Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Daniyal 11

1 Mǝn Medialiⱪ Darius padixaⱨ bolƣan birinqi yilidila, uni mustǝⱨkǝmlǝx ⱨǝm küqǝytix üqün ornumdin ⱪozƣalƣanidim. 2 Əmdi mǝn sanga ⱨǝⱪiⱪǝtni eytip berǝy: —

Buningdin keyin Parsⱪa yǝnǝ üq padixaⱨ ⱨɵkümranliⱪⱪa qiⱪidu; keyin tɵtinqi padixaⱨ qiⱪip, baxⱪa padixaⱨlardinmu kɵptin kɵp mal-dunyani toplaydu; u mal-dunyaliridin ⱪudrǝt tepip, ⱨǝmmǝ yurtlarni Gretsiyǝgǝ jǝng ⱪilixⱪa ⱪozƣaydu.□

3 Uningdin keyin küqlük bir padixaⱨ mǝydanƣa qiⱪidu. U zor padixaⱨliⱪni idarǝ ⱪilip, nemini halisa xuni ⱪilidu. □ 4 Lekin u ⱨoⱪuⱪ yürgüzüwatⱪinida, padixaⱨliⱪi parqilinip asmanning tɵt xamal tǝripigǝ bɵlünüp ketidu. Uning tǝhtigǝ ǝwladliri warisliⱪ ⱪilalmaydu, keyinki padixaⱨliⱪ u ⱨɵküm sürgǝn waⱪtidikidǝk küqlük bolmaydu; qünki uning padixaⱨliⱪi aƣdurulup, baxⱪilarƣa tǝwǝ bolup ketidu.

5 Uningdiki sǝrdarlarning iqidin biri «jǝnubiy padixaⱨ» bolup küqiyidu; lekin yǝnǝ bir sǝrdar uningdinmu küqlük bolidu wǝ ɵzining tehimu qong padixaⱨliⱪini soraydu. □ 6 Birnǝqqǝ yil ɵtkǝndin keyin, jǝnubiy padixaⱨ ximaliy padixaⱨ bilǝn ittipaⱪ tüzidu; jǝnubiy padixaⱨning ⱪizi xu ittipaⱪni mustǝⱨkǝmlǝx üqün ximaliy padixaⱨning yeniƣa baridu. Lekin keyin bu ⱪiz erixkǝn ⱨoⱪuⱪidin mǝⱨrum ⱪilinidu; ximaliy padixaⱨ ɵzimu ⱨoⱪuⱪini ⱪolida tutalmay, mǝzmut turalmaydu. Bu ⱪiz wǝ uni elip kǝlgǝnlǝr, uning balisi ⱨǝm xu waⱪitlarda uni ⱪolliƣuqilarning ⱨǝmmisigǝ satⱪunluⱪ ⱪilinidu.□

7 Ⱨalbuki, uning ata jǝmǝt tuƣⱪinidin biri ⱪoxunning ⱨoⱪuⱪini ⱪoliƣa elip padixaⱨ bolup, ximaliy padixaⱨning ⱪorƣiniƣa besip kirip, ularƣa ⱪarxi ⱨujum ⱪilip qong ƣǝlibǝ ⱪilidu. □ 8 U ularning ilaⱨ-butliri, ⱪuyma mǝbudliri wǝ buthaniliridiki altun-kümüxtin yasalƣan jam-ⱪaqilarni Misirƣa elip ketidu. U birnǝqqǝ yil ximaliy padixaⱨtin ɵzini neri ⱪilidu. □ 9 Ximaliy padixaⱨ jǝnubiy padixaⱨning zeminiƣa besip kiridu, lekin ahiri ɵz yurtiƣa qekinidu.□

10 Ximaliy padixaⱨning xaⱨzadiliri ⱪozƣilip, zor ⱪoxun tǝxkillǝydu. Xaⱨzadilǝrdin biri kǝlkündǝk kelip jǝnubⱪa besip kiridu. Keyin u yǝnǝ jǝng ⱪilip, düxmǝn ⱪorƣiniƣiqimu besip kiridu. □ 11 Jǝnubiy padixaⱨ ⱪattiⱪ ƣǝzǝptǝ ⱪoxun tartip jǝnggǝ atlinip, ximaliy padixaⱨⱪa ⱨujum ⱪilidu. Ximaliy padixaⱨ zor bir ⱪoxunni jǝnggǝ salidu, lekin uning xu zor ⱪoxuni mǝƣlup bolup ǝsirgǝ elinidu.

12 Xu zor ⱪoxunning ǝsirgǝ elinixi bilǝn jǝnubiy padixaⱨ intayin mǝƣrurlinidu. U tümǝnligǝn adǝmlǝrni yoⱪitidu, biraⱪ uning ƣǝlibisi uzun dawamlaxmaydu. 13 Qünki ximaliy padixaⱨ yurtiƣa ⱪaytip, burunⱪidinmu kɵp wǝ küqlük ⱪoxun tǝxkillǝydu. Bekitilgǝn yillar toxⱪandin keyin u zor ⱪudrǝtlik ⱪoxunni kɵp tǝminatlar bilǝn ⱪoxup baxlap kelidu. 14 U qaƣda nurƣun kixilǝr jǝnubiy padixaⱨⱪa ⱪarxi turup uningƣa ⱪarxi ⱪozƣilang kɵtüridu. I Daniyal — sening hǝlⱪing iqidiki zorawanlar muxu ƣayibanǝ alamǝttiki bexarǝtni ǝmǝlgǝ axurmaⱪqi bolup, yoƣanqiliⱪ ⱪilidu, lekin ular mǝƣlup bolidu. 15 Ximaliy padixaⱨ potǝy selip mustǝⱨkǝm xǝⱨǝrni muⱨasirǝ ⱨujumi ⱪilip besiwalidu. Jǝnubdiki küqlǝr, ⱨǝtta ǝng hil ⱪoxunlarmu bǝrdaxliⱪ berǝlmǝydu, ularning ⱪarxiliⱪ ⱪilƣudǝk küqi ⱪalmaydu. 16 Ximaldiki tajawuzqi bolsa ɵzi haliƣanqǝ ix ⱪilidu, uningƣa ⱨeqkim ⱪarxiliⱪ ⱪilalmaydu. U «güzǝl zemin»ni ixƣal ⱪilidu; uning ⱪolida uni wǝyran ⱪilƣuqi küq bolidu. □ 17 Ximaliy padixaⱨ bǝl baƣlap padixaⱨliⱪidiki barliⱪ küqlǝrni sǝpǝrwǝr ⱪilip Misirƣa yol alidu; u Misir bilǝn ǝⱨdǝ tüzidu, ɵzi ǝⱨdidǝ turƣandǝk ⱪilidu. Biraⱪ Misirning ⱨakimiyitini aƣdrurux üqün u ayallirining bir ⱪizini Misir padixaⱨiƣa beridu. Lekin ⱪizi atisi tǝrǝptǝ turmaydu, uni ⱪollimaydu.□

18 Keyin u dengiz boyidiki yurtlarƣa ⱨujum ⱪilip, nurƣun adǝmlǝrni ǝsirgǝ alidu. Lekin yat bir sǝrdar uning kixilǝrni har ⱪilixlirini qǝklǝydu wǝ ǝksiqǝ, uning bu harlaxlirini ɵzigǝ yanduridu. □ 19 U ɵz yurtidiki ⱪorƣanlarƣa qekinip kelidu. Lekin ahirida u putlinip yoⱪilip ketidu. □ 20 Keyin uning orniƣa yǝnǝ bir padixaⱨ tǝhtkǝ olturidu; u padixaⱨliⱪning ǝng xan-xǝrǝplik jayiƣa bir zalim alwangbegini ǝwǝtidu. Lekin u uzun ɵtmǝyla, malimanqiliⱪmu bolmay, jǝngmu bolmay ɵltürülidu».□

Pǝrixtǝ qüxǝndürüxni dawamlaxturidu — ǝxǝddiy ximaliy padixaⱨ

21 — «Xuningdin keyin pǝs bir adǝm uning orniƣa qiⱪip ximaliy padixaⱨliⱪni alidu; ǝmma padixaⱨliⱪning ⱨɵrmǝt-xɵⱨriti uningƣa ⱨeq tǝwǝ bolmaydu, dǝp ⱪarilidu; lekin u hǝlⱪning asayixliⱪ pǝytidin paydilinip, yalaⱪqiliⱪ wasitiliri bilǝn ⱨakimiyǝtni tartiwalidu. 22 Zeminiƣa kǝlkündǝk besip kirgǝn küqlǝrni u ⱨǝm kǝlkündǝk ⱨujum ⱪilip yoⱪitidu, xuningdǝk u ⱨǝttaki «Hudaning ǝⱨdisidǝ bekitilgǝn ǝmir»nimu yoⱪitidu. □ 23 Xǝrtnamǝ tüzüx arⱪiliⱪ u baxⱪa yurtlarni aldaydu; adǝmliri kiqik bir ⱪoxun bolsimu, lekin uning küqi awup-awup, ⱪudrǝt tapidu.

24 U halayiⱪning asayixliⱪ pǝytidin paydilinip, ǝng bay ɵlkilǝrgǝ tajawuz ⱪilip kirip, atiliri yaki atilirining atiliri zadi ⱪilip baⱪmiƣan ixlarni ⱪilidu, yǝni u oljini, ƣǝnimǝtlǝrni wǝ nurƣun bayliⱪlarni ⱪol astidikilirigǝ ülǝxtürüp beridu; mǝlum bir mǝzgilgiqǝ ⱪorƣanlarƣimu ⱨujum ⱪilix ⱪǝstidǝ bolidu. 25 U ɵz küqini ixⱪa selip qong ƣǝyrǝt bilǝn ⱪozƣilip, zor ⱪoxunni baxlap, jǝnubiy padixaⱨⱪa ⱨujum ⱪilidu. Jǝnubiy padixaⱨmu naⱨayiti zor ⱪudrǝtlik bir ⱪoxun bilǝn jǝnggǝ atlinidu. Lekin jǝnubiy padixaⱨ hainlarning yoxurun suyiⱪǝstigǝ uqrap, muwǝppǝⱪiyǝt ⱪazinalmaydu. 26 Qünki uning nazu-nemǝtlirini yegǝnlǝr uni yiⱪitidu. Uning ⱪoxuni ⱨǝmmǝ yǝrgǝ tarⱪilidu; nurƣunliri ɵltürülidu.□

27 Keyin, bu ikki padixaⱨ bir-birini ⱪǝstlixip, yaman niyǝt bilǝn bir dastihanda tamaⱪ yeyixip, bir-birigǝ yalƣan gǝp ⱪilixidu; lekin bu ixlar ⱨeqkimgǝ payda yǝtküzmǝydu, qünki bu ixlarning ahiri pǝⱪǝt bǝlgilǝngǝn waⱪittila bolidu. □ 28 Ximaliy padixaⱨ nurƣun mal-mülüklǝrni elip ɵz yurtiƣa ⱪaytidu. U kɵnglidǝ Hudaning hǝlⱪi bilǝn tüzgǝn muⱪǝddǝs ǝⱨdigǝ ⱪarxi turidu; xuning bilǝn u ǝⱨdigǝ ⱪarxi ⱨǝrikǝtlǝrni ⱪilip, andin ɵz yurtiƣa ⱪaytidu.

29 Bǝlgilǝngǝn waⱪitta ximaliy padixaⱨ yǝnila jǝnubⱪa tajawuz ⱪilidu; lekin bu ⱪetimⱪi ǝⱨwal ilgirikigǝ wǝ yǝnǝ kelip ǝng ahirⱪi ⱪetimⱪisidiki bilǝnmu ohximaydu. □ 30 Qünki Kittim arilidin qiⱪⱪan kemilǝr ⱨujum ⱪilip kelidu. Xunga u dǝrd-ǝlǝm bilǝn qekinidu wǝ Hudaning Ɵz hǝlⱪi bilǝn tüzgǝn muⱪǝddǝs ǝⱨdisigǝ ⱪarap intayin ƣǝzǝplinidu, uningƣa ⱪarxi haliƣinini ⱪilidu; xundaⱪla qekinip yanƣanda muⱪǝddǝs ǝⱨdigǝ asiyliⱪ ⱪilƣuqilarni ǝtiwarlaydu. □ 31 Uning tǝripidǝ turƣan birnǝqqǝ küqlǝr ⱪorƣan bolƣan muⱪǝddǝs ibadǝthanini bulƣaydu, «kündilik ⱪurbanliⱪ»ni ǝmǝldin ⱪalduridu wǝ «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»ni uning orniƣa ⱪoyidu. □ ■ 32 U muⱪǝddǝs ǝⱨdigǝ hainliⱪ ⱪilƣuqilarni huxamǝt-ⱨiyligǝrlik bilǝn qiriklǝxtüridu; lekin ɵz Hudasini dost tutⱪuqi hǝlⱪ bolsa ⱪǝysǝrlik bilǝn ⱨǝrikǝt ⱪilidu. 33 Hǝlⱪ iqidiki aⱪillar nurƣun ⱪerindaxliriƣa tǝlim yǝtküzidu; lekin birnǝqqǝ künlǝr ularning bǝziliri ⱪiliqta yiⱪilidu, otta kɵydürülüp ɵltürülidu, zindanƣa qüxidu yaki bulang-talangƣa uqraydu. 34 Yiⱪilƣan waⱪitlirida, Hudaning hǝlⱪi azƣinǝ yardǝmgǝ igǝ bolidu. Əmma nurƣun kixlǝr ularning ⱪatiriƣa huxamǝt-ⱨiyligǝrlik bilǝn soⱪunup kiridu. 35 Bǝzi aⱪillar yiⱪilidu. Lekin ularning yiⱪilixi ɵzlirining sinilixi, tawlinix-tazilinixi, ⱪiyamǝt künigiqǝ paklinixi üqündur. Qünki ahirǝt Huda bǝlgiligǝn waⱪittila kelidu.□ ■

36 Ximaliy padixaⱨ ɵz mǝyliqǝ ⱪiliweridu; u tǝkǝbburlixip, ɵzini ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨlardinmu uluƣlap üstün ⱪoyup, ⱨǝtta ⱨǝmmǝ Ilaⱨlarning Ilaⱨi Bolƣuqiƣa ajayib kupurluⱪ sɵz ⱪilidu; taki Hudaning ƣǝzipi toluⱪ tɵkülgǝn künigiqǝ u dawamliⱪ zor ronaⱪ tapidu. Qünki Hudaning bekitkini ǝmǝlgǝ axmay ⱪalmaydu. ■ 37 Bu padixaⱨ ata-bowiliri qoⱪunƣan ilaⱨlarƣimu pisǝnt ⱪilmaydu, ayallarƣimu ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝwǝs ⱪilmaydu. Əmǝliyǝttǝ u ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨni ⱨɵrmǝtlimǝydu, qünki u ɵzini ⱨǝrⱪandaⱪ ilaⱨtin uluƣ dǝp ⱪaraydu. □ 38 Bularning ornida u «küqlǝr ilaⱨi»ni ⱨɵrmǝtlǝydu; uning ata-bowilirimu ǝzǝldin qoⱪunmiƣan bu ilaⱨni bolsa u altun, kümüx, yaⱪut wǝ baxⱪa ⱪimmǝtlik sowƣatlarni tǝⱪdim ⱪilip ⱨɵrmǝtlǝydu. 39 U ǝng mustǝⱨkǝm ⱪorƣanlarni xundaⱪ bir ƣǝyriy ilaⱨⱪa tayinip igilǝydu. Kimki uning ⱨɵkümranliⱪiƣa beⱪinsa, u xularƣa xǝrǝplik mǝnsǝp beridu, ularni kɵpqilikni baxⱪuridiƣan ⱪilidu wǝ in’am süpitidǝ yǝr-zeminni tǝⱪsim ⱪilip beridu.□

40 Ahir zaman kǝlgǝndǝ, jǝnubiy padixaⱨ ǝskǝr qiⱪirip uningƣa ⱨujum ⱪilidu. Ximaliy padixaⱨ jǝng ⱨarwiliri, atliⱪ ǝskǝrlǝr wǝ nurƣun kemilǝr bilǝn ⱪuyundǝk uningƣa ⱪayturma zǝrbǝ beridu. U barliⱪ yurtlarƣa tajawuz ⱪilip, kǝlkündǝk texip kǝng yǝr-zeminlarni basidu. 41 U ⱨǝtta «güzǝl zemin»ƣa besip kiridu; nurƣun ǝllǝr azdurulup yiⱪitilidu. Lekin bular, yǝni Edomlar, Moablar wǝ Ammonlarning qongliri uning ⱪolidin ⱪutulup ⱪalidu. □ ■ 42 Ximaliy padixaⱨ barliⱪ dɵlǝtlǝrgǝ ⱪolini sozidu, Misir zeminimu ⱪeqip ⱪutulalmaydu. 43 U Misirning altun-kümüx bayliⱪliri wǝ baxⱪa ⱪimmǝt baⱨaliⱪ buyumlirini talan-taraj ⱪilidu. Liwiyǝliklǝr wǝ Efiopiyiliklǝr uningƣa boysunup ǝgixidu.

44 Keyin xǝrⱪ wǝ ximaldin kǝlgǝn xǝpilǝr uni alaⱪzadǝ ⱪilidu. U tehimu dǝrƣǝzǝp bolup nurƣun kixini ⱪirƣinqiliⱪ ⱪilip ɵltürimǝn dǝp jǝng ⱪozƣaydu 45 Wǝ dengizlarning otturisida, kɵrkǝm muⱪǝddǝs taƣ tǝripigǝ orda qedirlirini tikidu. Lekin uning ǝjili xu yǝrdǝ toxidu wǝ ⱨeqkim uni ⱪutⱪuzmaydu».□

□11:2 «Buningdin keyin Parsⱪa yǝnǝ üq padixaⱨ ⱨɵkümranliⱪⱪa qiⱪidu; keyin tɵtinqi padixaⱨ qiⱪip...» — bu 11-babtiki bexarǝtlǝr naⱨayiti tǝpsiliy kɵrsitilgǝn. Biz muxu yǝrdǝ tǝpsilatliri toƣruluⱪ kɵp izaⱨat bǝrmiduⱪ, bularni «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizgǝ kirgüzduⱪ. Kitabhanlarning ɵzliri «ottura xǝrⱪ»ning tarihi toƣruluⱪ ⱨǝrⱪandaⱪ kitabtin bu bexarǝtlǝrning ⱪandaⱪ ǝmǝlgǝ axurulƣanliⱪini kɵrǝlǝydu. Asasǝn bu aldin eytilƣan ixlar miladiyǝdin ilgiriki 530-164-yillar dawamida yüz bǝrgǝn. Lekin 36-ayǝttin baxlap, bexarǝtlǝr ahirⱪi zamandiki ixlarƣiqǝ ɵtidu.

□11:3 «Uningdin keyin küqlük bir padixaⱨ mǝydanƣa qiⱪidu» — bu padixaⱨ «büyük Iskǝndǝr», Gretsiyǝning birinqi imperatori.

□11:5 «Uningdiki sǝrdarlar» — yaki «uningdiki ǝmirliri». «Uningdiki sǝrdarlarning iqidin biri «jǝnubiy padixaⱨ» bolup küqiyidu» — bu bexarǝttiki «jǝnubiy padixaⱨ»lar xübⱨisizki, Misirning padixaⱨlirini kɵrsitidu (8-ayǝtni kɵrüng), birinqisi «Pitolimi soter» (miladiyǝdin ilgiriki 323-285-yillarda ⱨɵküm sürgǝn.

□11:6 «jǝnubiy padixaⱨ ximaliy padixaⱨ bilǝn ittipaⱪ tüzidu» — ibraniy tilida pǝⱪǝt «ular ittipaⱪ tüzidu» deyilidu. Bu bexarǝttiki «ximaliy padixaⱨ» xübⱨisizki tarihta Suriyǝ degǝn rayonda ⱨɵküm sürgǝn. Birinqi «ximaliy padixaⱨ» bolsa Silyuⱪus nikator (Silyuⱪus I) bolup, ǝslidǝ Misir padixaⱨi «Pitolimi soter»ning qong generali idi. U miladiyǝdin ilgiriki 312-280-yillarda tǝhtkǝ olturƣan. «bu ⱪiz erixkǝn ⱨoⱪuⱪidin mǝⱨrum ⱪilinidu» — ibraniy tilida «bu ⱪiz bilikining küqidin mǝⱨrum bolidu». «uning balisi ⱨǝm ...» — ibraniy tilida «uning tuƣⱪini...». Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «uni tuƣdurƣuqi ⱨǝm...» deyilidu.

□11:7 «uning ata jǝmǝt tuƣⱪinidin biri» — ibraniy tilida: — «uning yiltizliridin biri». «...padixaⱨ bolup» — ibraniy tilida «...uning (yǝni jǝnubiy padixaⱨning) orniƣa turup,...» dǝp ipadilinidu. «...biri, ⱪoxunning ⱨoⱪuⱪini ⱪoliƣa elip padixaⱨ bolup,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «... biri, u bolsa uning (ximaliy padixaⱨning) ⱪoxuniƣa ⱪarxi qiⱪip,...»

□11:8 «ⱪuyma mǝbudliri» — yaki «ǝmirliri». «buthaniliridiki altun-kümüx...» — yaki «ularningki altun-kümüx...».

□11:9 «jǝnubiy padixaⱨning zemini» — Misirni kɵrsitidu.

□11:10 «Keyin u yǝnǝ jǝng ⱪilip,...» — yaki «U ⱪaytip, andin jǝng ⱪilip,..».

□11:16 «güzǝl zemin» — Ⱪanaan zemini, yǝni Pǝlǝstin. «uning ⱪolida uni wǝyran ⱪilƣuqi küq bolidu» — ibraniy tilida «uning ⱨalakiti uning ⱪolida bolidu».

□11:17 «...küqlǝrni sǝpǝrwǝr ⱪilip Misirƣa yol alidu» — «jǝnubiy padixaⱨliⱪ»ning Misir ikǝnliki 8-ayǝttin kɵrünidu. «u Misir bilǝn ǝⱨdǝ tüzidu, ɵzi ǝⱨdidǝ turƣandǝk ⱪilidu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «uning bilǝn birnǝqqǝ durus adǝmlǝr billǝ baridu; u ɵz bekitkinini ǝmǝlgǝ axuridu». «Biraⱪ Misirning ⱨakimiyitini aƣdrurux üqün...» — ibraniy tilida «Biraⱪ Misirning ⱨakimiyitini qiritix üqün...».

□11:18 «nurƣun adǝmlǝrni ǝsirgǝ alidu» — yaki «nurƣun yurtlarni igilǝydu».

□11:19 «U ɵz yurtidiki ⱪorƣanlarƣa qekinip kelidu» — yaki «U ɵz yurtidiki ⱪorƣanlarƣa nixan ⱪilip diⱪⱪǝt ⱪilidu».

□11:20 «padixaⱨliⱪning ǝng xan-xǝrǝplik jayi» — bu yǝrdǝ «ǝng xan-xǝrǝplik jayi» bǝlkim muⱪǝddǝs ibadǝthanini kɵrsitidu. Yǝnǝ birhil tǝrjimǝ ⱪilƣanda, «padixaⱨliⱪning xan-xǝripini bezǝx üqün bir zulum salƣuqini ǝwǝtidu» degǝndǝk bolidu.

□11:22 «Hudaning ǝⱨdisidǝ bekitilgǝn ǝmir» — muxu yǝrdǝ muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki «bax kaⱨin»ni kɵrsitidu. Oniyas isimlik kixi, bax kaⱨin wǝ bǝk adil kixi bolup, Suriyǝning «Antioⱪus Epifanis» degǝn padixaⱨi tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 172-yili ɵltürülgǝn.

□11:26 «uning nazu-nemǝtlirini yegǝnlǝr» — demǝk, ǝng ixǝnqlik adǝmliri.

□11:27 «bu ixlarning ahiri pǝⱪǝt bǝlgilǝngǝn waⱪittila bolidu» — muxu sirliⱪ sɵzlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

□11:29 «lekin bu ⱪetimⱪi ǝⱨwal ilgirikigǝ wǝ yǝnǝ kelip ǝng ahirⱪi ⱪetimⱪisidiki bilǝnmu ohximaydu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «lekin bu ⱪetimⱪi ahirⱪi ǝⱨwal ilgirikigǝ ohximaydu». Bu bexarǝt (tǝrjimimiz boyiqǝ) toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

□11:30 «Kittim arilidin qiⱪⱪan kemilǝr» — «Kittim» ⱨazirⱪi «Seprus» degǝn ottura dengizdiki aral. Bu bexarǝt xübⱨisizki, miladiyǝdin ilgiriki 168-yili, Rim imperiyǝsining kemiliri Kittim arilidin qiⱪip Antioⱪus Epifanisⱪa (Misirƣa tajawuz ⱪilƣan waⱪtida) ⱨujum ⱪilƣinini kɵrsitidu.

□11:31 «ⱪorƣan bolƣan muⱪǝddǝs ibadǝthana...» — yaki «muⱪǝddǝs ibadǝthana wǝ ⱪorƣan...». «kündilik ⱪurbanliⱪ» — 8:11diki izaⱨatni kɵrüng.

■11:31 Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luⱪa 21:20; 2Tes. 2:3-4

□11:35 «Qünki ahirǝt Huda bǝlgiligǝn waⱪittila kelidu» — muxu yǝrdǝ, bexarǝt «Antioⱪus Epifanis»ning dǝwridin, ahir zamanƣa ɵtidu.

■11:35 Dan. 12:10

■11:36 Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luⱪa 21:20; 2Tes. 2:3-4; Wǝⱨ. 13:1-8

□11:37 «ayallarƣimu ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝwǝs ⱪilmaydu» — yaki, «u ayallar ǝtiwarlaydiƣan ilaⱨⱪimu ⱨɵrmǝt ⱪilmaydu».

□11:39 «... ƣǝyriy ilaⱨⱪa tayinip igilǝydu» — yaki, «... ƣǝyriy ilaⱨⱪa ⱨujum ⱪilidu». Yǝnǝ birhil tǝrjimisi: «U ǝng mustǝⱨkǝm ⱪorƣanlarni igilǝp, u bu ilaⱨⱪa qoⱪunuxni bǝrpa ⱪilidu». «inam süpitidǝ...» — yaki «mǝlum bir baⱨada (setiwetip),...».

□11:41 «güzǝl zemin» — Ⱪanaanni (Pǝlǝstinni) kɵrsitidu.

■11:41 Wǝⱨ. 12:6

□11:45 «dengizlarning otturisida» — demǝk, Ottura Dengiz wǝ Ɵlük Dengizning otturisida. «kɵrkǝm muⱪǝddǝs taƣ» — Yerusalem selinƣan «Zion teƣi»ini kɵrsitidu. Bu ayǝtning baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «...dengizlar wǝ muⱪǝddǝs taƣ arisida...».