11
Lazarusning ɵlümi
Lazarus degǝn bir adǝm kesǝl bolup ⱪalƣanidi. U Mǝryǝm wǝ ⱨǝdisi Marta turƣan, Bǝyt-Aniya degǝn kǝnttǝ turatti (bu Mǝryǝm bolsa, Rǝbgǝ huxbuy mayni sürkigǝn, putlirini ɵz qaqliri bilǝn ertip ⱪurutⱪan ⱨeliⱪi Mǝryǝm idi; kesǝl bolup yatⱪan Lazarus uning inisi idi). «bu Mǝryǝm bolsa, rǝbgǝ huxbuy mayni sürkigǝn, putlirini ɵz qaqliri bilǝn ertip ⱪurutⱪan ⱨeliⱪi Mǝryǝm idi; kesǝl bolup yatⱪan Lazarus uning inisi idi» — bu ix dǝslǝptǝ «Mat.» 26:6-13 wǝ «Mar.» 14:3-9dǝ wǝ keyin «Yuⱨ.» 12:3-8dǝ hatirilinidu. Yuⱨanna oⱪurmǝnlǝr bu ixtin Injildiki baxⱪa «bayanlar» arⱪiliⱪ alliⱪaqan hǝwǝr tapⱪan, dǝp pǝrǝz ⱪilidu.   Mat. 26:6; Mar. 14:3; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 12:3.
Lazarusning ⱨǝdiliri Əysaƣa hǝwǝrqi ǝwǝtip: «I Rǝb, mana sǝn sɵygǝn dostung kesǝl bolup ⱪaldi» dǝp yǝtküzdi.
Lekin Əysa buni anglap:
— Bu kesǝldin ɵlüp kǝtmǝydu, bǝlki bu arⱪiliⱪ Hudaning Oƣli uluƣlinip, Hudaning xan-xǝripi ayan ⱪilinidu — dedi. Yⱨ. 9:3; 11:40.
Əysa Marta, singlisi wǝ Lazarusni tolimu sɵyǝtti. Xunga u Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi. «Xunga u Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi» — bu ayǝttiki «xunga» bǝlkim oⱪurmǝnlǝrni ⱨǝyran ⱪalduridu. Bizdǝ ⱪilqǝ xübⱨǝ yoⱪki, Huda Ɵzini sɵygǝnlǝrnimu intayin sɵygǝqkǝ, ularning Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy xan-xǝripi wǝ uluƣluⱪini kɵrüp qüxinixi, xundaⱪla etiⱪadining küqǝytilixi üqün bǝzidǝ beximizdin bu ixⱪa ohxap ketidiƣan azabliⱪ ixlarni ɵtküzidu (15-ayǝtni kɵrüng). Andin keyin u muhlisliriƣa:
— Yǝⱨudiyǝgǝ ⱪayta barayli! — dedi.
Muhlisliri uningƣa:
— Ustaz, yeⱪindila u yǝrdiki Yǝⱨudiylar seni qalma-kesǝk ⱪilmaⱪqi bolƣan tursa, yǝnǝ u yǝrgǝ ⱪayta baramsǝn? — deyixti. «Ustaz» — grek tilida «Rabbi».   Yⱨ. 8:59; 10:31.
Əysa mundaⱪ dedi:
— Kündüzdǝ on ikki saǝt bar ǝmǝsmu? Kündüzi yol mangƣan kixi putlaxmas, qünki u bu dunyaning yoruⱪini kɵridu. 10 Lekin keqisi yol mangƣan kixi putlixar, qünki uningda yoruⱪluⱪ yoⱪtur.
11 Bu sɵzlǝrni eytⱪandin keyin, u:
— Dostimiz Lazarus uhlap ⱪaldi; mǝn uni uyⱪusidin oyƣatⱪili barimǝn, — dǝp ⱪoxup ⱪoydi. Mat. 9:24; Mar. 5:39; Luⱪa 8:52.
12 Xunga muhlislar uningƣa:
— I Rǝb, uhliƣan bolsa, yahxi bolup ⱪalidu, — dedi.
13 Ⱨalbuki, Əysa Lazarusning ɵlümi toƣruluⱪ eytⱪanidi, lekin ular u dǝm elixtiki uyⱪuni dǝwatidu, dǝp oylaxti. 14 Xunga Əysa ularƣa oquⱪini eytip:
— Lazarus ɵldi, — dedi. 15 — Biraⱪ silǝrni dǝp, silǝrning etiⱪad ⱪilixinglar üqün, uning ⱪexida bolmiƣanliⱪimƣa huxalmǝn. Əmdi uning yeniƣa barayli, — dedi.
16 «Ⱪoxkezǝk» dǝp atilidiƣan Tomas baxⱪa muhlisdaxliriƣa:
— Bizmu uning bilǝn billǝ barayli ⱨǝm uning bilǝn billǝ ɵlǝyli, — dedi. ««Ⱪoxkezǝk» dǝp atilidiƣan Tomas» — drek tilida ««Didimos» dǝp atilidiƣan Tomas».
 
Əysaning Lazarusni tirildürüxi
17 Əysa muhlisliri bilǝn Bǝyt-Aniyaƣa barƣanda, Lazarusning yǝrlikkǝ ⱪoyulƣiniƣa alliⱪaqan tɵt kün bolƣanliⱪi uningƣa mǝlum boldi. 18 Bǝyt-Aniya Yerusalemƣa yeⱪin bolup, uningdin altǝ qaⱪirimqǝ yiraⱪliⱪta idi, «altǝ qaⱪirim» — grek tilida «on bǝx stadiyon». Bir «stadiyon» 185 metr idi. 19 xuning bilǝn nurƣun Yǝⱨudiylar Marta bilǝn Mǝryǝmgǝ inisi toƣrisida tǝsǝlli bǝrgili ularning yeniƣa kǝlgǝnidi. 20 Marta ǝmdi Əysaning keliwatⱪinini anglapla, uning aldiƣa qiⱪti. Lekin Mǝryǝm bolsa ɵyidǝ olturup ⱪaldi.
21 Marta ǝmdi Əysaƣa: — I Rǝb, bu yǝrdǝ bolƣan bolsang, inim ɵlmigǝn bolatti. 22 Ⱨeliⱨǝm Hudadin nemini tilisǝng, Uning sanga xuni beridiƣanliⱪini bilimǝn, — dedi.
23 — Ining ⱪayta tirilidu, — dedi Əysa.
24 Marta:
— Ahirⱪi künidǝ, yǝnǝ tirilix künidǝ uning jǝzmǝn tirilidiƣanliⱪini bilimǝn, — dedi. Dan. 12:2; Luⱪa 14:14; Yⱨ. 5:29.
25 Əysa uningƣa: — Tirilix wǝ ⱨayatliⱪ mǝn ɵzümdurmǝn; manga etiⱪad ⱪilƣuqi kixi ɵlsimu, ⱨayat bolidu; Yⱨ. 1:4; 3:16, 36; 5:24; 6:47; 14:6; 1Yuⱨa. 5:10. 26 wǝ ⱨayat turup, manga etiⱪad ⱪilƣuqi ǝbǝdil’ǝbǝd ɵlmǝs; buningƣa ixinǝmsǝn? Yⱨ. 6:51.
27 U uningƣa: — Ixinimǝn, i Rǝb; sening dunyaƣa kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan Mǝsiⱨ, Hudaning Oƣli ikǝnlikinggǝ ixinimǝn. Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luⱪa 9:20; Yⱨ. 6:69.
28 Buni dǝp bolup, u berip singlisi Mǝryǝmni astiƣina qaⱪirip:
— Ustaz kǝldi, seni qaⱪiriwatidu, — dedi.
29 Mǝryǝm buni anglap, dǝrⱨal ornidin turup, uning aldiƣa bardi 30 (xu pǝyttǝ Əysa tehi yeziƣa kirmigǝn bolup, Marta uning aldiƣa mengip, uqrixip ⱪalƣan yǝrdǝ idi). 31 Əmdi Mǝryǝmgǝ tǝsǝlli beriwatⱪan, ɵydǝ uning bilǝn olturƣan Yǝⱨudiylar uning aldirap ⱪopup sirtⱪa qiⱪip kǝtkinini kɵrüp, uni ⱪǝbrigǝ berip xu yǝrdǝ yiƣa-zar ⱪilƣili kǝtti, dǝp oylap, uning kǝynidin mengixti.
32 Mǝryǝm ǝmdi Əysa bar yǝrgǝ barƣanda uni kɵrüp, ayiƣiƣa ɵzini etip:
— I Rǝb, bu yǝrdǝ bolƣan bolsang, inim ɵlmigǝn bolatti! — dedi.
33 Əysa Mǝryǝmning yiƣa-zar ⱪilƣinini, xundaⱪla uning bilǝn billǝ kǝlgǝn Yǝⱨudiy hǝlⱪning yiƣa-zar ⱪilixⱪinini kɵrgǝndǝ, roⱨida ⱪattiⱪ piƣan qekip, kɵngli tolimu biaram boldi wǝ: «Əysa... roⱨida ⱪattiⱪ piƣan qekip, kɵngli tolimu biaram boldi» —Əysa nemigǝ xundaⱪ inkas ⱪayturdi? Bizningqǝ, bu uning gunaⱨning insanlarni ɵlümgǝ wǝ ⱨalakǝtkǝ, jümlidin Xǝytanning ilkigǝ elip barƣanliⱪi tüpǝylidin bolƣan parakǝndiqilik wǝ piƣan-ⱪayƣuƣa ⱪarap, bu ixlardin ⱪattiⱪ ⱨayajanlanƣanliⱪi wǝ bǝlkim ƣǝzǝplǝngǝnlikini kɵrsitidu. 34 — Uni ⱪǝyǝrgǝ ⱪoydunglar? — dǝp soridi.
— I Rǝb, kelip kɵrgin, — deyixti ular.
35 Əysa kɵz yexi ⱪildi. «Əysa kɵz yexi ⱪildi» — Əysaning kɵz yaxliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtalmisaⱪ bolmaydu.   Luⱪa 19:41. 36 Yǝⱨudiy hǝlⱪi: — Ⱪaranglar, u uni ⱪanqilik sɵygǝn! — deyixti. 37 Wǝ ulardin bǝziliri:
— Ⱪariƣuning kɵzini aqⱪan bu kixi kesǝl adǝmni ɵlümdin saⱪlap ⱪalalmasmidi? — deyixti.
38 Əysa iqidǝ yǝnǝ ⱪattiⱪ piƣan qekip, ⱪǝbrining aldiƣa bardi. Ⱪǝbri bir ƣar idi; uning kirix aƣziƣa qong bir tax ⱪoyuⱪluⱪ idi. 39 Əysa:
— Taxni eliwetinglar! — dedi.
Ɵlgüqining ⱨǝdisi Marta:
— I Rǝb, yǝrlikkǝ ⱪoyƣili tɵt kün boldi, ⱨazir u purap kǝtkǝndu, — dedi.
40 Əysa uningƣa:
— Mǝn sanga: «Etiⱪad ⱪilsang, Hudaning xan-xǝripini kɵrisǝn» degǝnidimƣu! — dedi.
41 Buning bilǝn halayiⱪ taxni eliwǝtti. Əysa kɵzlirini asmanƣa tikip mundaⱪ dua ⱪildi:
— I Ata, tilikimni angliƣining üqün sanga tǝxǝkkür eytimǝn. 42 Tilǝklirimni ⱨǝmixǝ anglaydiƣanliⱪingni bilimǝn; lekin xundaⱪ bolsimu, ǝtrapimdiki muxu halayiⱪ sening meni ǝwǝtkǝnlikinggǝ ixǝnsun dǝp, buni eytiwatimǝn! Yⱨ. 12:30.
43 Bu sɵzlǝrni ⱪilƣandin keyin, u yuⱪiri awazda:
— Lazarus, taxⱪiriƣa qiⱪ! — dǝp towlidi.
44 Ɵlgüqi ⱪol-putliri kepǝnlǝngǝn, engiki tengilƣan ⱨalda taxⱪiriƣa qiⱪti. Əysa ularƣa:
— Kepǝnni yexiwetip, uni azad ⱪilinglar! — dedi. Yⱨ. 20:7.
 
Əysani ɵltürüx suyiⱪǝsti
Mat. 26:1-5; Mar. 14:1-2; Luⱪa 22:1-2
45 Mǝryǝmning yeniƣa pǝtǝ ⱪilip kelip, uning ǝmillirini kɵrgǝn Yǝⱨudiylar iqidin nurƣunliri uningƣa etiⱪad ⱪildi. 46 Lekin ularning iqidǝ bǝziliri Pǝrisiylǝrning yeniƣa berip, Əysaning ⱪilƣan ixlirini mǝlum ⱪilixti. 47 Xunga bax kaⱨinlar wǝ Pǝrisiylǝr Yǝⱨudiylarning kengǝxmisini yiƣip:
— Ⱪandaⱪ ⱪiliximiz kerǝk? Bu adǝm nurƣun mɵjizilik alamǝtlǝrni yaritiwatidu. Zǝb. 2:2; Mat. 26:3; Mar. 14:1; Luⱪa 22:2; Ros. 4:27. 48 Uningƣa xundaⱪ yol ⱪoyup beriwǝrsǝk, ⱨǝmmǝ adǝm uningƣa etiⱪad ⱪilip ketidu. Xundaⱪ bolƣanda, Rimliⱪlar kelip bu bizning jayimiz wǝ ⱪowmimizni wǝyran ⱪiliwetidu! — deyixti. «Rimliⱪlar kelip bu bizning jayimiz wǝ ⱪowmimizni wǝyran ⱪiliwetidu!» — «bu bizning jayimiz» bizningqǝ ibadǝthanini kɵrsǝtsǝ kerǝk. Eniⱪki, bu adǝmlǝrning ibadǝthanini «Hudaning» demǝydu, bǝlki «bizning» dǝydu. Ularning gepidin roxǝnki, ɵzining mǝnpǝǝtini birinqi orunƣa ⱪoyidu, ɵz hǝlⱪining tinq-amanliⱪini ikkinqi orunƣa ⱪoyidu.
«Bu bizning jayimiz» baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bizning bu ornimiz» (demǝk, mǝnsipimiz).
49 Ularning iqidǝ biri, yǝni xu yili bax kaⱨin bolƣan Ⱪayafa:
— Silǝr ⱨeqnemini bilmǝydikǝnsilǝr! 50 Pütün hǝlⱪning ⱨalak boluxining orniƣa, birla adǝmning ular üqün ɵlüxining ǝwzǝllikini qüxinip yǝtmǝydikǝnsilǝr, — dedi Yⱨ. 18:14. 51-52 (bu sɵzni u ɵzlükidin eytmiƣanidi; bǝlki u xu yili bax kaⱨin bolƣanliⱪi üqün, Əysaning Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün, xundaⱪla pǝⱪǝt u hǝlⱪ üqünla ǝmǝs, bǝlki Hudaning ⱨǝr yanƣa tarⱪilip kǝtkǝn pǝrzǝntlirining ⱨǝmmisini bir ⱪilip uyuxturux üqün ɵlidiƣanliⱪidin aldin bexarǝt berip xundaⱪ degǝnidi). «bu sɵzni u ɵzlükidin eytmiƣanidi; bǝlki u xu yili bax kaⱨin bolƣanliⱪi üqün... aldin bexarǝt berip xundaⱪ degǝnidi» — demǝk, gǝrqǝ u ɵzi hudasiz adǝm bolsimu, Tǝwrat bekitkǝn orunda turƣaq, Muⱪǝddǝs Roⱨ uning arⱪiliⱪ (ɵzining dǝwatⱪinining mǝnisini toluⱪ qüxǝnmigǝn ⱨalda) bexarǝt bǝrdi.   Əf. 2:14, 15, 16.
53 Xuning bilǝn ular mǝsliⱨǝtlixip, xu kündin baxlap Əysani ɵltürüwetixni ⱪǝstlidi. 54 Xuning üqün Əysa ǝmdi Yǝⱨudiylar arisida axkara yürmǝytti, u u yǝrdin ayrilip qɵlgǝ yeⱪin rayondiki Əfraim isimlik bir xǝⱨirigǝ berip, muhlisliri bilǝn u yǝrdǝ turdi.
55 Əmdi Yǝⱨudiylarning «ɵtüp ketix ⱨeyti»ƣa az ⱪalƣanidi. Nurƣun kixilǝr taⱨarǝtni ada ⱪilix üqün, ⱨeyttin ilgiri yezilardin Yerusalemƣa kelixti. «Nurƣun kixilǝr taⱨarǝtni ada ⱪilix üqün...» — muxu yǝrdiki «taⱨarǝt» toƣruluⱪ: Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, birsi ɵlük bir nǝrsigǝ, ⱪanƣa yaki mǝlum kesǝl yarisiƣa tegip kǝtkǝn bolsa, «napak» dǝp ⱨesablinatti wǝ xundaⱪla pak ⱨesablinix üqün yuyunuxi kerǝk wǝ yǝnǝ bǝzi ǝⱨwallardimu ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi. Uning üstigǝ pǝrisiylǝr wǝ «Tǝwrat ustazliri» ɵzlükidin bu ixlarƣa nurƣun baxⱪa murǝkkǝp ⱪaidilǝrni ⱪoxuwalƣanidi. Mǝsilǝn, «Mar.» 7:3-4ni kɵrüng. Xunga «taⱨarǝt»ni ɵtküzüxkǝ bǝzidǝ heli waⱪit kerǝk bolƣan. «Yerusalemƣa kelixti» — grek tilida «Yerusalemƣa qiⱪixti». 56 Xuning bilǝn billǝ xu kixilǝr Əysani izdǝxti. Ular ibadǝthanida yiƣilƣanda bir-birigǝ:
— Ⱪandaⱪ oylawatisilǝr? U ⱨeyt ɵtküzgili kǝlmǝsmu? — deyixti. Yⱨ. 7:11.
57 Bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝr bolsa uni tutux üqün, ⱨǝrkimning uning ⱪǝyǝrdilikini bilsǝ, mǝlum ⱪilixi toƣruluⱪ pǝrman qiⱪarƣanidi.
 
 

11:2 «bu Mǝryǝm bolsa, rǝbgǝ huxbuy mayni sürkigǝn, putlirini ɵz qaqliri bilǝn ertip ⱪurutⱪan ⱨeliⱪi Mǝryǝm idi; kesǝl bolup yatⱪan Lazarus uning inisi idi» — bu ix dǝslǝptǝ «Mat.» 26:6-13 wǝ «Mar.» 14:3-9dǝ wǝ keyin «Yuⱨ.» 12:3-8dǝ hatirilinidu. Yuⱨanna oⱪurmǝnlǝr bu ixtin Injildiki baxⱪa «bayanlar» arⱪiliⱪ alliⱪaqan hǝwǝr tapⱪan, dǝp pǝrǝz ⱪilidu.

11:2 Mat. 26:6; Mar. 14:3; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 12:3.

11:4 Yⱨ. 9:3; 11:40.

11:6 «Xunga u Lazarusning kesǝl ikǝnlikini angliƣan bolsimu, ɵzi turuwatⱪan jayda yǝnǝ ikki kün turdi» — bu ayǝttiki «xunga» bǝlkim oⱪurmǝnlǝrni ⱨǝyran ⱪalduridu. Bizdǝ ⱪilqǝ xübⱨǝ yoⱪki, Huda Ɵzini sɵygǝnlǝrnimu intayin sɵygǝqkǝ, ularning Hudaning ⱨǝⱪiⱪiy xan-xǝripi wǝ uluƣluⱪini kɵrüp qüxinixi, xundaⱪla etiⱪadining küqǝytilixi üqün bǝzidǝ beximizdin bu ixⱪa ohxap ketidiƣan azabliⱪ ixlarni ɵtküzidu (15-ayǝtni kɵrüng).

11:8 «Ustaz» — grek tilida «Rabbi».

11:8 Yⱨ. 8:59; 10:31.

11:11 Mat. 9:24; Mar. 5:39; Luⱪa 8:52.

11:16 ««Ⱪoxkezǝk» dǝp atilidiƣan Tomas» — drek tilida ««Didimos» dǝp atilidiƣan Tomas».

11:18 «altǝ qaⱪirim» — grek tilida «on bǝx stadiyon». Bir «stadiyon» 185 metr idi.

11:24 Dan. 12:2; Luⱪa 14:14; Yⱨ. 5:29.

11:25 Yⱨ. 1:4; 3:16, 36; 5:24; 6:47; 14:6; 1Yuⱨa. 5:10.

11:26 Yⱨ. 6:51.

11:27 Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luⱪa 9:20; Yⱨ. 6:69.

11:33 «Əysa... roⱨida ⱪattiⱪ piƣan qekip, kɵngli tolimu biaram boldi» —Əysa nemigǝ xundaⱪ inkas ⱪayturdi? Bizningqǝ, bu uning gunaⱨning insanlarni ɵlümgǝ wǝ ⱨalakǝtkǝ, jümlidin Xǝytanning ilkigǝ elip barƣanliⱪi tüpǝylidin bolƣan parakǝndiqilik wǝ piƣan-ⱪayƣuƣa ⱪarap, bu ixlardin ⱪattiⱪ ⱨayajanlanƣanliⱪi wǝ bǝlkim ƣǝzǝplǝngǝnlikini kɵrsitidu.

11:35 «Əysa kɵz yexi ⱪildi» — Əysaning kɵz yaxliri toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtalmisaⱪ bolmaydu.

11:35 Luⱪa 19:41.

11:42 Yⱨ. 12:30.

11:44 Yⱨ. 20:7.

11:47 Zǝb. 2:2; Mat. 26:3; Mar. 14:1; Luⱪa 22:2; Ros. 4:27.

11:48 «Rimliⱪlar kelip bu bizning jayimiz wǝ ⱪowmimizni wǝyran ⱪiliwetidu!» — «bu bizning jayimiz» bizningqǝ ibadǝthanini kɵrsǝtsǝ kerǝk. Eniⱪki, bu adǝmlǝrning ibadǝthanini «Hudaning» demǝydu, bǝlki «bizning» dǝydu. Ularning gepidin roxǝnki, ɵzining mǝnpǝǝtini birinqi orunƣa ⱪoyidu, ɵz hǝlⱪining tinq-amanliⱪini ikkinqi orunƣa ⱪoyidu. «Bu bizning jayimiz» baxⱪa birhil tǝrjimisi: «bizning bu ornimiz» (demǝk, mǝnsipimiz).

11:50 Yⱨ. 18:14.

11:51-52 «bu sɵzni u ɵzlükidin eytmiƣanidi; bǝlki u xu yili bax kaⱨin bolƣanliⱪi üqün... aldin bexarǝt berip xundaⱪ degǝnidi» — demǝk, gǝrqǝ u ɵzi hudasiz adǝm bolsimu, Tǝwrat bekitkǝn orunda turƣaq, Muⱪǝddǝs Roⱨ uning arⱪiliⱪ (ɵzining dǝwatⱪinining mǝnisini toluⱪ qüxǝnmigǝn ⱨalda) bexarǝt bǝrdi.

11:51-52 Əf. 2:14, 15, 16.

11:55 «Nurƣun kixilǝr taⱨarǝtni ada ⱪilix üqün...» — muxu yǝrdiki «taⱨarǝt» toƣruluⱪ: Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ, birsi ɵlük bir nǝrsigǝ, ⱪanƣa yaki mǝlum kesǝl yarisiƣa tegip kǝtkǝn bolsa, «napak» dǝp ⱨesablinatti wǝ xundaⱪla pak ⱨesablinix üqün yuyunuxi kerǝk wǝ yǝnǝ bǝzi ǝⱨwallardimu ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi. Uning üstigǝ pǝrisiylǝr wǝ «Tǝwrat ustazliri» ɵzlükidin bu ixlarƣa nurƣun baxⱪa murǝkkǝp ⱪaidilǝrni ⱪoxuwalƣanidi. Mǝsilǝn, «Mar.» 7:3-4ni kɵrüng. Xunga «taⱨarǝt»ni ɵtküzüxkǝ bǝzidǝ heli waⱪit kerǝk bolƣan. «Yerusalemƣa kelixti» — grek tilida «Yerusalemƣa qiⱪixti».

11:56 Yⱨ. 7:11.