□1:1 «ئەيسا مەسىھنىڭ قۇلى ۋە روسۇلى بولغان مەنكى سىمېئون پېترۇس» ــ «سىمېئون» باشقا يەرلەردە «سىمون» دېيىلىدۇ. «خۇدايىمىز ۋە قۇتقۇزغۇچىمىز ئەيسا مەسىھ» ــ بۇ ئىبارىدىن ئېنىقكى، ئەيسا (تەبىئىتىدە) ھەم خۇدا ھەم خۇتقۇزغۇچىدۇر. «بىز بىلەن ئوخشاش قىممەتلىك بىر ئېتىقادقا مۇيەسسەر قىلىنغانلارغا سالام!» ــ «ئوخشاش قىممەتلىك بىر ئېتىقادقا مۇيەسسەر قىلىنغان» دېگەن مۇشۇ ئىبارىدىن ئېنىق كۆرۈنىدۇكى، ھەقىقىي ئېتىقاد خۇدانىڭ ئۆزىدىن كېلىدۇ.

■1:2 يـۇھ. 17‏:3؛ رىم. 1‏:7؛ 1پېت. 1‏:2؛ يەھ. 2.

□1:3 «ئۆزىنىڭ شان-شەرىپى ۋە ئېسىل پەزىلىتىنىڭ تەسىرى ئارقىلىق بىزنى چاقىرغۇچى» ــ مۇشۇ زات رەب ئەيسا مەسىھ، ئەلۋەتتە.

■1:4 يەش. 56‏:5؛ يـۇھ. 1‏:12؛ رىم. 8‏:15؛ گال. 3‏:26.

□1:5 «دەل مۇشۇ سەۋەبتىن، سىلەر پۈتۈن كۈچۈڭلار بىلەن ئېتىقادىڭلارغا ئېسىل پەزىلەتنى، ئېسىل پەزىلىتىڭلارغا بىلىمنى،... (قوشۇشقا ئىنتىلىڭلار)» ــ «بىلىم» مۇشۇ يەردە خۇدانىڭ يولى توغرۇلۇق بىلىم، ئەلۋەتتە.

■1:8 تىت. 3‏:14.

■1:9 يەش. 59‏:10؛ زەف. 1‏:17.

□1:10 «شۇنىڭ ئۈچۈن، ئى قېرىنداشلار، سىلەر خۇدا تەرىپىدىن چاقىرىلغانلىقىڭلارنى، شۇنداقلا تاللانغانلىقىڭلارنى جەزملەشتۈرۈشكە ئىنتىلىڭلار. شۇنداق قىلساڭلار، ھېچقاچان تېيىلىپ كەتمەيسىلەر» ــ «تېيىلىپ كەتمەيسىلەر» دېگەن ئىبارىنى بەزىلەر بۇ ئىبارە نىجاتتىن مەھرۇم بولۇش دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ، دەپ قارايدۇ. بىزنىڭچە ئۇ گۇناھ سادىر قىلىشنى كۆرسىتىدۇ دەپ قارايمىز (مەسىلەن، «ياق.» 2:3نى كۆرۈڭ، ئوخشاش سۆز شۇ ئايەتتە ئىشلىتىلىدۇ).

□1:11 «رەببىمىز ۋە قۇتقۇزغۇچىمىز ئەيسا مەسىھنىڭ مەڭگۈلۈك پادىشاھلىقىدىمۇ قىزغىن قارشى ئېلىنىسىلەر» ــ «قىزغىن قارشى ئېلىنىسىلەر» دېگەنلىك گرېك تىلىدا «كىرىش يولۇڭلار كەڭرىچىلىك بىلەن سىزلەرگە تەمىنلىنىدۇ» دېگەن ئىبارە بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.

□1:13 «مەن مۇشۇ چېدىرىمدا بولساملا...» ــ «چېدىرىم» ــ پېترۇسنىڭ ئۆز تېنىنى كۆرسىتىدۇ، ئەلۋەتتە. لېكىن ئۇ مۇشۇ سۆز بىلەن ھەربىر ئېتىقادچىنىڭ تېنىنى ئىسرائىللار چۆل-باياۋاندا خۇدانىڭ ئەمرى بىلەن ياسىغان «ئىبادەت چېدىرى»غا ئوخشىتىدۇ. خۇدانىڭ ئۆز شان-شەرىپى بۇ «ئاددىي چېدىر»دا ماكانلاشتۇرۇلغان ۋە شۇنىڭدەك ھازىر ھەربىر ئېتىقادچىنىڭ تېنىدە مەۋجۇتتۇر («يۇھ.» 14:1، 21:2، «1كور.» 9:3 ۋە 16، 19:6نى كۆرۈڭ).

■1:13 2پېت. 3‏:1.

□1:14 «چۈنكى رەببىمىز ئەيسا مەسىھنىڭ بۇرۇن ماڭا ئايان قىلغىنىدەك، مېنىڭ بۇ چېدىرىم پات ئارىدا ئۇچامدىن سېلىۋېتىلىدىغانلىقىنى بىلىپ تۇرۇپتىمەن» ــ «يۇھ.» 18:21-19نى كۆرۈڭ.

■1:14 يـۇھ. 21‏:19،18؛ 2تىم. 4‏:6.

□1:15 «مەن بۇ دۇنيادىن كەتكىنىمدىن كېيىنمۇ» ــ «بۇ دۇنيادىن كېتىش»: ــ بۇ ئىبارە گرېك تىلىدا «ئەكسودوس» دېگەن سۆز («مىسىردىن چىقىش» بىلەن مۇناسىۋەتلىك) بىلەن ئىپادىلىنىدۇ («لۇقا» 31:9نى كۆرۈڭ). «بەرھەق، مەن سىلەرنىڭ بۇ ئىشلارنى مەن بۇ دۇنيادىن كەتكىنىمدىن كېيىنمۇ ھەرۋاقىت ئېسىڭلارغا كەلتۈرۈشۈڭلار ئۈچۈن كۈچۈمنىڭ بارىچە ئىنتىلىمەن» ــ «بۇ ئىشلار» بولسا: (1) مۇشۇ ئىككىنچى خەتنىڭ مەزمۇنىنى؛ (2) «يۇھ.» 21-بابتا خاتىرىلەنگەن ئىشلارنى (مەسىھنىڭ پېترۇسنىڭ دۇنيادىن كېتىش يولى توغرۇلۇق بېشارەتلىرى)نى كۆرسەتسە كېرەك. بىز بىرىنچى چۈشەنچىگە مايىلمىز.

□1:16 «بىز سىلەرگە ... ئۇقتۇرغىنىمىزدا ... بىز ئۇنىڭ ھەيۋەتلىك شان-شۆھرىتىگە ئۆز كۆزىمىز بىلەن گۇۋاھچىمىز» ــ بۇ ئايەتتىكى «بىز» دېگەن سۆز پېترۇسنىڭ ئۆزىنى ۋە يۇھاننا، ياقۇپ قاتارلىق روسۇللارنى كۆرسىتىدۇ. «ئەيسا مەسىھنىڭ كۈچ-قۇدرىتى ۋە ھازىر بولۇشى (ياكى «قايتىپ كېلىشى»)» ــ («ھازىر بولۇشى» گرېك تىلىدا «پارۇسىيا») دېگەن سۆزلەر بىرىنچىدىن مۇشۇ يەردە، شۈبھىسىزكى، مەسىھنىڭ ئۇلارنىڭ كۆز ئالدىدا ئۆزگىرىپ، شان-شەرىپى ئىچىدە كۆرۈنگەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ («ماتتا» 17-باب، «ماركۇس» 9-باب، «لۇقا» 9-بابنى كۆرۈڭ). ئىككىنچىدىن، بۇ سۆزلەر يەنە ئىنجىلدا ئادەتتە مەسىھنىڭ قايتىپ كېلىشىنى كۆرسىتىدۇ؛ چۈنكى ئۇ قايتىپ كەلگەندە ئۇنىڭ شان-شەرىپى ھەقىقەتەن ئايان بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن مۇشۇ يەردە ئۇنىڭ دۇنياغا قايتىپ كېلىشىنىمۇ كۆرسىتىدۇ. «...بەلكى بىز ئۇنىڭ ھەيۋەتلىك شان-شۆھرىتىگە ئۆز كۆزىمىز بىلەن گۇۋاھچىمىز» ــ «ئۇنىڭ» گرېك تىلىدا «ئاشۇنىڭ» بىلەن ئىپادىلىنىدۇ. مۇشۇ يەردە «ئاشۇنىڭ» دېگەن سۆز پېترۇسنىڭ مەسىھكە بولغان چوڭقۇر ھۆرمىتىنى ۋە يېقىن مۇناسىۋىتىنى بىلدۈرىدۇ.

■1:16 مات. 17‏:1؛ يـۇھ. 1‏:14؛ 1كور. 1‏:17؛ 2‏:1، 4؛ 4‏:20؛ 1يۇھ. 1‏:1.

□1:17 «چۈنكى ئۇ مۇقەددەس تاغدا خۇدائاتىدىن شان-شۆھرەت ۋە ئۇلۇغلۇققا ئېرىشكەندە، ئاشۇ ئۇلۇغ شان-شەرەپلىك يەردىن: «بۇ مېنىڭ سۆيۈملۈك ئوغلۇم، مەن ئۇنىڭدىن خۇرسەنمەن» دېگەن شۇنداق زور بىر ئاۋاز ئۇنىڭغا يەتكۈزۈلۈپ ئاڭلاندى» ــ «ئاشۇ ئۇلۇغ شان-شەرەپلىك يەر» بولسا ئاسمان، ئەرشتۇر.

■1:17 مات. 3‏:17؛ 17‏:5؛ مار. 1‏:11؛ 9‏:7؛ لۇقا 3‏:22؛ 9‏:35؛ كول. 1‏:13.

□1:18 «مۇقەددەس تاغدا بىز ئۇنىڭغا ھەمراھ بولۇپ بىللە تۇرغان بولغاچقا، ئەرشتىن بۇ ئاۋاز ئاڭلانغىنىدا بىزمۇ ئۆز قۇلىقىمىز بىلەن ئۇنى ئاڭلىدۇق» ــ «ماتتا» 17-باب، «ماركۇس» 9-باب، «لۇقا» 9-بابنى كۆرۈڭ.

□1:19 «ئۇنىڭ ئۈستىگە ھەممىمىزدە پەيغەمبەرلەر يەتكۈزگەن تولىمۇ ئىشەنچلىك بېشارەتلىك سۆز-كالام باردۇر» ــ باشقا بىرخىل تەرجىمىسى: «ئۇنىڭ ئۈستىگە ھەممىمىزدە بۇنىڭدىن تېخىمۇ ئىشەنچلىك بېشارەتلىك سۆز-كالام (پەيغەمبەرلەر يەتكۈزگەن سۆز-كالام) باردۇر». پېترۇس بۇ يەردە: «پەيغەمبەرلەرنىڭ سۆزلىرى ھەتتا مېنىڭ گۇۋاھلىقىمدىنمۇ ئىشەنچلىكتۇر (چۈنكى مەسىھ توغرۇلۇق بېشارەت بەرگۈچىلەر، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ بەرگەن بېشارەتلىرى ناھايىتى كۆپ؛ بېشارەتلەرنىڭ كۆپ قىسمى ئاللىقاچان كۆز ئالدىمىزدە ئەمەلگە ئاشۇرۇلغان، دېگەندەك)؛ بۇ ئۇلۇغ سۆزلەر ھەممىمىزدە بار» دېمەكچى بولسا كېرەك. «سىلەر تاڭ سۈزۈلگۈچە، تاڭ يۇلتۇزى قەلبىڭلارنى تولۇق يورۇتقۇچە بۇ سۆز-كالامغا قۇلاق سالساڭلار، ياخشى قىلغان بولىسىلەر (بۇ سۆز-كالام خۇددى قاراڭغۇدا چاقناپ تۇرىدىغان چىراغقا ئوخشاشتۇر)» ــ «تاڭ سۈزۈلگۈچە» ــ ئەيسا مەسىھنىڭ قايتىپ كېلىشىگىچە. «تاڭ يۇلتۇزى قەلبىڭلارنى تولۇق يورۇتقۇچە» ــ «تاڭ يۇلتۇزى»، شۈبھىسىزكى، ئەيسا مەسىھنىڭ ئۆزىدۇر («چۆل.» 17:24نى كۆرۈڭ). بۇ سۆزلەرگە قارىغاندا، تاڭ يۇلتۇزى تاڭ ئېتىشتىن سەل بۇرۇن ئايان بولغاندەك، ئەيسا مەسىھ قايتىپ كېلىشتىن ئاۋۋال ئېتىقادچىلارنىڭ قەلبىدە بىرخىل ئويغانغان سېزىم، ئۇنىڭ كېلىشىگە باغلانغان ئالاھىدە بىرخىل كۈچلۈك ئارزۇ-تەشنا پەيدا بولۇشى مۇمكىن («1تېس.» 6:5-10نى كۆرۈڭ).

■1:19 2كور. 4‏:6؛ ۋەھ. 22‏:16.

□1:20 «... مۇقەددەس يازمىلاردىكى ھېچقايسى ۋەھىي پەيغەمبەرلەرنىڭ ئۆز چۈشەنچىسى بويىچە يەتكۈزۈلگەن ئەمەس» ــ ياكى «مۇقەددەس يازمىلاردىكى ھېچقايسى ۋەھىي پەيغەمبەرلەرنىڭ ئۆزلىرى ئويلاپ چىققان ئەمەس». بۇ ئايەتنىڭ يەنە ئۈچ خىل تەرجىمە-چۈشەنچسى بار: ــ (1) ئادەملەرنىڭ خالىغانچە ۋەھىيلەرگە شەخسىي تەبىر بېرىشىگە بولمايدۇ؛ (2) بېشارەت-ۋەھىيلەرگە ئايرىم شەرھ بېرىشكە بولمايدۇ (يەنى، باشقا بېشارەت-ۋەھىيلەر بىلەن بىرلەشتۈرۈپ چۈشىنىشىمىز كېرەك)؛ (3) پەيغەمبەرلەر بەرگەن بېشارەت-ۋەھىيلەرنى چۈشەندۈرۈش پەيغەمبەرلەرنىڭ ئۆزىگىلا خاس بولمايدۇ (چۈنكى ئۇلار بەزىدە ئۆزى ئېيتقان سۆزلىرىنى چۈشەنمەيتتى ــ «1پېت.» 10:1-12نى كۆرۈڭ). بۇ پىكىرلەرنىڭ ھەممىسىنى (بولۇپمۇ 2-پىكىرنى) دۇرۇس دەپ قارىساقمۇ، بىزنىڭچە، بىزنىڭ تەرجىمىمىز كېيىنكى 21-ئايەتكە ئەڭ ماس كېلىدۇ.

□1:21 «چۈنكى ھېچقانداق ۋەھىي-بېشارەت ئىنسانلارنىڭ ئىرادىسىدىن كەلگەن ئەمەس، ئۇ بەلكى خۇدانىڭ مۇقەددەس ئادەملىرى مۇقەددەس روھ تەرىپىدىن يېتەكلىنىپ، ئۇنىڭ تۈرتكىسى بىلەن ئېيتقان سۆز-كالامدۇر» ــ «مۇقەددەس روھ تەرىپىدىن يېتەكلىنىپ، ئۇنىڭ تۈرتكىسى بىلەن» گرېك تىلىدا «مۇقەددەس روھ تەرىپىدىن يۆتكىلىشى بىلەن» دېگەن سۆز بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.

■1:21 2تىم. 3‏:16.