ornidin turidu, ǝmǝldarlarmu bax uridu» — muxu bexarǝt bilǝn yuⱪiriⱪi bexarǝtni selixtursaⱪ, adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridu. Ⱪul dunyaƣa nur wǝ nijat bolƣini bilǝn u adǝmlǝrning nǝprǝt-kǝmsitixigǝ, qǝtkǝ ⱪeⱪixiƣa ⱨǝm horluⱪiƣa uqraydu; biraⱪ ahirda ⱨǝtta dunyadiki padixaⱨlarmu «kɵzlirini eqip kɵrüp» ⱪulƣa bax uridu. Əmma ularning «nemǝ kɵrgǝnliki» muxu yǝrdǝ deyilmidi; buni bilix üqün «Yǝxaya»ni dawamliⱪ oⱪux kerǝk!
Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
«Xapaǝt kɵrsitilidiƣan bir pǝyttǝ duayingni ijabǝt ⱪilixni bekitkǝnmǝn,
Nijat-ⱪutⱪuzulux yǝtküzülidiƣan bir künidǝ Mǝn sanga yardǝmdǝ boluxumni bekitkǝnmǝn;
Mǝn seni ⱪoƣdaymǝn,
Seni hǝlⱪimgǝ ǝⱨdǝ süpitidǝ berimǝn;
Xundaⱪ ⱪilip sǝn zeminni ǝsligǝ kǝltürisǝn,
Hǝlⱪimni harabǝ bolup kǝtkǝn mirasliriƣa warisliⱪ ⱪildurisǝn, 2Kor. 6:2
Sǝn mǝⱨbuslarƣa: «Buyaⱪⱪa kelinglar»,
Ⱪarangƣuluⱪta olturƣanlarƣa: «Nurƣa qiⱪinglar» — dǝysǝn;
Ular yollar boyidimu otlap yüridu,
Ⱨǝtta ⱨǝrbir taⱪir taƣlardin ozuⱪluⱪ tapidu;
10 Ular aq ⱪalmaydu, ussap kǝtmǝydu;
Tomuz issiⱪmu, ⱪuyax tǝptimu ularni urmaydu;
Qünki ularƣa rǝⱨim Ⱪilƣuqi ularni yetǝklǝydu,
U ularƣa bulaⱪlarni boylitip yol baxlaydu. Wǝⱨ. 7:16
11 Xuningdǝk Mǝn barliⱪ taƣlirimni yol ⱪilimǝn,
Mening yollirim bolsa egiz kɵtürülidu. «... Xuningdǝk Mǝn barliⱪ taƣlirimni yol ⱪilimǝn, Mening yollirim bolsa egiz kɵtürülidu» — xübⱨisizki, muxu bexarǝtlǝr ⱨǝm jismaniy jǝⱨǝtlǝr ⱨǝm roⱨiy jǝⱨǝtliridimu ǝmǝlgǝ axurulidu. «Jismaniy jǝⱨǝttǝ» ⱪul Israil hǝlⱪini duniyaning barliⱪ qǝt-yaⱪiliridin ɵz yurtiƣa ⱪayturup, Yaⱪupning «mirasi bolƣan» Pǝlǝstinni güllǝndürüp ularƣa ⱪaytidin beƣixlaydu. Muxu ixlar yǝnǝ tɵwǝndiki 14-26-ayǝtlǝrdǝ tǝswirlinidu.
Hudaning sɵzigǝ asasǝn bu ixlar «sǝn üqün bu zǝrriqilik ixtur». Uning ⱪuli Xǝytanning wǝ gunaⱨning ⱪarangƣu zindanlirida uzun yatⱪan barliⱪ mǝⱨbuslar üqün ǝrkinlikkǝ, Hudaning kǝqürümigǝ, yengi, ǝⱨmiyǝtlik ⱨayatⱪa, jümlidin jǝnnǝtkǝ erixixtiki pursǝtni yaritip beridu.
12 Mana, muxu kixilǝr yiraⱪtin keliwatidu,
Mana, bular bolsa ximaldin wǝ ƣǝrbtin keliwatidu,
Ⱨǝm muxular Sinim zeminidinmu keliwatidu. «Mana, bular bolsa ximaldin wǝ ƣǝrbtin keliwatidu, ⱨǝm muxular Sinim zeminidinmu keliwatidu» — ibraniy tilidiki «Sinim» degǝn sɵz bǝlkim ⱪǝdimki «Qin» mǝmlikiti (ⱪǝdimki «Qin» ⱨazirⱪi Junggo)ni kɵrsitix mumkin. Muxu sɵz üstidǝ baxⱪa ⱪaraxlarmu mǝwjut.
13 Huxalliⱪtin towlanglar, i asmanlar;
I yǝr-zemin, xadlan;
Nahxilarni yangritinglar, i taƣlar;
Qünki Pǝrwǝrdigar Ɵz hǝlⱪigǝ tǝsǝlli bǝrdi,
Ɵzining har bolƣan peⱪir-mɵminlirigǝ rǝⱨim ⱪilidu.
14 Biraⱪ Zion bolsa: —
«Pǝrwǝrdigar mǝndin waz kǝqti,
Rǝbbim meni untup kǝtti!» — dǝydu.
15 Ana ɵzi emitiwatⱪan bowiⱪini untuyalamdu?
Ɵz ⱪorsiⱪidin tuƣⱪan oƣliƣa rǝⱨim ⱪilmay turalamdu?
Ⱨǝtta ular untuƣan bolsimu,
Mǝn seni untuyalmaymǝn.
16 Mana, Mǝn seni Ɵz alⱪanlirimƣa oyup pütkǝnmǝn;
Harabǝ tamliring ⱨǝrdaim kɵz aldimdidur.
17 Oƣul baliliring ⱪaytixⱪa aldiriwatidu;
Əslidǝ seni wǝyran ⱪilƣanlar, harab ⱪilƣanlar seningdin yiraⱪ ketiwatidu;
18 Bexingni egiz kɵtürüp ǝtrapingƣa ⱪarap baⱪ!
Ularning ⱨǝmmisi jǝm bolup ⱪexingƣa ⱪaytip keliwatidu!
Ɵz ⱨayatim bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilimǝnki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar,
Sǝn ularni ɵzünggǝ zibu-zinnǝtlǝr ⱪilip kiyisǝn;
Toyi bolidiƣan ⱪizdǝk sǝn ularni taⱪaysǝn; Yǝx. 60:4
19 Qünki harabǝ ⱨǝm qɵldǝrǝp kǝtkǝn jayliring,
Wǝyran ⱪilinƣan zemining,
Ⱨazir kelip, turmaⱪqi bolƣanlar tüpǝylidin sanga tarqiliⱪ ⱪilidu;
Əslidǝ seni yutuwalƣanlar yiraⱪlap kǝtkǝn bolidu. «... harabǝ ⱨǝm qɵldǝrǝp kǝtkǝn jayliring... ⱨazir kelip, turmaⱪqi bolƣanlar tüpǝylidin sanga tarqiliⱪ ⱪilidu» — bu hil mǝsilǝ intayin yahxi bir mǝsilǝ, ǝlwǝttǝ. Anining yeniƣa ⱪaytip kǝlgǝn baliliri xunqǝ kɵpki, yurtⱪa patmaydu.
20 Seningdin juda ⱪilinƣan baliliring bolsa sanga: —
«Muxu jay turuxumƣa bǝk tarqiliⱪ ⱪilidu;
Manga turƣudǝk bir jayni boxitip bǝrsǝng!» — dǝydu;
21 Sǝn kɵnglüngdǝ: —
«Mǝn balilirimdin ayrilip ⱪalƣan,
Ƣerib-musapir wǝ sürgün bolup, uyan-buyan ⱨǝydiwetilgǝn tursam,
Kim muxularni manga tuƣup bǝrdi?
Kim ularni beⱪip qong ⱪildi?
Mana, mǝn ƣerib-yalƣuz ⱪaldurulƣanmǝn;
Əmdi muxular zadi nǝdin kǝlgǝndur?» — dǝysǝn.
22 Rǝb Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
«Mana, Mǝn ǝllǝrgǝ ⱪolumni kɵtürüp ixarǝt ⱪilimǝn,
Əl-millǝtlǝrgǝ kɵrünidiƣan bir tuƣni tiklǝymǝn;
Ular oƣulliringni ⱪuqiⱪida elip kelixidu;
Ular ⱪizliringni ⱨapax ⱪilip kelidu.
23 Padixaⱨlar bolsa, «Ataⱪ dadiliring,»
Hanixlar bolsa inik’aniliring bolidu;
Ular sanga bexini yǝrgǝ tǝgküzüp tǝzim ⱪilip,
Putliring aldidiki qang-topinimu yalaydu;
Xuning bilǝn sǝn Mening Pǝrwǝrdigar ikǝnlikimni bilip yetisǝn;
Qünki Manga ümid baƣlap kütkǝnlǝr ⱨǝrgiz yǝrgǝ ⱪarap ⱪalmaydu.
24 Oljini baturlardin eliwalƣili bolamdu?
Ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinƣan bolsa ⱪutuldurƣili bolamdu? «Ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinƣan bolsa ⱪutuldurƣili bolamdu?» — buning mǝnisi bǝlkim Israillar yaki baxⱪa millǝtlǝr «ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasiƣa uqrixi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinsa», undaⱪta ⱨǝⱪⱪaniy bolƣan Huda ularni ǝrkin ⱪilsa bolamdu, bolamdu? Bu Ɵzining adilliⱪiƣa hilapliⱪmu? — demǝkqi. Tɵwǝndiki ayǝtni ⱨǝm izaⱨatnimu kɵrüng.   Mat. 12:29
25 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
Ⱨǝtta baturlardin ǝsirlǝrnimu ⱪayturuwalƣili,
Əxǝddiylǝrdin oljini ⱪutⱪuziwalƣili bolidu;
Wǝ sǝn bilǝn dǝwalaxⱪanlar bilǝn Mǝnmu dǝwaliximǝn,
Xuning bilǝn baliliringni ⱪutⱪuzup azad ⱪilimǝn. «Sǝn bilǝn dǝwalaxⱪanlar bilǝn Mǝnmu dǝwaliximǝn» — Hudaning bu sɵzi bǝlkim «silǝrni ǝrkin ⱪiliximda birsi adilliⱪimƣa daƣ qüxürgǝn bolsa yaki Manga: «biadil!» dǝp ǝrz ⱪilsa, Mǝn Ɵzüm igǝ, buni Ɵzüm bir tǝrǝp ⱪilimǝn» demǝkqi. Əmdi Uning ⱪandaⱪ ⱪilip «bir tǝrǝp ⱪilix»i 53-babta axkarilinidu.
26 Seni ǝzgüqilǝrni ɵz gɵxi bilǝn ɵzini ozuⱪlandurimǝn;
Ular yengi xarab iqkǝndǝk ɵz ⱪeni bilǝn mǝst bolup ketidu;
Xundaⱪ ⱪilip barliⱪ ǝt igiliri Mǝn Pǝrwǝrdigarning sening Ⱪutⱪuzƣuqing ⱨǝm Ⱨǝmjǝmǝt-Nijatkaring,
Yaⱪuptiki ⱪudrǝt Igisi ikǝnlikimni bilip yetidu. Wǝⱨ. 16:6
 
 

49:1 «Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni tilƣa aldi» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Apamning ⱪorsiⱪidiki qeƣimdin tartip U mening ismimni ǝslǝtti».

49:2 «U aƣzimni ɵtkür ⱪiliqtǝk ⱪildi ...meni siliⱪlanƣan bir oⱪ ⱪildi» — ⱪiliqning tǝsiri yeⱪindikilǝrgǝ, oⱪning bolsa yiraⱪtikilǝrgǝ bolidu.

49:3 «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ Mening güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ boluxi kerǝkki, Huda Yaⱪupⱪa yengi bir isim, Israilni («Huda bilǝn billǝ bolƣan ǝmir» yaki «Hudaning ƣǝlibiqisidur» degǝn mǝnidǝ) beƣixliƣanidi. Xuning bilǝn Huda bowisi Ibraⱨimƣa bǝrgǝn wǝdilirini, jümlidin ǝng uluƣi: «Sǝn wǝ ǝwlading dunyadiki barliⱪ ǝl-yurtlarƣa bǝht yǝtküzisǝn» degǝnni tǝkrarlap uningƣa tapxurƣan. Biraⱪ Yaⱪupning ǝwladliri bolƣan Israillar Hudaƣa guwaⱨliⱪ bǝrmǝy muxu wǝzipini ǝmǝlgǝ axurmay kǝlgǝn. Muxu yǝrdǝ Huda xu wǝzipini ⱨǝm wǝdisini: «Sǝn bolsang ɵzüngdǝ güzǝllik-julaliⱪim ayan ⱪilinidiƣan Ɵz ⱪulum Israildursǝn» dǝp, pǝwⱪul’addǝ «Ɵz ⱪuli»ƣa tapxurdi.

49:4 «Mǝn: — «Mening ǝjrim bikarƣa kǝtti, ⱨeqnemigǝ erixmǝy küq-maƣdurumni ⱪuruⱪ sǝrp ⱪildim; xundaⱪtimu baⱨalinixim bolsa Pǝrwǝrdigardindur, mening ǝjrimnimu Hudayimƣa tapxurdum» — dedim» — muxu bexarǝtni qüxinix üqün 5-13-ayǝtlǝrnimu kɵrüx kerǝk. Ⱪariƣanda Huda Ɵz ⱪuliƣa «Ɵz hǝlⱪimni towa ⱪilix yolida yenimƣa ⱪayturux» wǝzipisini tapxurƣan bolsimu, ⱪul waⱪit-küqini sǝrp ⱪilip ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijigǝ erixǝlmigǝndǝk kɵrünidu; demǝk, Israil, yǝni «Yaⱪupning ⱪǝbililiri» ⱨeq towa ⱪilmiƣan. Oⱪurmǝnlǝr muxundaⱪ ixlarning ⱨǝⱪiⱪiy yüz bǝrgǝn-bǝrmigǝnlikini Injildin kɵrǝlǝydu.

49:5 «Israil ⱪayturulup yeniƣa toplanmiƣan» — buning baxⱪa birhil tǝrjimisi «...yǝni Israilni Ɵzigǝ ⱪayturup yiƣix üqün... (meni baliyatⱪuda xǝkillǝndürgǝn)....»

49:6 « Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Sening Yaⱪup ⱪǝbililirini gunaⱨtin ⱪutⱪuzup turƣuzuxⱪa, ⱨǝmdǝ Israildiki «saⱪlanƣan sadiⱪlar»ni bǝhtkǝ ⱪayturuxⱪa ⱪulum boluxung sǝn üqün zǝrriqilik bir ixtur...» — Pǝrwǝrdigarning ⱪuli «ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijigǝ erixmigini bilǝn», yǝnila ümidsizlǝnmǝy dua ⱪiliwǝrdi. Huda uningƣa: «Pǝⱪǝt Ɵz hǝlⱪim bolƣan Yǝⱨudiylarni ⱪayturupla ⱪalmay, sǝn bǝlki pütkül dunyaƣa nur wǝ nijat bolup, Ⱪutⱪuzƣuqi bolisǝn» degǝn jawabni beridu.

49:7 «Adǝmlǝr iq-iqidin nǝprǝtlinidiƣan kixigǝ, yǝni kɵpqilik lǝnitiy dǝp ⱪariƣan... kixigǝ..» — muxu yǝrdǝ «kɵpqilik» ibraniy tilida «yat ǝl» degǝnni ipadilǝydu. Lekin muxu yǝrdǝ Israilni kɵrsitidu. Demǝk, Israil Hudaƣa nisbǝtǝn «yat bir ǝl» dǝp ⱪarilidu. «...padixaⱨlar kɵzlirini eqip kɵrüp ornidin turidu, ǝmǝldarlarmu bax uridu» — muxu bexarǝt bilǝn yuⱪiriⱪi bexarǝtni selixtursaⱪ, adǝmni ⱨǝyran ⱪalduridu. Ⱪul dunyaƣa nur wǝ nijat bolƣini bilǝn u adǝmlǝrning nǝprǝt-kǝmsitixigǝ, qǝtkǝ ⱪeⱪixiƣa ⱨǝm horluⱪiƣa uqraydu; biraⱪ ahirda ⱨǝtta dunyadiki padixaⱨlarmu «kɵzlirini eqip kɵrüp» ⱪulƣa bax uridu. Əmma ularning «nemǝ kɵrgǝnliki» muxu yǝrdǝ deyilmidi; buni bilix üqün «Yǝxaya»ni dawamliⱪ oⱪux kerǝk!

49:8 2Kor. 6:2

49:10 Wǝⱨ. 7:16

49:11 «... Xuningdǝk Mǝn barliⱪ taƣlirimni yol ⱪilimǝn, Mening yollirim bolsa egiz kɵtürülidu» — xübⱨisizki, muxu bexarǝtlǝr ⱨǝm jismaniy jǝⱨǝtlǝr ⱨǝm roⱨiy jǝⱨǝtliridimu ǝmǝlgǝ axurulidu. «Jismaniy jǝⱨǝttǝ» ⱪul Israil hǝlⱪini duniyaning barliⱪ qǝt-yaⱪiliridin ɵz yurtiƣa ⱪayturup, Yaⱪupning «mirasi bolƣan» Pǝlǝstinni güllǝndürüp ularƣa ⱪaytidin beƣixlaydu. Muxu ixlar yǝnǝ tɵwǝndiki 14-26-ayǝtlǝrdǝ tǝswirlinidu. Hudaning sɵzigǝ asasǝn bu ixlar «sǝn üqün bu zǝrriqilik ixtur». Uning ⱪuli Xǝytanning wǝ gunaⱨning ⱪarangƣu zindanlirida uzun yatⱪan barliⱪ mǝⱨbuslar üqün ǝrkinlikkǝ, Hudaning kǝqürümigǝ, yengi, ǝⱨmiyǝtlik ⱨayatⱪa, jümlidin jǝnnǝtkǝ erixixtiki pursǝtni yaritip beridu.

49:12 «Mana, bular bolsa ximaldin wǝ ƣǝrbtin keliwatidu, ⱨǝm muxular Sinim zeminidinmu keliwatidu» — ibraniy tilidiki «Sinim» degǝn sɵz bǝlkim ⱪǝdimki «Qin» mǝmlikiti (ⱪǝdimki «Qin» ⱨazirⱪi Junggo)ni kɵrsitix mumkin. Muxu sɵz üstidǝ baxⱪa ⱪaraxlarmu mǝwjut.

49:18 Yǝx. 60:4

49:19 «... harabǝ ⱨǝm qɵldǝrǝp kǝtkǝn jayliring... ⱨazir kelip, turmaⱪqi bolƣanlar tüpǝylidin sanga tarqiliⱪ ⱪilidu» — bu hil mǝsilǝ intayin yahxi bir mǝsilǝ, ǝlwǝttǝ. Anining yeniƣa ⱪaytip kǝlgǝn baliliri xunqǝ kɵpki, yurtⱪa patmaydu.

49:24 «Ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinƣan bolsa ⱪutuldurƣili bolamdu?» — buning mǝnisi bǝlkim Israillar yaki baxⱪa millǝtlǝr «ⱨǝⱪⱪaniyǝt jazasiƣa uqrixi sǝwǝbidin tutⱪun ⱪilinsa», undaⱪta ⱨǝⱪⱪaniy bolƣan Huda ularni ǝrkin ⱪilsa bolamdu, bolamdu? Bu Ɵzining adilliⱪiƣa hilapliⱪmu? — demǝkqi. Tɵwǝndiki ayǝtni ⱨǝm izaⱨatnimu kɵrüng.

49:24 Mat. 12:29

49:25 «Sǝn bilǝn dǝwalaxⱪanlar bilǝn Mǝnmu dǝwaliximǝn» — Hudaning bu sɵzi bǝlkim «silǝrni ǝrkin ⱪiliximda birsi adilliⱪimƣa daƣ qüxürgǝn bolsa yaki Manga: «biadil!» dǝp ǝrz ⱪilsa, Mǝn Ɵzüm igǝ, buni Ɵzüm bir tǝrǝp ⱪilimǝn» demǝkqi. Əmdi Uning ⱪandaⱪ ⱪilip «bir tǝrǝp ⱪilix»i 53-babta axkarilinidu.

49:26 Wǝⱨ. 16:6