Aposol
I Bera
(Acts)
Vonaviakova
Yesu kana kivikivina Luk na buka sago igirumi tuna kana vava Yesu Varana Biibiina. Muriyai ina giruma ikwapanatini da Aposol I Bera igirumi.
Ma weni bukana kamonai iakovita da ikikava Kanuma Vovokaravina, Yesu kana kivikivina ivi nowesi da Keriso varana biibiina dobu nununai idimei, Jerusalem kwanatuna kamonai, Judiya da Sameriya dobusi kamosiyai, ma muriyai dobu ku kudubina.
Karenai na Jiu damsi kava Keriso ivi tumaghanei da ivi Keresiyana. Ma muriyai na varana biibiina ikiibau da kupuna damsi kurisi. Ma karako na dobu ku kudubina wawaya Keriso itumaghanei.
Weni bukana kamonai Luk ivi debei kurita da Jiu damsi i bera ma i vonaviyoyovana giruma katamana kamonai ivi beyebeyesi da ikikava God itakovi. Ma aviyavisina Jiu damsi kamosiyai ivi karei na Yesu Keriso ipisi da ivi kovini da wawaya dobu nununai God yavata ini nuwasago. Luk weni bukana kamonai igiruma da aposol Yesu Keriso varana biibiina idimadimei da ekalesiya dobu nununai itupuwa ma Kerisiyana i koroto irakarakata.
Ma Luk igiruma da Yesu kana kivikivini weni nakanani ikiibau da Varana Biibiina ivorerei.
1. Yesu rabobowai ivomiiri ma ighae ku kunuma ma murinai kana kivikivina i biga ivi karei da Jerusalem kamonai wawaya ivi Keresiyana.
2. Kana kivikivina Jerusalem ikiibutawei da Judiya ma Sameriya dobusi kamosiyai i biga iberai.
3. Muriyai Judiya ma Sameriya ikiibutawei da Meditereniyan Yegai ine yavui da dobu bogii ma bogiiyai idima inenae da ku Rome inekiibau.
Nota ghamanakina Aposol I Bera bukana kamonai na Kanuma Vovokaravina ina rewapana. Tuna ioru da vitumaghana damsi Jerusalem kamonai itowatepanisi. Tuna berana na Pentikos maranai itupuwa ma nani murinai Kanuma Vovokaravina mara nonowa ekalesiya ma i babada yavata ivivi nowesi ma rewapana ivereveresi da bera peyarina weni bukana kamonai igirumi na itupuwa. Keresiyana damsi mara katamaninai idima na weni bukana kamonai igirumi da takovi ikikava ivi sisiya. Ma takitai da vitumaghana damsi i yawasa kamonai na God vonana ivi rewapana kirakai. Ma nani rewapanina tepanai na ekalesiya ivi nuwasago.
Luk ina nota weni nakanani irereghi.
Sapta 1:1-26 Yesu kana kivikivina ivovunagha da Keresiyana bigana iti karei.
a. Sapta 1:1-14 Yesu ina sisiya turina ma ina vonakiiyapa bagibagisi kana kivikivina kurisi.
b. Sapta 1:15-26 Judas epayanina ivinei.
Sapta 2:1 da ku 8:3 Yesu kana kivikivina i biga ma i dima Jerusalem kamonai.
Sapta 8:4 da ku 12:25 Yesu kana kivikivina i biga ma i dima Judiya ma Sameriya dobusiyai.
Sapta 13:1 da ku 28:31 Pol ina yawasa.
a. Sapta 13:1 da ku 14:28 Pol ina biga ivi karei ma ikikava ibaba.
b. Sapta 15:1-35 Aposol i dughu ghamana Jerusalem kamonai.
c. Sapta 15:36 da ku 18:22 Pol ina baba viruwina.
d. Sapta 18:23 da ku 21:16 Pol ina baba viarobina.
e. Sapta 21:17 da ku 28:31 Pol na gabura kamonai, Jerusalem, Sisariya ma Rome kamosiyai.
1
1 Kiiwa kiiwa, Teyopilas.* Luk 1:1-4
Rorova buka sago agirumi na kamonai Yesu ina vibeyebeyena ma ina biga ikikava iberai, karena da ku damona na kudubina aterei. 2 Muriyai da ku kunuma ita ghae na iyavo kava ivinesi da ina aposol na Kanuma Vovokaravina ina rewapanai ivonaveresi da aviyavisina ita berai. 3 Yesu irabobo murinai na mara 40 kamonai irurumatara ina aposol kurisi ma ivivi debe meyei da vonavaghata da tuna yawayawana. Ma kurisi God ina vikiivavona ivivi sisiyei. 4 Mara sago yavata ikamkam ma sisiya bagibagina ivonesi bo, “Jerusalem ke kona kiibutawei, kovi koyakoyagha mara gisina. Namada avonemi da aku Mamai vonakiiyapa bagibagina iterei da kami puyo ina vonatawei.* Luk 24:49 5 Jon okowai wawaya ibabataitosi ma ke mara gurina ma tami na Kanuma Vovokaravina ina rewapanai kona babataito.”* Mat 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Jon 1:33
Yesu ighae ku kunuma.
(Mak 16:19-20; Luk 24:50-53)
6 Mara sago Yesu ina aposol iriyesi ma kurina ivi tarakiiyana bo, “Bada, weni maranai Israel i vikiivavona kuni vovirei, bo?”* Yesu kana kivikivina na dobu vikiivavona ivi sisiyei. Inotai da Yesu Rome damsi ita kwavinsi ma tuna iti kiivavo ma Israel damsi iti badesi.
7 Ma Yesu ivonapotesi bo, “Aku Mamai tuna kava ibada da nani marana itereterei ma ke tami ami biga da akovina kota viiya. 8 Ma Kanuma Vovokaravina ina towatepanimi na rewapana ina veremi da aku bera kudubina matamiyai kokitakitai na koni mamatarei Jerusalem ma Judiya da Sameriya kamosiyai ma bade dobu ku kudubina.”* Mat 28:19; Mak 16:15; Luk 24:47-48 9 Ivi sisiya ikovi ma matasiyai God iviitawei igheghae da kwavu ikiigavugavui.* Mak 16:19; Luk 24:50-51
10 Yesu ighae ma aposol ivi kiitata na kadenima tomotomowa ruwa kii gara poipoisi na ririsiyai vaghata irumatara. 11 Ma ivonesi bo, “Gariri dami, avi kubiine kunuma kotatatai? Yesu ikikava gwabimiyai iviitawei egheghae na bade nakanani ina vovira.”
Matiyas ivinei da Judas epayanina.
(Mat 27:3-10)
12 Weni berasi Oliv koyana tepanai itupuwa ma muriyai na aposol ivovirame ku Jerusalem.† Ibaba na ke gurina, 800 mita nakanani. 13 Inekiibau ma irui ku numa ma ivotete ighae ku kiidamo i ku tupayaragha. Tupayaraghina kamonai na Pita, Jon, Jemes da Anduru, Piripo ma Tomas, Batoromiya ma Matiu, Jemes (tuna Arupiyasi natuna), ma bade Saimon (tuna Zelote wawayina)‡ Zelote: Zelote damsi ikayokayowei da Israel kamonai Rome i vibadana ita kutawei. ma bade Judas (tuna na Jemes natuna.)* Mat 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16 14 Ma mara nonowa nipowana kubiine na ivivi sagosi, Yesu titina yoghoyogho ma i maduwa Meri ma wivine viya yavata.
15 Mara sago na vitumaghana damsi iriyesi da kamosiyai na wawaya ivi 120. Ma Pita ivomiiri da ivi sisiya. 16 Ivona bo, “Varevaresiku, giruma katamana kamonai ikikava igirumi na itupuwa. Nani kamonai Kanuma Vovokaravina David kurina ivi debei da Judas iti wawana da wawaya iti nowesi da Yesu ita patumi. 17 Ma Judas na tota kamotiyai da yavata tabiga patapata.”
18 Judas na Yesu ivi wawanei ma wawaya nani manena iviiya da tano igimari. Nani tanona na kamonai Judas ipeku da manawina ivi kwata da kamokamona irutepoi.* Mat 27:3-8 19 Jerusalem makamakiisi kudubisi nani rabobona varana ivi yanei ma Hibru gamosiyai tanona ivi vavei Akeldama, nani vavana iyamna ‘tara isororo.’
20 Ma Pita ina sisiya ikwapanatini bo, “Psalms kamonai Kiivavo David igiruma bo,
‘Ina numa ekwebu,
da ke wawaya ina makai.’
Ma bade igiruma bo,
‘Wawaya sago kana gawara ina viiya.’ ”* Psa 69:25, 109:8
21 “Tuna kubiine wawaya sago kana vinei da Judas kana gawara ina viiya. Tuna wawayina na mara nonowa Yesu yavata tabababa patapata. 22 Karenai Jon wawaya ibababataitosi maranai da Yesu ina ku ghe marana na tuna wawayina na yavata. Bera peyarina matanai ikitai na kana vinei. Ini vitekai da kani mamatara wawaya kurisi da Yesu rabobowai ivomiiri.”* Mat 3:16; Mak 1:9, 16:19; Luk 3:21, 24:51
23 Vaghina ma tomotomowa ruwa ivonagubisi. Sago na Matiyas ma sago na Josepa (tuna ikwatukwatui Basabas, ma kana vava viruwina Jastas). 24 Ma peyarisi inipowana da tomowa kiimatanina ita vinei. Ivona bo, “Bada, wawaya peyarina nuwanuwasi tam kuakovi. Kevi beyekai da meni tomowina kekayokayowei 25 da aposol bigana ina berai. Judas kana gawara ina viiya, iyamna ikuyowekai inae ku gawara berona.” 26 Nipowana murinai na virekwa sago iberai da Matiyas ivinei da aposol ku kamosi irui da ivi 12.
*1:5: Mat 3:11; Mak 1:8; Luk 3:16; Jon 1:33
*1:6: Yesu kana kivikivina na dobu vikiivavona ivi sisiyei. Inotai da Yesu Rome damsi ita kwavinsi ma tuna iti kiivavo ma Israel damsi iti badesi.
*1:8: Mat 28:19; Mak 16:15; Luk 24:47-48
†1:12: Ibaba na ke gurina, 800 mita nakanani.
‡1:13: Zelote: Zelote damsi ikayokayowei da Israel kamonai Rome i vibadana ita kutawei.
*1:13: Mat 10:2-4; Mak 3:16-19; Luk 6:14-16
*1:20: Psa 69:25, 109:8
*1:22: Mat 3:16; Mak 1:9, 16:19; Luk 3:21, 24:51