Rúbí Tanɨ Yòwánɨ̀ dré tɨsɨ̀le dhɨ
Búkù kònɨ̀dhɨ nɨ tà àndu ngɨ̀le drìdrì dhɨ
Dhya búkù kònɨ̀dhɨ nɨ tɨsɨ̀lepi dhɨ tá Yòwánɨ̀ ꞌɨ. Akódhɨ nda tá àpóstolò kɨ àlo ꞌɨ. Vésè be bǐ, àyɨ Pétèró ɨ́be ɨ̀ndɨ̀ Yàkóbhò be dhɨ ɨ tá ànyɨ Yésu làga. Búkù kònɨ̀dhɨ léna dhɨ, Yòwánɨ̀ adré áyɨ zi «Yésu nɨ lebèlepi dré lèle tò dhɨ» ró. Yòwánɨ̀ nɨ tàndɨ tadhá tà ɨ́ dré búkù kònɨ̀dhɨ nɨ tɨsɨ̀zo ásà dhɨ kònɨ̀nɨ: «Dɨ, à tɨsɨ̀ tà kòdhɨ ɨ, mɨ̀ kòkaꞌìró dhɨ, Yésu Mèsɨ́yà ꞌɨ, ɨ̀ndɨ̀ Gìká nɨ Mváagó ꞌɨ gò, àmɨ kɨ tà kaꞌìkaꞌì nda sè dhɨ, mɨ̀ kàdréró lɨ́drɨ̀ ɨ́be akódhɨ léna be dhɨ bvó.» (À kònò 20:31.)
Búkù Yòwánɨ̀ dré tɨsɨ̀le kònɨ̀dhɨ twá búkù na àruka Rúbí Tanɨ nɨ tà dri dhɨ ɨ rúsè. Kɨdhoma nɨ léna dhɨ, Yòwánɨ̀ adré Gìká nɨ tà àndu ngɨ, adrézó tadhá dhɨ, Yésu Gìká nɨ Kúlí adrélépi tá ngbú túmä́ní Gìká be, ɨ̀ndɨ̀ adrélépi ɨ́na Gìká ro dhɨ ꞌɨ (1:1). Kúlí nda atsá tá móndɨ́ ro gò, dré bhà mòzo àma kòfalé adrézó túmä́ní àma ɨ́be (1:14). Búkù kònɨ̀dhɨ léna dhɨ, Yòwánɨ̀ adré tà twátwa lɨ́ndrɨ́ga ró Yésu dré ꞌòle dhɨ kɨ tɨtɨ́, tadházóá dhɨ, akódhɨ Mèsɨ́yà ꞌɨ, ɨ̀ndɨ̀ Gìká nɨ Mváagó ꞌɨ káyà dhɨ. Yésu adré kpà áyɨ tàndɨ nɨ zi «mápà adrélépi lɨ́drɨ̀ fe dhɨ» ró (6:35, 48), «ngádra adrélépi ngá kazá móndyá bvò àdhya ɨ dré dhɨ» ró (8:12; 9:5), «kábilígyà lɨkɨ́lépi dóro dhɨ» ró (10:11, 14), «dhya adrélépi móndɨ́ kɨ tɨngá dràdrà lésè, ɨ̀ndɨ̀ adrélépi lɨ́drɨ̀ fe àyɨ dré dhɨ» ró (11:25), «láti» ró, «tà bàti» ró, ɨ̀ndɨ̀ «lɨ́drɨ̀» ro (14:6). Dɨ Yòwánɨ̀ adré móndɨ́ zyandre dhɨ ɨ̀ kaꞌì tá Yésu atsázó akódhɨ nɨ lebèbhá ɨ ró ngɨ́nɨ ya dhɨ nɨ tɨtɨ́. Dɨ, móndɨ́ àruka ɨ̀ gà àyɨkya akódhɨ nɨ kaꞌìma.
Yòwánɨ̀ adré tà bǐ Yésu dré ꞌòle ɨ̀ndɨ̀ tàle áyɨ lebèbhá kɨ kodzózó ɨ̀ndɨ̀ àyɨ kɨ togó tɨndrɨ̀zo ngátsi áyɨ dràma kandrá dhɨ sè dhɨ kɨ tɨtɨ́ (13-16). Adré kpà tà Yésu dré zìle Gìká tí áyɨ tàndɨ dré ɨ̀ndɨ̀ áyɨ lebèbhá ɨ dré dhɨ kɨ tɨtɨ́ (17).
Yòwánɨ̀ adré tadhá ngádra ꞌá dhɨ, Gìká adré móndyá títí adrébhá Yésu nɨ kaꞌì dhɨ kɨ tɨdrɨ́, ɨ̀ kàdréró lɨ́drɨ̀ kóná vésè kólyá dhɨ ɨ́be. Kòdhɨ adré tàá dhɨ, àyɨ nda ɨ dré dhɨ, lɨ́drɨ̀ kóná vésè kólyá nda kɨdhó dre.
Tà kàdrɨ̀kàdrɨ̀ búkù kònɨ̀dhɨ léna dhɨ kɨ atìma
1) Yésu Krísto, Gìká nɨ Kúlí ꞌɨ (1:1-18)
2) Yòwánɨ̀ Bàtísimò fèlepi, ɨ̀ndɨ̀ Yésu nɨ lebèbhá drìdrì dhɨ ɨ (1:19-51)
3) Yésu nɨ àzí móndɨ́ ɨ kòfalé dhɨ (2:1–12:50)
4) Yésu nɨ pósò kùdù, ɨ̀ndɨ̀ akódhɨ nɨ dràma (13:1–19:42)
5) Yésu nɨ ngàma dràdrà ꞌásè dhɨ, ɨ̀ndɨ̀ akódhɨ nɨ agama akódhɨ nɨ lebèbhá ɨ kandrá dhɨ (20:1–21:25)
1
Yésu Krísto, Gìká nɨ Kúlí ꞌɨ
1 Ngá wä́yi dhɨ kɨ bhàma kandrá dhɨ, Kúlí tá be. Kúlí nda tá túmä́ní Gìká be, ɨ̀ndɨ̀ Kúlí nda tá Gìká ꞌɨ. 2 Akódhɨ tá túmä́ní Gìká be drìdrì ngá wä́yi dhɨ kɨ bhàma kandrá.
3 Gìká ꞌo tá akódhɨ ngá wä́yi dhɨ kɨ bha dhɨ kòdhya. Dɨ ngá àlo bhàle akódhɨ àko dhɨ yókódhó. 4 Lɨ́drɨ̀ tá akódhɨ léna, ɨ̀ndɨ̀ lɨ́drɨ̀ nda tá ngádra ꞌɨ móndɨ́ ɨ dré. 5 Ngádra nda adré kòle tínímvá na, ɨ̀ndɨ̀ tínímvá kɨtswá akódhɨ nɨ lavú bwà ko.
6 Gìká amù tá dhya àlo rú be Yòwánɨ̀ dhɨ. 7 Akódhɨ nda alɨ̀ ngádra nda nɨ tà longó, móndyá wä́yi dhɨ ɨ̀ kòkaꞌìró ásà be dhɨ bvó. 8 Yòwánɨ̀ nɨ tàndɨ tá ngádra nda ꞌɨ ko. Dɨ, akódhɨ alɨ̀ ɨ́na ngádra nda nɨ tà longó. 9 Tàko ko, ngádra bàti adrélépi ngá kazá móndyá wä́yi ɨ dré dhɨ, adré tá alɨ̀le bvò le.
10 Dɨ dhya adrélépi Kúlí ꞌɨ nda alɨ̀ tá adrélé bvò le. Dɨ, tágba Gìká dré akódhɨ nɨ ꞌòzo bvò nda nɨ bha dhɨ, móndyá bvò nda àdhya ɨ̀ nì akódhɨ ko. 11 Akódhɨ atsá áyɨ tàndɨ nɨ móndyá ɨ vélé. Dɨ, móndyá akódhɨ àdhya nda ɨ̀ kaꞌì àyɨkya akódhɨ ko. 12 Tágba kònɨ̀nɨ dhɨ, móndyá wä́yi akódhɨ nɨ kaꞌìbhá, akódhɨ nɨ dòzo àyɨ kɨ togó na dhɨ ɨ dré dhɨ, akódhɨ fè rìnyí ɨ̀ dré atsázó Gìká nɨ ànzɨ ɨ ró. 13 À ti ànzɨ nda ɨ ngóró móndɨ́ ɨ̀ dré adrélé ànzɨ ti dhɨ tɨ́nɨ ko, ngóró móndɨ́ ɨ̀ dré adrélé tà le ꞌòle dhɨ tɨ́nɨ ko, ɨ̀ndɨ̀ agó dré adrélé tà le ꞌòle dhɨ tɨ́nɨ ko. Be ró dhɨ, Gìká ti àyɨ atsálé áyɨ ànzɨ ɨ ró dhɨ nɨ̀.
14 Dhya adrélépi Kúlí ꞌɨ nda atsá tá móndɨ́ ro gò, dré bhà mòzo àma kòfalé adrézó túmä́ní àma ɨ́be. Mà nò akódhɨ nɨ mìlanzìlanzì ꞌí. Mìlanzìlanzì nda, mìlanzìlanzì Gìká nɨ Mváagó àlo kwákwá nda dré kisúlé áyɨ Atá véna dhɨ ꞌɨ. Akódhɨ ga togó tanɨ sè bǐ, ɨ̀ndɨ̀ tà bàti sè bǐ.
15 Dɨ Yòwánɨ̀ longó tá akódhɨ nda nɨ tà ngádra ꞌá móndɨ́ ɨ dré. Akódhɨ loyó kúlí tàzoá dhɨ: «Kònɨ̀dhɨ dhya má dré tá tà nɨ nɨ tàzo dhɨ ꞌɨ. Má tà tá dhɨ: ‹Dhya adrélépi adhélé má bvó dhɨ kàdrɨ̀ áma lavú. Tàko ko, áma tirà ko dhɨ ꞌá dhɨ, akódhɨ tá ɨ́na be.›»
16 Akódhɨ nda nɨ togó tanɨ kàdrɨ̀ lavúlé dhɨ sè dhɨ, àma títí, mà kisú tà tanɨ tà tanɨ àzya dri. 17 Tàko ko, Gìká longó tá áyɨ tátrɨ́trɨ́ kúlí Mósè tí. Dɨ, fè Yésu Krísto áyɨ togó tanɨ tadhá áyɨ tà bàti be dhɨ kòdhya. 18 Dhya àlo nò tàdzí Gìká ko. Dɨ, akódhɨ nɨ Mváagó àlo kwákwá adrélépi ɨ́na Gìká ro, ɨ̀ndɨ̀ adrélépi áyɨ Atá làga nda, ꞌo Gìká móndɨ́ ɨ̀ dré nìle dhɨ nɨ̀.
Yòwánɨ̀ Bàtísimò fèlepi longó Yésu nɨ tà
(À kònò kpà Màtáyò 3:1-12; Márokò 1:1-8; Lúkà 3:1-18)
19 Yúdà ànzɨ kɨ kàdrɨ̀ Yèrúsalémà na dhɨ ɨ̀ dré kòwánà kɨ mùzo Lévì ɨ́be lɨ̀le Yòwánɨ̀ véna dhɨ, àyɨ nda ɨ̀ lizí tá akódhɨ tí dhɨ: «Mɨ àdhi ꞌɨ?» 20 Dɨ akódhɨ gà kúlí logoma àyɨ tí dhɨ ko. Dɨ, tà ɨ́na ngádra ꞌá dhɨ: «Ma Mèsɨ́yà ꞌɨ ko.»* 1:20 Rú «Mèsɨ́yà» Èbérè ti sè dhɨ ɨ̀ndɨ̀ rú «Krísto» Gìríkì ti sè dhɨ, ɨ̀ adré lèá tàle dhɨ «Dhya zɨ̀le dhɨ». 21 Ɨ̀ gò lizíá tíá dhɨ: «Mɨ dɨ mɨ́na àdhi ꞌɨ? Mɨ Èlɨ́yà ꞌɨ?» Akódhɨ logó dhɨ: «Kóko, ma Èlɨ́yà ꞌɨ ko.» Ɨ̀ gò lizíá dhɨ: «Mɨ Pròfétà tá tà nɨ nɨ longózó dhɨ ꞌɨ?» Akódhɨ logó dhɨ: «Kóko.»† 1:21 À kònò Dùtèrònómè 18:15, 18; Màlákì 3:23. 22 Ɨ̀ gò tàá drá dhɨ: «Mɨ dɨ mɨ́na àdhi ꞌɨ, mà kòkɨtswáró kúlí logó dhya àma kɨ amùbhá dhɨ ɨ dré? Mɨ́ adré tàá ámɨ tàndɨ nɨ tà sè ngɨ́nɨ?» 23 Dɨ Yòwánɨ̀ logó kúlí ngóró pròfétà Èsáyà dré tá tàle kɨ́nó dhɨ tɨ́nɨ:
«Ma dhya adrélépi kúlí loyó duku na dhɨ ꞌɨ.
Má adré tàá dhɨ: ‹Mɨ̀ kòlotó láti atsálé pyà Mírì dré!›»‡ 1:23 À kònò Èsáyà 40:3.
24 Dhya mùle nda kɨ àruka ɨ tá Fàrìsáyò ꞌɨ. 25 Dɨ àyɨ nda ɨ̀ gò Yòwánɨ̀ nɨ lizí: «Mɨ́ kàdré mɨ́na Mèsɨ́yà ꞌɨ yà, Èlɨ́yà ꞌɨ yà, kó ngalè Pròfétà ꞌɨ yà dhɨ ko dhɨ, mɨ́ adré dɨ bàtísimò fe àdho tà sè?» 26 Yòwánɨ̀ logó àyɨ dré dhɨ: «Má adré mána bàtísimò fe yǐ sè. Dɨ, dhya àlo mɨ̀ dré nìle ko dhɨ ɨ́na kònwa àmɨ kòfalé. 27 Akódhɨ nda adré adhélé má bvó dhɨ nɨ̀. Má kɨtswá mána akódhɨ nɨ lɨndrɨ̀ sè ko. Má kɨtswá ndɨ̀ndɨ̀ akódhɨ nɨ kámókà bǎ trɨ bwà ko.»§ 1:27 Kɨ́nó lésè Yúdà ànzɨ ɨ véna dhɨ, ngbà ꞌí màrábà tàko ró dhɨ adré tá áyɨ mírì nɨ kámókà nɨ bǎ trɨ nɨ̀.
28 Tà títí nda kòdhɨ ɨ̀ ꞌo tá ru Bètànɨ́yà na, Yòròdánè nɨ taꞌá na, àrà Yòwánɨ̀ dré tá adrézó bàtísimò fe dhɨ na.
Yésu, Kábilígyà Mvá Gìká àdhya ꞌɨ
29 Kìtú bvóá dhɨ sè dhɨ, Yòwánɨ̀ dré Yésu nɨ nòzo adréràꞌa alɨ̀le ɨ́ vélé gò, dré tàzoá dhɨ: «Mɨ̀ nò rè Kábilígyà Mvá Gìká àdhya adrélépi móndyá bvò àdhya kɨ tàkonzɨ̀ tɨngá dhɨ ká! 30 Kònɨ̀dhɨ dhya má dré tá tà nɨ nɨ tàzo dhɨ ꞌɨ. Má tà tá dhɨ: ‹Agó adrélépi adhélé má bvó dhɨ kàdrɨ̀ áma lavú. Tàko ko, áma tirà ko dhɨ ꞌá dhɨ, akódhɨ tá ɨ́na be.›* 1:30 À kònò Yòwánɨ̀ 1:15. 31 Áma tàndɨ, má nì tá akódhɨ àdhi ꞌɨ ya dhɨ ko. Dɨ, má alɨ̀ mána bàtísimò fe yǐ sè, Gìká kòtadháró akódhɨ Ɨ̀sèrélè ànzɨ ɨ dré be dhɨ bvó.»
32 Yòwánɨ̀ gò tàá dhɨ: «Má nò Tɨrɨ́ Lólo asíràꞌa bhù lésè kòbhòlà tɨ́nɨ adhélé adrélé akódhɨ dri. 33 Áma tàndɨ, má nì tá akódhɨ àdhi ꞌɨ ya dhɨ ko. Dɨ, Gìká áma amùlepi bàtísimò fe yǐ sè dhɨ tà tá má dré dhɨ: ‹Dhya mɨ́ dré dra Tɨrɨ́ Lólo nòzo asíràꞌa adhélé adrélé drìá dhɨ, akódhɨ nda nɨ bàtísimò fe Tɨrɨ́ Lólo sè nɨ̀.› 34 Dɨ áma tàndɨ, má nò tà nda áma mì sè gò, má dré adrézó longóá ngádra ꞌá dhɨ, akódhɨ nda Gìká nɨ Mváagó ꞌɨ.»
Yésu kɨdhó áyɨ lebèbhá kɨ azí
35 Kìtú bvóá dhɨ sè dhɨ, Yòwánɨ̀ ɨ lebèbhá nɨ ɨ́be rì dhɨ ɨ̀ dré gòzo tódhyá adrélé àrà nda na. 36 Akódhɨ dré Yésu nɨ nòzo adréràꞌa lavúlé dhɨ, dré tàzoá dhɨ: «Mɨ̀ nò rè Kábilígyà Mvá Gìká àdhya ká!» 37 Akódhɨ nɨ lebèbhá rì nda ɨ̀ kòyi akódhɨ nɨ kúlí nda dre dhɨ, ɨ̀ dré ngàzo adrélé Yésu nɨ lebè. 38 Dɨ Yésu dré áyɨ alázó àyɨ kɨ no adréràꞌa áyɨ lebè gò, dré àyɨ kɨ lizízó tàzoá dhɨ: «Mɨ̀ adré àdho nda?» Ɨ̀ tà drá dhɨ: «Rábbì, mɨ́ adré adrélé ángolé?» (Rú «Rábbì» nda kòdhɨ adré lèá tàle dhɨ «Tà tadhálépi».) 39 Akódhɨ logó àyɨ dré dhɨ: «Mɨ̀ alɨ̀, mɨ̀ nɨ nòá.» Dɨ ɨ̀ dré lɨ̀zo àrà dré tá adrézó adrélé dhɨ nɨ no. Gò ɨ̀ dré adrézó túmä́ní akódhɨ be kìtú nda nɨ àmbí sè títí. Lókyá nda tá ànyɨ́ànyɨ sáà su kìtú rírí àmvolésè dhɨ ꞌɨ.
40 Àyɨ rì Yòwánɨ̀ nɨ kúlí yibhá gò ɨ̀ dré Yésu nɨ lebèzo nda kɨ àlo tá Àndréyà, Sìmónà Pétèró nɨ adrúpi ꞌɨ. 41 Dɨ akódhɨ nda dré zyà ngàzo lɨ̀le áyɨ adrúpi Sìmónà nɨ kisú gò, tàzoá drá dhɨ: «Mà kisú Mèsɨ́yà dre.» (Rú «Mèsɨ́yà» nda kòdhɨ adré lèá tàle dhɨ «Krísto».) 42 Dré Sìmónà nda nɨ drìzo lɨ̀zo ába Yésu véna. Dɨ Yésu dré akódhɨ nɨ nòzo dɨ̀ɨɨ́ gò, tàzoá dhɨ: «Mɨ, Sìmónà, Yòwánɨ̀ nɨ mvá ꞌɨ. À nɨ ámɨ rú zi Kéfà.» (Rú nda kòdhɨ adré lèá tàle dhɨ «Pétèró».† 1:42 Rú «Kéfà» Àràméyà ti sè dhɨ ɨ̀ndɨ̀ rú «Pétèró» Gìríkì ti sè dhɨ, ɨ̀ adré lèá tàle dhɨ «Kɨ́rà».)
Yésu azí Fìlípò ɨ Nàtànàyélè be
43 Kìtú bvóá dhɨ sè dhɨ, Yésu lè tá lɨ̀le bvò Gàlìláyà àdhya na gò, dré láti dòzo lɨ̀zo. Dré Fìlípò nɨ kisúzó gò, tàzoá drá dhɨ: «Mɨ́ lebè ma!» 44 Fìlípò nda angá tá Bètèsàyɨ́dà, bhàandre Àndréyà kya Pétèró be dhɨ lésè. 45 Dɨ Fìlípò dré ngàzo lɨ̀le Nàtànàyélè nɨ kisú gò, tàzoá drá dhɨ: «Mà kisú dhya Mósè dré tà nɨ nɨ tɨsɨ̀zo búkù tátrɨ́trɨ́ kúlí àdhya léna, ɨ̀ndɨ̀ pròfétà ɨ̀ dré kpà tà nɨ nɨ longózó dhɨ dre.‡ 1:45 À kònò Dùtèrònómè 18:18; Èsáyà 9:5-6; Èzèkyélè 34:23. Akódhɨ nda, Yésu, Yòséfà nɨ mvá Nàzàrétà lésè dhɨ ꞌɨ.» 46 Dɨ Nàtànàyélè nda tà drá dhɨ: «Ngá dóro nɨ kɨtswá apfòle Nàzàrétà lésè bwà?» Fìlípò logó drá dhɨ: «Mɨ́ alɨ̀ nòá.»
47 Yésu kònò Nàtànàyélè adréràꞌa alɨ̀le ɨ́ vélé dre dhɨ, dré tàzoá akódhɨ nɨ tà sè dhɨ: «Mɨ̀ nò rè Ɨ̀sèrélè mvá bàti kònɨ̀dhɨ. Túrúpfú tà akódhɨ léna yókódhó.» 48 Dɨ Nàtànàyélè dré Yésu nɨ lizízó tàzoá dhɨ: «Mɨ́ nì ma ngɨ́nɨ?» Yésu logó drá dhɨ: «Drìdrì Fìlípò dré ámɨ azízó, mɨ́ dré tá adréràꞌa fígì kómvó dhɨ ꞌá dhɨ, má nò tá mɨ ꞌí.» 49 Dɨ Nàtànàyélè tà drá dhɨ: «Rábbì, mɨ Gìká nɨ Mváagó ꞌɨ bàti! Mɨ Ɨ̀sèrélè ànzɨ kɨ Ópɨ́ ꞌɨ!» 50 Dɨ Yésu logó drá dhɨ: «Mɨ́ adré áma kaꞌì, má dré tàle mɨ́ dré dhɨ má nò tá mɨ fígì kómvó dhɨ sè? Mɨ́ nɨ tà kàdrɨ̀kàdrɨ̀ dra tà kòdhɨ nɨ lavúbhá dhɨ kɨ no!» 51 Gò tàá dhɨ: «Má adré tà bàti ta àmɨ dré: Mɨ̀ nɨ bhù no ru lanzíràꞌa, adrézó kpà Gìká nɨ ángéló kɨ no adréràꞌa tombàle ɨ̀ndɨ̀ tisílé Móndɨ́ nɨ Mvá drǐsè!»§ 1:51 Vésè be bǐ, Yésu adré áyɨ zi «Móndɨ́ nɨ Mvá». Rú nda kòdhɨ, rú àzya fèle Mèsɨ́yà dré dhɨ ꞌɨ. À kònò Dànyélè 7:13.
*1:20 1:20 Rú «Mèsɨ́yà» Èbérè ti sè dhɨ ɨ̀ndɨ̀ rú «Krísto» Gìríkì ti sè dhɨ, ɨ̀ adré lèá tàle dhɨ «Dhya zɨ̀le dhɨ».
†1:21 1:21 À kònò Dùtèrònómè 18:15, 18; Màlákì 3:23.
‡1:23 1:23 À kònò Èsáyà 40:3.
§1:27 1:27 Kɨ́nó lésè Yúdà ànzɨ ɨ véna dhɨ, ngbà ꞌí màrábà tàko ró dhɨ adré tá áyɨ mírì nɨ kámókà nɨ bǎ trɨ nɨ̀.
*1:30 1:30 À kònò Yòwánɨ̀ 1:15.
†1:42 1:42 Rú «Kéfà» Àràméyà ti sè dhɨ ɨ̀ndɨ̀ rú «Pétèró» Gìríkì ti sè dhɨ, ɨ̀ adré lèá tàle dhɨ «Kɨ́rà».
‡1:45 1:45 À kònò Dùtèrònómè 18:18; Èsáyà 9:5-6; Èzèkyélè 34:23.
§1:51 1:51 Vésè be bǐ, Yésu adré áyɨ zi «Móndɨ́ nɨ Mvá». Rú nda kòdhɨ, rú àzya fèle Mèsɨ́yà dré dhɨ ꞌɨ. À kònò Dànyélè 7:13.