Aba kaniyona ede tamagu. Yesu kalinana mamohoina meta kalina Alamaiki, na kalina ne unai wawayao tamadi se kawadedi se wane, “Aba” (Maleko 14:36, Loma 8:15).

Abela meta Adama yo Ewa natudi helabuina, Kaina yona golowa. Wasana ede ku hasili Genese 4:1-11.

Abelahama o Abelama meta Isalaela tamowaidi kadi mumuga. Huya bagubagunana unai hesana Abelama, kaniyona ede Tama saesaena. Huyana Abelama yona bolimai 99 meta Yaubada hesana ye bui Abelahama, kaniyona ede Tamowai se bado tamadi. Abelahama Yaubada ye sunumaei, ede Yaubada ye hededehesunuma meta iya ma mwanena Sala kabo natudi, yo kadi isimulitao kabo se bado, yo iya hesanaena kabo tamowai maudoidi namwa se lobai. Yaubada yona hededehesunuma wasadi ku hasili Genese 12:1-7 yo 17:1—18:15 udiyedi.

AD meta kalina Dimdim unai ta hai. Kaniyona ede Anno Domini. Teina ta meta Loma kalinadi Latini, na ta bui kalinada unai meta Guiyau yona bolimai, o ta wane, Guiyau Yesu yona huyalabasi bolimaina unai ta hasili ye laoma.

Hedehedede Anno Domini meta bolimai 525 ad unai se hetubu. Iyamo Yesu yona huyalabasi bolimaina se tolesapuli, matawuwuna Yesu se labasi Heloda Lakilakina yona huyawasawasa unai, na Heloda ye boita bolimai 4 bc unai. Unai Yesu yona huyalabasi bolimaina mamohoina ede 5 bc o 6 bc.

Adama meta tamowai bagubagunana Yaubada ye ginauli wa. Hesana kaniyona ede tamowai. Wasana ta hasili Genese 1:26—3:21 unai.

Agilipa meta wasawasa Heloda Lakilakina wahana.

Ake meta waga lakilakina Nowa ye ginauli na unai Yaubada iya yo natunao maiyadi mwanedi ye saguhaidi dibwaliꞌutuꞌutu unai (Genese 6:5—9:17).

Alabasata meta weku posiposina yo yogeyogena kana kao ye namwakalili, unai paku gagilidi se tadidi yausi panepanedi hesabadi (Mataiyo 26:7, Maleko 14:3, Luka 7:37). Tenem paku ne meta maisadi se lakikalili.

Alamaiki meta teha Galili yo Yudeya tamowaidi kalinadi. Yesu hinage ye kalina Alamaiki, yo Buka Tabuna tupwana hekadi hinage Alamaiki unai se kulidi (Esila 4:8—6:18, 7:12-26 yo Daniyela 2:4b—7:28 yo Yelemaiya 10:11). Dius kalinadi beyabeyana meta Hebelu.

Aloi meta kaiwa gagilina hesau, luguna potopotodi, na masidi unai mulamula yo yausi panepanena se ginauli. Yausi ne Dius se hepaisowa toletoletau unai (Yowane 19:39).

Aloni meta Mose kana taubaguna. Iya yo kana isimulitao Yaubada ye hetolodi taukaitalasam Logulogu Tabuna unai, na Aloni ye hemala yodi taukaitalasam saesaena bagubagunana. Siya se bom mo gonowana Isalaela yodi kaitalasam se kaitalasamyeidi (Esodo 4:14-16 yo 28:1, yo Numela 16:1—18:7).

Anelu Hedehedede ta meta kalina Giliki unai ta hai, na kalinadiyena kaniyona ede, hetamali tamowaina, o, tauhewahewasa. Na Buka Tabuna unai hedehedede ta se tolelaei Yaubada yona taupaisowa yaluyaluwadiyao udiyedi. Kadi paisowa meta tausunuma se saguidi (Hebelu 1:14) yo paisowa hekadiyo hinage.

Hemasalaha 2 yo 3 udiyedi Yesu leta ye hetamalidi ekalesiya bodadi yodi anelu udiyedi, na anelu ne meta dubu yodi tautolo o taubagunaedi.

Na 1 Kolinito 11:10 unai apostolo Paulo hinage ye kuli anelu, na temenai nuwanuwatuna meta tamowai gabemani se hetamalidi bena ekalesiya se kitasipwaidi.

Apostolo Yesu yona hekahekatao ye kataidi ede apostolo (Maleko 3:14), kaniyona ede hetamali tamowaina yo tautauwasa. Yesu ye sae galewa na mulina ne unai apostolo wa Yudasi Isakaliyota lauhedamaina Mataiyasi se kaisunuwaei na ye hemala kadi kaha hesau, matawuwuna iya hinage Yesu maiyana se sae se dobi (Apostolo 1:15-26). Paulo hinage ye hedede iya apostolo, kaniyona ede Yesu ye kita (Apostolo 9:3-7, 1 Kolinito 15:9-10).

Asaliyona meta Loma yodi moni gagilina (Mataiyo 10:29 hededehemasalahana ku hasili). Asaliyona kesega unai tamowai kesega kana kai ye hemaisa mayadai kesega hesabana.

Aꞌa Yaubada ginauli hekadi ye hedede siya se aꞌa, na hekadi se biki. Doha suisui aꞌadi, siya ede bulumakau yo mamoe yo gouti yo bunebune yo yama ma konahidi. Na suisui hekadi se biki, doha mwata yo magesubu yo kumakala yo puwaka yo kedewa (Mataiyo 15:26) yo mwaedo (Lewitikasi 11:1-47). Dius tamowaidi suisui aꞌadi mo se kaikaidi.

Tamowai hinage huya hekadi siya nige se aꞌa, doha sine labalabahauhauna (Lewitikasi 12:1-8) yo taukasiyebwa lepela (Lewitikasi 13:1-45), yo tauboita taukabitonogina (Numela 19:11), yo kasiyebwa yo laulau hekadiyo debadiyena kabo hinage se biki. Tamowai nige se aꞌa meta nige gonowana se lusae tapwalolo unai ye lau ee kana siga taukaitalasam ye hetabudi o ye heꞌaꞌaꞌuyoidi (Hebelu 9:13).

Yesu yona huyaena Paliseya tamowaidi yodi nuwatu saesaena bena se aꞌa na se kitakitanamwanamwa tabu ginauli bikibikidi se kabitonogidi, yo laulau hekadi hinage se ginaulidi doha se nimadeuli (Maleko 7:2-4), yo Dius tamowaidi maudoidi gonogonowadi. Na Yesu ye lauhekata meta tamowai kabahebikina ede nuwana unai yababa ne (Maleko 7:11,17-20).