Retir̃uhu Hin Iesu Kr̃isto
Luke
Mo Ulia
Puku Nike
Opoia non God enia mata tamlohi tari! Iesu mo mai na varama matan enia Jujuri nona tamlohi tari. Vujangi hai o er̃i hitera hin puku nike purongo, te hinau sohen harihi Luke mo ulia: Mara Samaria matea (10.25–37), Sipsip mo jalio (15.1–7), Uluvou atu mo jalio (15.11–32). Luke mo vereulia vara Iesu mo lo toho na iman Zacchaeus (19.1–10), ale mo uli retitauhi atu sei Iesu mo lo silea isan tamlohi sasati atu na talopeilopei (23.39–43).
Luke mo vere na vavahinau non Tanume Tapu mo jeu na tinapua. Mo ulia mara Tanume Tapu mo lo toho peresi John Tamlohi Paptijo na rani mo vora (1.15), isan Mary (1.35), ale sohena sava Iesu mo usuria (4.1, 14, 18; 10.21), Iesu mo vujangia vara Tanumen God enia otori atu mo jeu na tinapua God i pa silea isana tamlohi (11.13).
Luke mo ulia vara Iesu mo lo r̃omr̃omi na tilavono, mo sile na Retir̃uhu non God isara (4.18; 7.22), la pa lavi na hina r̃uhur̃uhu isana (6.20), God mo usi na tilavono na nona hanhani tavera (14.13, 21), tilavono atu Lazarus mo sahe na tuka peresi na angelo (16.20, 22), ale Iesu mo retileu vara nona tamlohi usuri la lo sile na mania isana tilavono (12.33).
Luke mo vereulia mata sava mo uli puku nike ale mara, “enau sohena na usuri mamahuni la hinau sei mo tapulo na tapulona, matan vara o pa er̃i levosahi mamahunia vara la hinau sei la vujangiho hinira moiso la varar̃uhu.” (1.3–4) Luke mo vujangia vara Iesu mo usiusi na rani mo opoi na tueni non God: hin rani atu mo paptijo (3.21), hin rani atu mo vir̃oni na nona tamlohi usuri (6.12), mo usiusi matan retiusia atu lara enia hare (9.18), hin rani atu mariviti i mate (23.34, 46), ale nona vujangi mata usiusi (11.5–9; 18.1–8, 9–14), ale vara nona tamlohi la pa sile na mania isana tilavono (12.33). Luke mo opoia vara tamlohi la levosahi mamahunia vara Iesu mo mele turu na mateia, mo ulia vara Iesu mo hani te maji hin rani atu matan enia tamlohi matea mo sopo nunua tamlohi purongo (24.42–43).
Hin puku nike
1. Mata sava Luke mo uli puku nike (1.1–4)
2. Rani vora non Iesu, John tamlohi paptijo mo pala (1.5–2.52)
3. Retisohai non John tamlohi paptijo (3.1–20)
4. Paptijo peresi na vaihite non Iesu (3.21–4.13)
5. Vavahinau non Iesu Galilee (4.14–9.50)
6. Iesu mo malue Galilee mo sahe Jerusalem (9.51–19.27)
7. Isoiso wik non Iesu: Nona mateia (19.28–23.56)
8. Iesu mo mele mauri (24.1–12)
9. Iesu mo pala, mo sahe na tuka (24.13–53)
1
Reti Tiroma Non Luke
1 Enau Luke, na uli reti nike isam tamlohi tavera Theophilus. Tamlohi matuvana la vaihitea vara la uli na sorasora mata sava mo masese isar̃a mo tikeli nake, 2 sohen la sorasora atu r̃a lavia isan la haratu enira la hitea na matara, ale enira la volitusi mata reti non God mo tapulo na tapulona. 3 Ale matana, enau sohena, mo tataholo vara a uli na hinau tari sei la masese na tapulona mo sinai nake isam tamlohi tavera r̃uhur̃uhu Theophilus, matan enau sohena na usuri mamahuni la hinau sei mo tapulo na tapulona, 4 matan vara o pa er̃i levosahi mamahunia vara la hinau sei la lo vujangiho hinira moiso la varar̃uhu.
Angelo Gabriel Mo Pala
5 Na rani non Herod supe non Judea, pr̃is matea hijana Zechariah enia mo tai na vao pr̃is non Abijah, ale narouna sohena, enia mahapin Aaron, hijana Elizabeth. 6 Ale la tupra rua sei maurira la tataholo mo r̃uhu na nahon God. La lo oloolo mamahu na nona retileu peresi na leu tari, ale tea i sopo er̃i tuvaira hin te hinau. 7 Pani mo sopo te natura matan Elizabeth mo aroaro, ale la vajiaha moiso.
8 Na rani matea, hinau matea mo masese isana hin rani atu mo lo voko peresi na nona vao pr̃is na Temple non God. 9 Vao pr̃is atu la vir̃onia usuri na nora posposi mata vir̃oni sohen la lo vaia tarea vara i unu na Temple non Moli vara i suli na hasori ea. 10 Ale rani tataholo mata suli na hasori mo mai, vao tavera mata lotu la lo pulutahi mata usiusi na jingoima.
11 Zechariah mo lo toho atu, ale angelo non Moli matea mo pala isana, mo turu na matua votavota mata suli na hasori. 12 Zechariah mara mo hite angelo atu mo hutua, ale matahu tavera mo sohonia. 13 Pani angelo atu mo verea isana mara, “Zechariah, o sopo matahu! Nom usiusi God mo rongoa moiso, ale naroum Elizabeth i pa vasusui na natum lamane matea, ale o pa tau na hijana vara John. 14 Ale i pa vaiho o avulahi, o avulahi tavera jea, ale tamlohi matuvana sohena, la pa avulahi na nona rani vora, 15 matan God i pa silea na vavahinau matea mo aulu jea. I pa sopo inu na waen teni te wai r̃ilangi tinapua hin te rani, ale Tanume Tapu i pa mar̃ivisia i tapulo na lolo pangen tinana. 16 Ale enia i pa posi na natun Israel matuvana la mele mai isan Moli nora God. 17 Ale enia i pa vano tiroma hin Moli hin suiha atu Tanumen God mo silea isan pr̃ovet Elijah, matan vara i posi na r̃omr̃omi nona tama vara la r̃omr̃omi na natura, ale la haratu la sopo oloolo hin God la usuri na posposi nona tamlohi tataholo, matan vara i vai na vao tamlohi matea la tatamahu matan Moli.” Mal 4.5
18 Ale Zechariah mo verea isan angelo atu mara, “Avei, sohena sava natu a pa er̃i levosahia vara i pa sohen ko lo verea? Matan enau na vajiaha moiso, ale taunin narouku mo jeu na rani mata nona tatape moiso.”
19 Ale angelo atu mo r̃aramia mara, “Enau Gabriel, haratu sei mo lo turu na nahon God, ale God mo r̃uleau vara a sinai isam vara a vereho hin retir̃uhu nike. 20 Ale nakerihi, o pa mengo, o sopo er̃i vere te reti vavano i tikeli rani atu i masese matan ko sopo rasu na noku reti, sei la pa masese na ranira tataholo.”
21 Ale vao tamlohi la lo saovi Zechariah na jingoima, ale la lo r̃omr̃omia vara mo pa lo toma na lolo Temple. 22 Ale mara mo malue, mo sopo er̃i retireti isara, ale la hitevosahia vara God mo vujangia na hinau matea na lolo Temple, ale mo lo vai na matamata nakonako isara, ale mo sopo er̃i retireti.
23 Ale nona rani mata vavahinau mo isoiso, ale mo mele mule. 24 Hitahun la rani atu, narouna Elizabeth mo tau natuna, ale mo luhu mata vitu mo lima mara, 25 “Moli mo r̃omr̃uhu isaku, mo lavi nar̃ihi na noku mahanuhanu mata aroaro na tamlohi.”
Retisohai Matan Iesu
26 Elizabeth mo epe puhoni mata vitu mo limarave moiso, ale God mo r̃ule pa angelo atu, Gabriel vara i sivo Nazareth, vanua matea hin Galilee, 27 mo sivo isana har̃ai maevo matea hijana Mary. La tauhoroa moiso vara i pa lahi vano isana tamlohi matea hijana Joseph, enia mahapin Supe David matea. 28 Gabriel mo pala isana mara, “Ranir̃uhu isam, engko har̃ai matea God mo r̃omr̃uhu isam mo tavera jea! Moli mo lo toho peresiho.” 29 Pani Mary, r̃omina mo tuturahi hajavua hin retireti atu, ale mo vaihitea vara i levosahi na r̃aramin retioloolo atu. 30 Ale angelo atu mo verea isana mara, “O sopo matahu! Mary, matan na masalon God mo opoia vara i r̃uhu isam. 31 Ale mo tapulo nake, o pa tau natum, ale o pa tape na lamane matea, ale o pa tau na hijana vara Iesu. 32 Enia i pa tamlohi aulu jea, ale la pa tovia Natun God, sei mo aulu jea. Ale Moli God i pa silea na suiha nona supe non tamana Supe David. 33 Enia i pa tauri na suiha vara i aulu na vaon Israel tui tui, ale i pa sopo te isoiso rani mata nona tauri na suiha.”
34 Mary mo usia isan angelo atu mara, “Hinau atu i pa mai sohena sava, matan enau har̃ai maevo matea?”
35 Angelo atu mo r̃aramia mara, “Tanume Tapu i pa mai hiniho, ale suihan God Aulu jea i pa hohoviho; ale matana, natirihi sei i pa vora i pa tapu, la pa tovia — Natun God. 36 Ale ko levosahia vara tahisam Elizabeth na nona vajiaha enia sohena, mo tau natuna lamane matea, ale vitu akerihi enia nona halimarave vitu isana har̃ai matea la verea vara enia har̃ai aroaro matea! 37 Matan mo sopo te hinau hatea i r̃ilangi jea vara God i sopo er̃i vaia.”
38 Ale Mary mara, “Varar̃uhu enau har̃ai slev non God purongo. Na opoia vara hinau atu i mai isaku sohena ko verea.” Ale angelo atu mo mele malue mo vano.
Mary Mo Rohi Elizabeth
39 Hitahun rani atu, Mary mo vele sahe na jara vutivuti, mo sivo vila na taon matea na lolon jara matan Judea. 40 Mo unu na iman Zechariah, ale mo vere na retioloolo isan Elizabeth. 41 Ale Elizabeth mara mo rongo na retioloolo non Mary, pipi atu na lolona mo hisu, ale Tanume Tapu mo mar̃ivisi Elizabeth, 42 mo verea aulu mara, “Avulahi tavera jea isam mo jeu na har̃ai tinapua. God mo ler̃uhu hin natirihi sei mo lo toho na lolom. 43 Ale enau hare vara tinan noku Moli i er̃i mai vara i rohiau? 44 Matan, vahatea purongo atu sei nara na rongo na nom retioloolo, pipi nike, na loloku mo hisu na avulahi. 45 Avulahi tavera isam matan ko rasu Moli vara i pa vai na sava mo verea isam!”
Vete Hasohaso Non Mary
46 Ale Mary mo verea mara,
“Na r̃omiku na hasohaso
God mo tavera jea,
47 ale mauriku mo avulahi tavera hin God noku Jujuri,
48 matan mo kilau mai isaku
nona har̃ai volitusi atano,
ale mo tapulo nake,
mahapi tari la pa verea vara avulahi tavera mo mai isaku,
49 matan haratu sei mo r̃ilangi jea mo vai na hinau tavera isaku,
ale hijana mo tapu.
50 Ale nona r̃omopoia
mo vano isana mahapi tari, isan la haratu sei la lo sile na oloolo tavera isana.
51 Enia mo vujangi na nona suiha,
mo leputi jalajalai la haratu la mangisi na mapura.
52 Mo lavi nar̃ihi la haratu
la lo tauri na suiha nona supe, ale mo tahe la haratu r̃omira la atano la sahe aulu.
53 Mo sohoni la haratu
la marohati na hina r̃uhu,
pani mo r̃ule nar̃ihi la haratu la tavtav la vano lekoleko.
54 Mo tueni nona volitusi Israel, usuri na nona retitauhi mata nona r̃omopoia hinira,
55 matan mo retitauhi
vara i pa r̃omopoi isan Abraham peresi na taniana na rani tui tui.”
56 Mary mo lo toho atu isan Elizabeth mata vitu mo tolu, moiso mo pa mele mule vano na jarana.
John Tamlohi Paptijo Mo Vora
57 Ale vitu non Elizabeth mo asi vara i lavlavi, ale mo vasusui na nona pipi lamane matea. 58 Ale tavtavuina peresi na tahisana la rongoa vara Moli mo r̃omr̃uhu tavera jea isana, ale la avulahi peresia. 59 Ale na halimaravtolu rani la mai vara la vai na nona tair̃alihi. Tatuara la lo opoia vara la tau na hijana vara Zechariah vara i lavi na hijan tamana, 60 pani tinana mo verea mara, “Mo vono, enia hijana John.”
61 Ale la verea isan Elizabeth lara, “Mo sopo te tavtavuim hijana i sohen haratu!” 62 Ale la vai na matamata hai isan tamana na limara vara sava hija natu, enia mo opoia vara i silea isana. 63 Ale Zechariah mo usia vara la lavi te hinau mata uliuli hinia i mai isana, ale la mar̃urahi tavera matan mo ulia mara, “Hijana enia John.” 64 Ale vahatea purongo memena mo mele materi, ale mo retireti mo hasohaso God.
65 Tahisara tari la hutura, ale la matahu, ale sorasora atu mo r̃alihi vevuhi na jara tari na jara vutivuti Judea. 66 Ale tamlohi tari sei la rongora la sopo levosahia vara natirihi atu i pa sava tamlohi pavuho natu matan liman Moli mo lo toho hinia.
Tanumen God Mo Mar̃ivisi Zechariah
67 Ale tamana, Zechariah, Tanume Tapu mo mar̃ivisia, ale mo retimangovi mara,
68 “Hasohaso tavera isan Moli God matan Israel,
matan nake mo rohi na nona tamlohi vara i jurira,
69 God mo siler̃a na Tamlohi Jujuri matea mo suiha tavera mo tai na iman nona volitusi supe David,
70 sohena nona pr̃ovet tapu tuai la verea
71 lara vara i pa jurir̃a isana nor̃a meresahi, ale na liman la haratu sei la r̃ohu hinir̃a.
72 Mo mar̃ivisi na nona retitauhi tapu sei vara i pa r̃omi na nomam pua,
73 retitauhi atu mo silea
isan tamar̃a Abraham vara i pa vaia,
74 ale vara i jurir̃a isana nor̃a meresahi, ale i pa tuenir̃a vara r̃a volitusi isana i sopo te matahu isar̃a,
75 na mauri tapu mo tataholo na nahona mata nor̃a rani tari.
76 Ale engko natuku, la pa toviho pr̃ovet non haratu mo aulu jea; matan engko o pa vano tiroma hin Moli,
mata vai mamahuni na malelena,
77 o pa vere na tamlohi sohena sava God i pa jurira matan i pa r̃omi na nora hehe.
78 matan nor̃a God enia God
mata r̃omi na tamlohi na nona r̃omr̃uhu,
matan mai non nona Jujuri mo sohena alo mo vele aulu mo sinai isar̃a na tuka,
79 vara i mera isan la haratu
la lo toho na r̃or̃oha,
ale na liman mateia,
matan vara i tiromar̃a
na malele mata tamata.”
John Tamlohi Paptijo Mo Ulua
80 Ale pa natirihi atu mo ulua, ale Tanume Tapu na maurina mo suiha, ale mo lo toho na tano koru mo tikeli na rani mata nona pala na naho tamlohin Israel.