«Yuⱪiri jaylar» — Israil wǝ Yǝⱨuda uzundin beri taƣ qoⱪⱪiliri ⱪatarliⱪ jaylarda ⱨǝrhil butlarƣa qoⱪunup, ⱨǝtta axu jaylarda «insan ⱪurbanliⱪ»larni ⱪilip kǝlgǝn. Demisǝkmu, «insan ⱪurbanliⱪi» ⱪilix Tǝwratta ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. «Bundaⱪ bir ixni Mǝn ⱨeq buyrumiƣanmǝn, ⱨeq oyumƣa kirip baⱪmiƣandur». ■ 2Pad. 23:10; Yǝr. 2:23; 19:5, 6 32 Xunga, mana, xundaⱪ künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — «Tofǝt» yaki «Ibn-Ⱨinnomning jilƣisi» ǝmdi ⱨeq tilƣa elinmaydu, bǝlki «Ⱪǝtl jilƣisi» deyilidu; qünki ular Tofǝttǝ jǝsǝtlǝrni yǝr ⱪalmiƣuqǝ kɵmidu. 33 Bu hǝlⱪning jǝsǝtliri asmandiki uqar-ⱪanatlarning wǝ zemindiki janiwarlarning taami bolidu; ularni ɵlüklǝrdin ⱪorⱪutup ⱨǝydǝydiƣan ⱨeqkim bolmaydu. ■ Ⱪan. 28:26; Yǝr. 34:20 34 Mǝn Yǝⱨuda xǝⱨǝrliridin ⱨǝm Yerusalem xǝⱨǝrliridin oyun-tamaxining sadasini, xad-huramliⱪ sadasini wǝ toyi boluwatⱪan yigit-ⱪizining awazini mǝⱨrum ⱪilimǝn; qünki zemin wǝyranǝ bolidu.■ Yǝx. 24:7; Yǝr. 16:9; 25:10; Əz. 26:13; Ⱨox. 2:13
□7:4 «Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi, Pǝrwǝrdigarning ibadǝthanisi dǝl muxudur!» — xübⱨisizki, Israillar Hudaning ibadǝthanisini birhil «tiltumar»dǝk, «Huda bizgǝ Ɵz ibadǝthanisini tapxurƣandin keyin, nemǝ yamanliⱪ ⱪiliximizdin ⱪǝt’iynǝzǝr ⱨeqkim bizgǝ tǝgmǝydu» — degǝndǝk oyliƣanidi.
■7:6 Yǝx. 10:1, 2; 59:7
□7:9 «Baalƣa isriⱪ yeⱪip...» — «Baal» degǝn intayin yirginqlik birhil but.
■7:11 Mat. 21:13; Mar. 11:17; Luⱪa 19:46
□7:12 «Mǝn ǝslidǝ Ɵz namimda turalƣu ⱪilƣan Xiloⱨ degǝn jayƣa berip, ... uni nemǝ ⱪiliwǝtkǝnlikimni kɵrüp beⱪinglar!» — Israil Ⱪanaanƣa (Pǝlǝstingǝ) kirgǝndin keyin, Musa pǝyƣǝmbǝrning yetǝkqilikidǝ yasalƣan «muⱪǝddǝs qedir» awwal Xiloⱨ degǝn jayƣa tiklǝngǝn. «1Sam.» 4-babni kɵrüng.
□7:13 «Mǝn silǝrgǝ tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup sɵz ⱪilip kǝldim» — Hudaning «tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup,... » degǝn sɵzliri bǝlkim Uning ixtin heli awwal, ǝstayidilliⱪ bilǝn ix kɵridiƣanliⱪini kɵrsitidu; bǝzi waⱪitlarda Uning ⱪayta-ⱪayta, izqil ⱨalda mǝlum bir ixni kɵridiƣanliⱪini kɵrsitidu.
■7:13 2Tar. 36:15; Pǝnd. 1:24; Yǝx. 65:12; 66:4; Yǝr. 7:21-28
□7:14 «Mǝn Xiloⱨdiki ɵyni ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsam, silǝr tayanƣan, xundaⱪla namim ⱪoyulƣan bu ɵyni wǝ Mǝn silǝrgǝ ⱨǝm ata-bowiliringlarƣa tǝⱪdim ⱪilƣan bu zeminnimu xundaⱪ ⱪilimǝn» — Huda düxmǝnlǝrning wastisi bilǝn Xiloⱨ degǝn jaydiki muⱪǝddǝs qedirini Ɵz xan-xǝripidin juda ⱪilƣan wǝ xundaⱪla Israilni mǝƣlup ⱪilƣan («1Sam.» 4-bab, «Zǝb.», 78:40ni kɵrüng).
■7:16 Mis. 32:10; Yǝr. 11:14; 14:11
□7:18 «Asmanning Hanixi» — demisǝkmu, «Asmanning Hanixi» birhil ayal but idi.
■7:18 Yǝx. 65:11; Yǝr. 8:2; 19:13; 44:19; Yǝr. 44:19
□7:21 «Beriweringlar, kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪliringlarni baxⱪa ⱪurbanliⱪlarƣa ⱪoxup ⱪoyunglar, barliⱪ gɵxlirini yǝwelinglar!» — oⱪurmǝnlǝr bǝlkim biliduki, «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»larning barliⱪ gɵxliri «Hudaƣa pütünlǝy ibadǝt süpitidǝ atalsun» dǝp ⱪurbangaⱨ üstidǝ kɵydürülǝtti. Muxu yǝrdǝ Muⱪǝddǝs Roⱨ Yǝrǝmiya arⱪiliⱪ: «Ⱪurbanliⱪliringlarning ⱨǝmmisi ǝⱨmiyǝtsiz, xunga «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ»larning gɵxlirini kɵydürsǝnglarmu, yesǝnglarmu, Manga bǝribir» dǝp Israilƣa ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp ⱪilidu.
■7:21 Yǝx. 1:11; Yǝr. 6:20; Am. 5:21
■7:23 Mis. 19:5; Law. 26:12; Ⱪan. 6:3
□7:24 «ular aldiƣa ǝmǝs, bǝlki kǝynigǝ mangƣan» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ular Manga yüz aldini ⱪilmay, bǝlki Manga kǝynini ⱪilƣan».
■7:24 Yǝr. 2:27; 3:17; 16:12; 32:33
■7:26 Nǝⱨ. 9:17,29; Yǝr. 17:23; 19:15
■7:29 Ayup 1:20; Yǝx. 15:2; Yǝr. 16:6
□7:31 «Tofǝt» — «Tofǝt» degǝn sɵz ibraniy tilida «oqaⱪ» ⱨǝm «uyat» degǝnnimu bildüridu. U yǝnǝ «tükürük» degǝn sɵzning aⱨangiƣimu ohxap ketidu. Bu yǝr «Ⱨinnomning oƣli (Ibn-Ⱨinnom)ning jilƣisi»ƣa jaylaxⱪan, Yerusalem xǝⱨirining jǝnubiy tǝripidǝ idi. Hǝlⱪ axu yǝrdǝ ǝhlǝtlǝrni wǝ napak nǝrsilǝrni taxlap kɵydürǝtti. Xuning bilǝn u intayin «ⱨaram», ǝng bulƣanƣan jay dǝp ⱨesablandi. «Yuⱪiri jaylar» — Israil wǝ Yǝⱨuda uzundin beri taƣ qoⱪⱪiliri ⱪatarliⱪ jaylarda ⱨǝrhil butlarƣa qoⱪunup, ⱨǝtta axu jaylarda «insan ⱪurbanliⱪ»larni ⱪilip kǝlgǝn. Demisǝkmu, «insan ⱪurbanliⱪi» ⱪilix Tǝwratta ⱪǝt’iy mǝn’i ⱪilinƣan. «Bundaⱪ bir ixni Mǝn ⱨeq buyrumiƣanmǝn, ⱨeq oyumƣa kirip baⱪmiƣandur».
■7:31 2Pad. 23:10; Yǝr. 2:23; 19:5, 6
■7:34 Yǝx. 24:7; Yǝr. 16:9; 25:10; Əz. 26:13; Ⱨox. 2:13