Mbuli Inojile yandichigwe na
Matei
Chilongole
Mbuli Inojile vyoyandichigwe na Matei ndo chimwe mwa vitabu vine viwele mli ilagano lya sambi vilingusima mbuli ya ukomu wa Yesu Kilistu. Chila chimwe cha vitabu avyo changuchemigwa Injili ilinguzeleka kota Mbuli Inojile. Navyandichigwa na Matei na Malichi na Lukasi na Yohana, Yesu loyabagame. Wasomile hawavizelele mhela wa Mbuli Inojile ya Matei hoyandichigwe. Ila hanji wangijesa nayali kuli mhela wa makumi sita kulawila Yesu loyavumbuche. Kahi honhu nahoyandichigwe hailinguzeleka. Ila wangijesa kota nayandichigwa Palestina kuli muji wa Yelusalemu.
Nayandichigwa na Matei. Nayali mkongoza kodi mhela naloyang'hali chemigwa na Yesu. Yawe mlanguswa wa heye. Kahi nakazeleka kwa itagwa lya Lawi. Matei nayali yumwe mwa wala watumigwa kumi na weli. Nakawandichila Wayahudi weng'ha. Ahi toweza kona kota Matei nakandika kwa Wayahudi kwa vila nakandika iwalile ilagano lya katali mzidi ya mala makumi sita mli chitabu achi. Nakagana kulajila kota Yesu nayali maseya. Mlohozi yahaguligwe na Nguluwi nayalavilwe uloli katali. Matei kahi nakandika menji gawalile Undewa wa Nguluwi. Wayahudi nawejesa kota maseya loyoyile nayahawele mndewa wa isi yeng'ha. Matei nakandika goya kwa kusima mbuli ya undewa wa chimuhe wa Nguluwi.
Mbuli Inojile navyoyandichigwe na Matei. Ndo chitabu chinojile cha kwaluka kulangusila mli ilagano lya sambi kwa vila china menji kulawa mli ilagano lya katali. Changulumbiza malagano meli. Wasomile wenji wangijesa kota Matei nakajeza kwandika kwa kuchiwhaniza chitabu achi na vitabu vihano vya Musa mli ilagano lya katali. Kudamla kwa Yesu kuchidunda Matei sula ya 5-7. Yanguwhanizwa na malajizo goyapegwe Musa. (Chikumbuchilo 19:3-23; 33).
Gali mgati
Matei kangwaluka kwa kusima kuvumbuka kwa Yesu na kwaluka kwa mijito ya heye sula ya 1-4.
Hamba Matei kangusima mijito ya Yesu na menji kuli ulanguso wa heye sula ya 5-25.
Mwiso Matei kangusima kuduma kwa mijito ya Yesu na kubagama kwa heye na kuzilipuka sula ya 26-28.
1
Lukolo lwa Yesu Kilistu
(Lukasi 3:23-38)
1 Yesu Kilistu kalawila mlukolo lwa Daudi na Daudi yali wa lukolo lwa Ibulahimu na achi ndo chitabu cha lukolo lwa heye.
2 Ibulahimu nakamponda Isaka. Na Isaka nakamponda Yakubu. Na Yakubu nakamponda Yudasi na wakulugwe. 3 Yudasi na kamlela Pelezi na Zela mayao yali Tamali. Pelezi na kamlela Heziloni, Na Heziloni na kamlela Lami, 4 Lami nakamponda Aminadabu na Aminadabu nakamponda Nashoni. Na Nashoni nakamponda Salimoni. 5 Salimoni nakamponda Boazi, mayake Boazi nayali Lahabu, Boazi na Lutu na wamlela Obedi, na Obedi nakamponda Jese.
6 Na heye Jese nakamponda mndewa Daudi, na Daudi nakamponda Solomoni na mayake Solomoni yali mdala wa Uliya. 7 Solomoni nakamponda Lohoboamu. Na Lohoboamu nakamponda Abiya. Na Abiya nakamponda Asa, 8 Asa nakamponda Yohoshafati. Na Yohoshafati nakamponda Yolamu. Na Yolamu nakamponda Uziya, 9 Uziya nakamponda Josamu na Josamu nakamponda Ahazi. Na Ahazi nakamponda Hezekia, 10 Hezekia nakamponda Manase. Na Manase nakamponda Amoni. Na Amoni nakamponda Yosiya, 11 Yosiya nakamponda Yekoniya na wang'holoze. Awo wali mhela wa Wayahudi wahilikwe mu upogozi ako Babiloni.
12 Kulawa Wayahudi kuhilikwa mu upogozi Babiloni, Yekoniya nakamponda Sheatieli, Sheatieli nakamponda Zolobabeli, 13 Zolobabeli nakamponda Abiudi. Na Abiudi nakamponda Eliakimu. Na Eliakimu nakamponda Azoli, 14 Azoli nakamponda Zadoki. Na Zadoki nakamponda Akimu. Na Akimu nakamponda Eliudi, 15 Eliudi nakamponda Eliazali. Na Eliazali nakamponda Masani. Na Masani nakamponda Yakubu, 16 Yakubu nakamponda Yusufu. Mlume wa Maliya mayake Yesu. Yalinguchemigwa Kilistu.
17 Lelo hamba kwali na lulelo kumi na vine. Kulawa Ibulahimu mbaka Daudi. Na kumi na vine viyage kulawa Daudi mbaka Wayahudi Waholigwe mu upogozi Babiloni. Na kumi na vine viyage kulawa baho mbaka mhela wa Kilistu Mlohozi.
Kuvumbuka kwa Yesu Kilistu
(Lukasi 2:1-7)
18 Leka ahi ndo vyoyaleleche Yesu Kilistu, Maliya, Mayake. Nakabanichilwa na Yusufu. Ila lowali wang'hali kihola kota munhu na mdala wa heye. Nakewona kana himila kwa ludali lwa Muhe Yelile. 19 Yusufu mzenjele wa maliya. Kwa vila yali munhu yali yodita ganojile. Nahaganile kumbasa soni hazelu. Ahyo nakagana kubena izenjele kwa uviso. 20 Vyoyali yochijesa mbuli ayo. Mhilisi wa Mkulu Nguluwi kamlawila koyawasile kalota yolonjelwa kota, “Yusufu mwana wa Daudi, uleche kudumba kumhola maliya yawe mchewako, na heye kana himila kwa ludali lwa Muhe Yelile. 21 Kolela mwana mlume. Na hegwe kompa itagwa Yesu. Kwa vila heye ndo yowalohola wanhu wa heye kuli gehile ga hewo.”
22 Leka aga geng'ha nagalawila kwenela kwa ula ulonzi wa Mkulu loyalonjile kukolela Mloli wa Nguluwi vyoyalonjile, 23 “Mdala yohanating'hana na mlume kowa na himila na koponda mwana mlume. Na hewo womchema itagwa Imanueli izeleche Nguluwi kahamwe na hetwe.”
24 Yusufu vyoyenuche kamhola maliya kota mhilisi wa Mkulu vyo yamlonjele yadite. 25 Ila Yusufu nahamzelele maliya hebu chilukuli mbaka vyoyalelile mwana mlume. Na heye Yusufu nakamchema mwana itagwa Yesu.