12
Huda Ɵz pǝrzǝntlirini tǝrbiyilǝydu
1-2 Əmdi ǝtirapimizda guwaⱨqilar xunqǝ qong buluttǝk bizni oruwalƣaqⱪa, ⱨǝrhil eƣir yük ⱨǝm bizgǝ asanla qirmixiwalidiƣan gunaⱨni qɵrüp taxlap, aldimizƣa ⱪoyulƣan yügürüx yolini qidamliⱪ bilǝn besip yügürǝyli; buningda kɵzimizni etiⱪadimizning Yol Baxliƣuqisi wǝ Takamullaxturƣuqisi bolƣan Əysaƣa tikǝyli. U Ɵzini kütkǝn huxalliⱪ üqün kresttiki azabⱪa bǝrdaxliⱪ bǝrdi ⱨǝm uningda bolƣan ⱨaⱪarǝtkǝ pisǝnt ⱪilmidi. Xuning bilǝn U Hudaning tǝhtining ong tǝripidǝ olturƣuzuldi. «Əmdi ǝtirapimizda guwaⱨqilar xunqǝ qong buluttǝk bizni oruwalƣaqⱪa,... » — «guwaⱨqilar» ikki tǝrǝptiki sɵz boluxi mumkin: (1) Yuⱪiriⱪi 11-babta tilƣa elinƣan kixilǝr bizgǝ etiⱪad bilǝn yaxaxning nemǝ ikǝnlikini kɵrsitip «guwaⱨliⱪ bǝrgǝnliki»ni ⱨǝm (2) «etiⱪadning bǝygisi»dǝ yügürginimizdǝ bularning ǝrxtin bizgǝ guwaⱨqilardǝk ⱪarap turuwatⱪanliⱪini kɵrsitidu. «Bulut» ⱪiziⱪ gǝp — «Dan.» 7:13, «Mat.» 24:30, 26:46, «1Tes.» 4:17, «Wǝⱨ.» 1:7ni kɵrüng.   Rim. 6:4; 12:12; 1Kor. 9:24; Əf. 4:22; Kol. 3:8; Ibr. 10:36; 1Pet. 2:1, 2; Luⱪa 24:26; Fil. 2:8-11; Ibr. 1:3; 8:1; 1Pet. 1:11.
Kɵnglünglǝrning ⱨerip sowup kǝtmǝsliki üqün, gunaⱨkarlarning xunqǝ ⱪattiⱪ horlaxliriƣa bǝrdaxliⱪ Bǝrgüqini kɵngül ⱪoyup oylanglar.
Gunaⱨⱪa ⱪarxi kürǝxlǝrdǝ tehi ⱪan aⱪⱪuzux dǝrijisigǝ berip yǝtmidinglar. 1Kor. 10:13. Hudaning silǝrgǝ Ɵz pǝrzǝntlirim dǝp jekilǝydiƣan muⱪǝddǝs yazmilardiki munu sɵzlirini untudunglar: —
 
«I oƣlum, Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyisigǝ sǝl ⱪarima,
Əyiblǝnginingdǝ kɵnglüng sowup kǝtmisun, Ayup 5:17; Pǝnd. 3:11-12; Wǝⱨ. 3:19.
Qünki Pǝrwǝrdigar sɵyginigǝ tǝrbiyǝ beridu,
Mening oƣlum dǝp ⱪobul ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini dǝrrilǝydu». «I oƣlum, Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyisigǝ sǝl ⱪarima, ǝyiblǝnginingdǝ kɵnglüng sowup kǝtmisun, qünki Pǝrwǝrdigar sɵyginigǝ tǝrbiyǝ beridu, Mening oƣlum dǝp ⱪobul ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini dǝrrilǝydu» — «Pǝnd.» 3:11-12 .   Pǝnd. 3:11,12
 
Azab qǝkkininglarni Hudaning tǝrbiyisi dǝp bilip, uningƣa bǝrdaxliⱪ beringlar. Qünki silǝrning tǝrbiyǝ elixinglarning ɵzi Hudaning silǝrni oƣlum dǝp muamilǝ ⱪilƣanliⱪini kɵrsitidu. Ⱪaysi pǝrzǝnt atisi tǝripidin tǝrbiyilǝnmǝydu? Əmdi Hudaning tǝrbiyilixidǝ ⱨǝrbir pǝrzǝntining ɵz ülüxi bar; lekin bu ix silǝrdǝ kǝm bolsa ⱨǝⱪiⱪiy oƣulliridin ǝmǝs, bǝlki ⱨaramdin bolƣan pǝrzǝnti bolup qiⱪisilǝr.
Uning üstigǝ ⱨǝmmimizning ɵzimizgǝ tǝrbiyǝ bǝrgǝn ǝt jǝⱨǝttiki atilirimiz bar, biz ularnimu ⱨɵrmǝtlǝp kǝlduⱪ. Xundaⱪ ikǝn, roⱨlarning atisiƣa tehimu itaǝt ⱪilmamduⱪ? Xundaⱪta ⱨayatimiz yaxnimamdu?
10 Ət jǝⱨǝttiki atilirimiz bǝrⱨǝⱪ pǝⱪǝt ɵzi muwapiⱪ kɵrgǝn yol boyiqǝ azƣinǝ waⱪit bizni tǝrbiyiligǝn. Lekin U bolsa bizgǝ paydiliⱪ bolsun dǝp, pak-muⱪǝddǝslikidin muyǝssǝr boluximiz üqün tǝrbiyilǝydu. 11 Əmdi ⱪattiⱪ tǝrbiyǝ berilgǝn waⱪtida adǝmni hux ⱪilmaydu, ǝksiqǝ adǝmni ⱪayƣuƣa qɵmdüridu; biraⱪ buning bilǝn tüzǝlgǝnlǝrgǝ u keyin ⱨǝⱪⱪaniyliⱪtin qiⱪⱪan tinq-hatirjǝmlikning mewisini beridu.
12 Xuning üqün, «Telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni ruslanglar» «... «Telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni ruslanglar»» — yaki «...«telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni küqǝytinglar»» («Yǝx.» 35:3din nǝⱪil kǝltürülgǝn).   Yǝx. 35:3. 13 wǝ «aⱪsaⱪ»larning pükülüp ⱪalmay, bǝlki xipa tepixi üqün pütliringlarni tüz yollarda mangdurunglar. «... «aⱪsaⱪ»larning pükülüp ⱪalmay, bǝlki xipa tepixi üqün pütliringlarni tüz yollarda mangdurunglar» — «aⱪsaⱪ»lar bǝlkim etiⱪadi ajizlarni kɵrsitidu.
 
Hudaning ⱪorⱪunqida yaxanglar
14 Barliⱪ kixilǝr bilǝn inaⱪ ɵtüxkǝ wǝ pak-muⱪǝddǝs yaxaxⱪa intilinglar; muⱪǝddǝs bolmiƣan kixi ⱨǝrgiz Rǝbni kɵrǝlmǝydu. Rim. 12:18; 2Tim. 2:22. 15 Oyƣaⱪ turunglarki, ⱨeqkim Hudaning meⱨir-xǝpⱪitidin mǝⱨrum ⱪalmisun; aranglarda silǝrgǝ ix tapⱪuzup silǝrni kɵydüridiƣan, xundaⱪla kɵp adǝmlǝrni bulƣap napak boluxⱪa sǝwǝb bolidiƣan birǝr ɵq-adawǝt yiltizi ünmisun. Ⱪan. 29:17; Ros. 17:13; 2Kor. 6:1; Gal. 5:12. 16 Aranglarda ⱨeqbir buzuⱪluⱪ ⱪilƣuqi yaki ɵzining tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪini bir wah tamaⱪⱪa setiwǝtkǝn Əsawdǝk ihlassiz kixi bolmisun. «...Ɵzining tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪini bir wah tamaⱪⱪa setiwǝtkǝn Əsawdǝk ihlassiz kixi bolmisun» — «Yar.» 25:29-34.   Yar. 25:33; Əf. 5:3; Kol. 3:5; 1Tes. 4:3. 17 Qünki silǝrgǝ mǝlumki, Əsaw keyin atisining hǝyrlik duasini elixni oyliƣan bolsimu, xundaⱪla uningƣa intilip kɵz yaxlirini eⱪitip yalwurƣan bolsimu, u bu ixlarni orniƣa kǝltüridiƣan towa ⱪilix yolini tapalmay, rǝt ⱪilindi. «...u (Əsaw) bu ixlarni orniƣa kǝltüridiƣan towa ⱪilix yolini tapalmay...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «u (Əsaw) ɵz gunaⱨidin towa ⱪilix yolini tapalmay...».
«Towa ⱪilix» grek tilida «uni» bilǝn ipadilinidu. Bǝzi tǝrjimanlar bu «uni» degǝnni «gunaⱨidin towa ⱪilix»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin «Yar.» 27:1-40kǝ ⱪariƣanda, uning izdigini ǝslidiki tǝlwilikidin towa ⱪilix ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt puxayman bilǝn atisining hǝyrlik duasila idi. Xuning üqün muxu yǝrdǝ «towa ⱪilix»ning mǝnisi: — (1) atisining ⱪararini, yaki (2) Hudaning iradisini ɵzgǝrtixni bildüridu (oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «towa ⱪilix»ning ǝslidiki mǝnisi «kɵzⱪaraxni ɵzgǝrtix» «pozitsiyǝni ɵzgǝrtix» degǝnlik).
   Yar. 27:36.
 
Sinay teƣi — Israillar Tǝwrat ⱪanunini ⱪobul ⱪilƣan taƣ — wǝ Zion teƣi, yǝni ǝrxtiki Yerusalem
18 Qünki silǝr ⱪol bilǝn tutⱪili bolidiƣan, yalⱪunlap ot yenip turuwatⱪan ⱨǝmdǝ sürlük bulut, ⱪarangƣuluⱪ wǝ ⱪara ⱪuyun ⱪapliƣan axu taƣⱪa kǝlmidinglar — «yalⱪunlap ot yenip turuwatⱪan ⱨǝmdǝ sürlük bulut, ⱪarangƣuluⱪ wǝ ⱪara ⱪuyun ⱪapliƣan axu taƣⱪa kǝlmidinglar...» — «axu taƣ» bolsa Yǝⱨudiy hǝlⱪi Musa pǝyƣǝmbǝrning wasitisi bilǝn Tǝwrat ⱪanunini ⱪobul ⱪilƣan Sinay teƣini kɵrsitidu («Mis.» 19-babni kɵrüng).   Mis. 19:10,16; 20:21; Ⱪan. 5:22.
19 (u jayda kanay sadasi bilǝn sɵzligǝn awaz yǝtküzülgǝndǝ, bularni angliƣanlar: «Bizgǝ yǝnǝ sɵz ⱪilinmisun!» dǝp Hudaƣa yalwuruxti; «u jayda kanay sadasi bilǝn sɵzligǝn awaz yǝtküzülgǝndǝ, bularni angliƣanlar: «Bizgǝ yǝnǝ sɵz ⱪilinmisun!» dǝp Hudaƣa yalwuruxti» — «Ⱪan.» 15:23ni kɵrüng.   Mis. 20:19; Ⱪan. 5:25; 18:16. 20 qünki ular ⱪilinƣan ǝmrni kɵtürǝlmidi. «Egǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayiƣi tǝgsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» dǝp tapilanƣanidi; «qünki ular ⱪilinƣan ǝmrni kɵtürǝlmidi. Əgǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayiƣi tǝgsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» dǝp tapilanƣanidi...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «qünki ularƣa tapilanƣan: «Əgǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayaƣliri tǝgkǝn bolsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» degǝn ǝmrni kɵtürǝlmidi».   Mis. 19:13. 21 u kɵrünüx xundaⱪ ⱪorⱪunqluⱪ idiki, Musamu: «Bǝk ⱪattiⱪ ⱪorⱪup ƣal-ƣal titrǝp kǝttim» degǝnidi). «u kɵrünüx xundaⱪ ⱪorⱪunqluⱪ idiki, Musamu: «Bǝk ⱪattiⱪ ⱪorⱪup ƣal-ƣal titrǝp kǝttim» degǝnidi» — «Ⱪan.» 9:19.   Ⱪan. 9:19
22 — Silǝr bǝlki Zion teƣiƣa, yǝni mǝnggü ⱨayat Hudaning xǝⱨiri — ǝrxtiki Yerusalemƣa, tümǝnligǝn pǝrixtilǝrgǝ, Gal. 4:26; Wǝⱨ. 3:12; 21:10-27. 23 isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪida jǝm ⱪilinƣan jamaitigǝ, ⱨǝmmǝylǝnning soraⱪqisi Hudaƣa, takamullaxturulƣan ⱨǝⱪⱪaniy kixilǝrning roⱨliriƣa «isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning... jamaitigǝ...» — «tunji tuƣulƣanlar» degǝn sɵz bu yǝrdǝ Əysa Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilip, «ⱪaytidin tuƣulƣan» Hudaning pǝrzǝnti dǝp ⱨesablanƣanlarni kɵrsitidu. «ǝrxtiki Yerusalemƣa, tümǝnligǝn pǝrixtilǝrgǝ, isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪida jǝm ⱪilinƣan jamaitigǝ,...» — (22-23-ayǝt) baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪiƣa jǝm bolidiƣan tümǝnligǝn pǝrixitilǝrgǝ, isimliri ǝrxtǝ yezilƣan tunji tuƣulƣanlarning jamaitigǝ...». Israillarning isimlirining ⱨǝmmisi yǝr yüzidǝ «royhǝt»tǝ pütülüxi buyrulƣanidi («Qɵl.» 1:1-18). Lekin jamaǝttikilǝrning isimliri yǝr yüzidǝ ǝmǝs, bǝlki ǝrxtǝ pütüklüktur.   Luⱪa 10:20. 24 wǝ yengi ǝⱨdining wasitiqisi Əysaƣa, xundaⱪla ⱨǝm Uning sepilgǝn ⱪeniƣa kǝldinglar. Bu ⱪan Ⱨabilningkidin ǝwzǝl sɵz ⱪilidu. «wǝ yengi ǝⱨdining wasitiqisi Əysaƣa, xundaⱪla ⱨǝm Uning sepilgǝn ⱪeniƣa kǝldinglar. Bu ⱪan Ⱨabilningkidin ǝwzǝl sɵz ⱪilidu» — Əysa Mǝsiⱨning sepilgǝn ⱪeni insanning gunaⱨlirini tilǝp ularni pak ⱪilidu. Ⱨabilning ⱪeni bolsa intiⱪam dǝp ⱨɵrkirǝp yiƣlaytti («Yar.» 4:10).   Yar. 4:10; Ibr. 10:22; 11:4; 1Pet. 1:2.
25 Bu sɵzni ⱪilƣuqini rǝt ⱪilmasliⱪinglar üqün diⱪⱪǝt ⱪilinglar. Qünki yǝr yüzidǝ ɵzlirigǝ wǝⱨiy yǝtküzüp agaⱨlandurƣuqini rǝt ⱪilƣanlar jazadin ⱪeqip ⱪutulalmiƣan yǝrdǝ, ǝrxtǝ bizni agaⱨlandurƣuqidin yüz ɵrüsǝk, ⱨalimiz tehimu xundaⱪ bolmamdu? «...yǝr yüzidǝ ɵzlirigǝ wǝⱨiy yǝtküzüp agaⱨlandurƣuqi» — muxu yǝrdǝ Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ sɵzliginini kɵrsitidu.   Ibr. 2:3. 26 Əmdi xu qaƣda Hudaning awazi zeminni tǝwritiwǝtkǝnidi; lekin ǝmdi U: «Ɵzüm yǝnǝ bir ⱪetim zeminnila ǝmǝs, asmannimu tǝwritimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪildi. «Əmdi xu qaƣda Hudaning awazi zeminni tǝwritiwǝtkǝnidi...» — «xu qaƣda» — Huda Sinay teƣidin sɵzliginidǝ. «lekin ǝmdi U: «Ɵzüm yǝnǝ bir ⱪetim zeminnila ǝmǝs, asmannimu tǝwritimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪildi» — «Ⱨag.» 2:6ni kɵrüng.   Ⱨag. 2:5. 27 «Yǝnǝ bir ⱪetim» degǝn bu sɵz tǝwritilidiƣanlarning, yǝni yaritilƣan nǝrsilǝrning tǝwritilixi bilǝn yoⱪitilidiƣanliⱪini, tǝwrǝtkili bolmaydiƣan nǝrsilǝrning mǝnggü muⱪim bolidiƣanliⱪidin ibarǝt mǝnini bildüridu.
28 Xuning üqün, tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolup, meⱨir-xǝpⱪǝtni qing tutup bu arⱪiliⱪ ihlasmǝnlik wǝ ǝyminix-ⱪorⱪunq bilǝn Hudani hursǝn ⱪilidiƣan ibadǝtlǝrni ⱪilayli. «tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolup, meⱨir-xǝpⱪǝtni qing tutup,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolƣinimizdin minnǝtdar bolup,...».   1Pet. 2:5. 29 Qünki Hudayimiz ⱨǝmmini yǝwǝtküqi bir ottur. «Qünki Hudayimiz ⱨǝmmini yǝwǝtküqi bir ottur» — bu sɵzlǝr «Ⱪan.» 4:24, 9:3dimu tepilidu.   Ⱪan. 4:24.
 
 

12:1-2 «Əmdi ǝtirapimizda guwaⱨqilar xunqǝ qong buluttǝk bizni oruwalƣaqⱪa,... » — «guwaⱨqilar» ikki tǝrǝptiki sɵz boluxi mumkin: (1) Yuⱪiriⱪi 11-babta tilƣa elinƣan kixilǝr bizgǝ etiⱪad bilǝn yaxaxning nemǝ ikǝnlikini kɵrsitip «guwaⱨliⱪ bǝrgǝnliki»ni ⱨǝm (2) «etiⱪadning bǝygisi»dǝ yügürginimizdǝ bularning ǝrxtin bizgǝ guwaⱨqilardǝk ⱪarap turuwatⱪanliⱪini kɵrsitidu. «Bulut» ⱪiziⱪ gǝp — «Dan.» 7:13, «Mat.» 24:30, 26:46, «1Tes.» 4:17, «Wǝⱨ.» 1:7ni kɵrüng.

12:1-2 Rim. 6:4; 12:12; 1Kor. 9:24; Əf. 4:22; Kol. 3:8; Ibr. 10:36; 1Pet. 2:1, 2; Luⱪa 24:26; Fil. 2:8-11; Ibr. 1:3; 8:1; 1Pet. 1:11.

12:4 1Kor. 10:13.

12:5 Ayup 5:17; Pǝnd. 3:11-12; Wǝⱨ. 3:19.

12:6 «I oƣlum, Pǝrwǝrdigarning tǝrbiyisigǝ sǝl ⱪarima, ǝyiblǝnginingdǝ kɵnglüng sowup kǝtmisun, qünki Pǝrwǝrdigar sɵyginigǝ tǝrbiyǝ beridu, Mening oƣlum dǝp ⱪobul ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini dǝrrilǝydu» — «Pǝnd.» 3:11-12 .

12:6 Pǝnd. 3:11,12

12:12 «... «Telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni ruslanglar»» — yaki «...«telip sanggiliƣan ⱪolunglarni, zǝiplixip kǝtkǝn tizinglarni küqǝytinglar»» («Yǝx.» 35:3din nǝⱪil kǝltürülgǝn).

12:12 Yǝx. 35:3.

12:13 «... «aⱪsaⱪ»larning pükülüp ⱪalmay, bǝlki xipa tepixi üqün pütliringlarni tüz yollarda mangdurunglar» — «aⱪsaⱪ»lar bǝlkim etiⱪadi ajizlarni kɵrsitidu.

12:14 Rim. 12:18; 2Tim. 2:22.

12:15 Ⱪan. 29:17; Ros. 17:13; 2Kor. 6:1; Gal. 5:12.

12:16 «...Ɵzining tunji oƣulluⱪ ⱨoⱪuⱪini bir wah tamaⱪⱪa setiwǝtkǝn Əsawdǝk ihlassiz kixi bolmisun» — «Yar.» 25:29-34.

12:16 Yar. 25:33; Əf. 5:3; Kol. 3:5; 1Tes. 4:3.

12:17 «...u (Əsaw) bu ixlarni orniƣa kǝltüridiƣan towa ⱪilix yolini tapalmay...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «u (Əsaw) ɵz gunaⱨidin towa ⱪilix yolini tapalmay...». «Towa ⱪilix» grek tilida «uni» bilǝn ipadilinidu. Bǝzi tǝrjimanlar bu «uni» degǝnni «gunaⱨidin towa ⱪilix»ni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin «Yar.» 27:1-40kǝ ⱪariƣanda, uning izdigini ǝslidiki tǝlwilikidin towa ⱪilix ǝmǝs, bǝlki pǝⱪǝt puxayman bilǝn atisining hǝyrlik duasila idi. Xuning üqün muxu yǝrdǝ «towa ⱪilix»ning mǝnisi: — (1) atisining ⱪararini, yaki (2) Hudaning iradisini ɵzgǝrtixni bildüridu (oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «towa ⱪilix»ning ǝslidiki mǝnisi «kɵzⱪaraxni ɵzgǝrtix» «pozitsiyǝni ɵzgǝrtix» degǝnlik).

12:17 Yar. 27:36.

12:18 «yalⱪunlap ot yenip turuwatⱪan ⱨǝmdǝ sürlük bulut, ⱪarangƣuluⱪ wǝ ⱪara ⱪuyun ⱪapliƣan axu taƣⱪa kǝlmidinglar...» — «axu taƣ» bolsa Yǝⱨudiy hǝlⱪi Musa pǝyƣǝmbǝrning wasitisi bilǝn Tǝwrat ⱪanunini ⱪobul ⱪilƣan Sinay teƣini kɵrsitidu («Mis.» 19-babni kɵrüng).

12:18 Mis. 19:10,16; 20:21; Ⱪan. 5:22.

12:19 «u jayda kanay sadasi bilǝn sɵzligǝn awaz yǝtküzülgǝndǝ, bularni angliƣanlar: «Bizgǝ yǝnǝ sɵz ⱪilinmisun!» dǝp Hudaƣa yalwuruxti» — «Ⱪan.» 15:23ni kɵrüng.

12:19 Mis. 20:19; Ⱪan. 5:25; 18:16.

12:20 «qünki ular ⱪilinƣan ǝmrni kɵtürǝlmidi. Əgǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayiƣi tǝgsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» dǝp tapilanƣanidi...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «qünki ularƣa tapilanƣan: «Əgǝr bu taƣⱪa ⱨǝtta birǝr ⱨaywanning ayaƣliri tǝgkǝn bolsimu, qalma-kesǝk ⱪilip ɵltürülsun» degǝn ǝmrni kɵtürǝlmidi».

12:20 Mis. 19:13.

12:21 «u kɵrünüx xundaⱪ ⱪorⱪunqluⱪ idiki, Musamu: «Bǝk ⱪattiⱪ ⱪorⱪup ƣal-ƣal titrǝp kǝttim» degǝnidi» — «Ⱪan.» 9:19.

12:21 Ⱪan. 9:19

12:22 Gal. 4:26; Wǝⱨ. 3:12; 21:10-27.

12:23 «isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning... jamaitigǝ...» — «tunji tuƣulƣanlar» degǝn sɵz bu yǝrdǝ Əysa Mǝsiⱨgǝ etiⱪad ⱪilip, «ⱪaytidin tuƣulƣan» Hudaning pǝrzǝnti dǝp ⱨesablanƣanlarni kɵrsitidu. «ǝrxtiki Yerusalemƣa, tümǝnligǝn pǝrixtilǝrgǝ, isimliri ǝrxtǝ pütülgǝn tunji tuƣulƣanlarning ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪida jǝm ⱪilinƣan jamaitigǝ,...» — (22-23-ayǝt) baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ⱨeyt-mǝrikǝ huxalliⱪiƣa jǝm bolidiƣan tümǝnligǝn pǝrixitilǝrgǝ, isimliri ǝrxtǝ yezilƣan tunji tuƣulƣanlarning jamaitigǝ...». Israillarning isimlirining ⱨǝmmisi yǝr yüzidǝ «royhǝt»tǝ pütülüxi buyrulƣanidi («Qɵl.» 1:1-18). Lekin jamaǝttikilǝrning isimliri yǝr yüzidǝ ǝmǝs, bǝlki ǝrxtǝ pütüklüktur.

12:23 Luⱪa 10:20.

12:24 «wǝ yengi ǝⱨdining wasitiqisi Əysaƣa, xundaⱪla ⱨǝm Uning sepilgǝn ⱪeniƣa kǝldinglar. Bu ⱪan Ⱨabilningkidin ǝwzǝl sɵz ⱪilidu» — Əysa Mǝsiⱨning sepilgǝn ⱪeni insanning gunaⱨlirini tilǝp ularni pak ⱪilidu. Ⱨabilning ⱪeni bolsa intiⱪam dǝp ⱨɵrkirǝp yiƣlaytti («Yar.» 4:10).

12:24 Yar. 4:10; Ibr. 10:22; 11:4; 1Pet. 1:2.

12:25 «...yǝr yüzidǝ ɵzlirigǝ wǝⱨiy yǝtküzüp agaⱨlandurƣuqi» — muxu yǝrdǝ Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ sɵzliginini kɵrsitidu.

12:25 Ibr. 2:3.

12:26 «Əmdi xu qaƣda Hudaning awazi zeminni tǝwritiwǝtkǝnidi...» — «xu qaƣda» — Huda Sinay teƣidin sɵzliginidǝ. «lekin ǝmdi U: «Ɵzüm yǝnǝ bir ⱪetim zeminnila ǝmǝs, asmannimu tǝwritimǝn» dǝp wǝdǝ ⱪildi» — «Ⱨag.» 2:6ni kɵrüng.

12:26 Ⱨag. 2:5.

12:28 «tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolup, meⱨir-xǝpⱪǝtni qing tutup,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «tǝwrǝtkili bolmaydiƣan bir padixaⱨliⱪⱪa muyǝssǝr bolƣinimizdin minnǝtdar bolup,...».

12:28 1Pet. 2:5.

12:29 «Qünki Hudayimiz ⱨǝmmini yǝwǝtküqi bir ottur» — bu sɵzlǝr «Ⱪan.» 4:24, 9:3dimu tepilidu.

12:29 Ⱪan. 4:24.