21
Ⱪullarƣa muamilǝ ⱪilixtiki ⱨɵküm-bǝlgilimilǝr
1 — Sǝn ularning aldiƣa ⱪoyidiƣan ⱨɵküm-bǝlgilimilǝr munulardur: —
2 Əgǝr sǝn bir ibraniy ⱪulni setiwalƣan bolsang, u altǝ yilƣiqǝ hizmitingdǝ bolup, yǝttinqi yili tɵlǝmsiz ⱨɵr ⱪilinsun. ■ Ⱪan. 15:12; Yǝr. 34:14 3 U ⱪul ⱪilinixⱪa tǝnⱨa ⱨalǝttǝ elip kelingǝn bolsa, tǝnⱨa ⱨalǝttǝ kǝtsun. Ayali bilǝn birgǝ elip kelingǝn bolsa, ayalimu uning bilǝn billǝ kǝtsun.
4 Əgǝr hojisi uningƣa hotun elip bǝrgǝn bolsa, xundaⱪla ayali uningƣa oƣul-ⱪizlarni tuƣup bǝrgǝn bolsa, ayal baliliri bilǝn hojisiƣa ⱪelip, ǝr yalƣuz kǝtsun. 5 Lekin ǝgǝr ⱪul elan ⱪilip: «Mǝn hojam, ayalim wǝ balilirimƣa muⱨǝbbitim bolƣini üqün ⱨɵr bolup kǝtmǝymǝn» desǝ, ■ Ⱪan. 15:16 6 undaⱪta uning hojisi uni Hudaning ibadǝt sorunining aldiƣa elip berip, uni ixikning aldida yaki ixikning kexikining aldida turƣuzsun; andin hojisi bigiz bilǝn uning ⱪuliⱪini tǝxsun. Xundaⱪ ⱪilip, u mǝnggügǝ hojisining ⱪuli bolup ⱪalidu.□ «Hudaning ibadǝt sorunining aldiƣa» — yaki «Hudaning aldiƣa» yaki «ⱨakimlarning aldiƣa». «andin hojisi bigiz bilǝn uning ⱪuliⱪini tǝxsun» — demǝk, ⱪulning ⱪuliⱪini ixik ⱪanitiƣa yaki ixik kexikigǝ yeⱪip turup, ⱪuliⱪining yumxiⱪini ixikkǝ yaki ixikning kexikigǝ mihlaydu.
7 Əgǝr birkim ⱪizini dedǝklikkǝ setiwǝtkǝn bolsa, u ǝr ⱪullar ⱨɵr ⱪilinƣandǝk ⱨɵr ⱪilinmisun. 8 Əgǝr ɵzigǝ has setiwalƣan ⱪiz hojisiƣa yaⱪmisa, undaⱪta u ⱪiz tǝrǝpning ⱨǝⱪ tɵlǝp uni ⱨɵr ⱪilixiƣa yol ⱪoyuxi kerǝk. Lekin hojisining uni yat hǝlⱪⱪǝ setix ⱨoⱪuⱪi bolmaydu; qünki hojisi uningƣa wapasizliⱪ ⱪilƣandur. □ «hojisi uningƣa wapasizliⱪ ⱪilƣandur» — adǝttǝ ǝr kixi dedǝk setiwalƣan bolsa, uni ɵz keniziki yaki toⱪili ⱪilip ǝmrigǝ alƣan ⱨesablinatti. Xunga dedǝkning kǝm degǝndimu toⱪalliⱪ ⱨoⱪuⱪi bar idi. 9 Əgǝr u ⱪizni oƣliƣa has bekitkǝn bolsa, undaⱪta u bǝlgilimilǝr boyiqǝ uningƣa ɵz ⱪizidǝk muamilǝ ⱪilsun.
10 Əgǝr hojisi yǝnǝ hotun alsa, ǝslidǝ ǝmrigǝ alƣan dedikining yemǝk-iqmikini, kiyim-keqikini wǝ ǝr-hotunqiliⱪ burqini kemǝytmisun. 11 Əgǝr u xu üq ixni ada ⱪilmisa, undaⱪta u bǝdǝl tɵlimǝy ⱨɵr bolsun.
Urux-talax ⱨǝⱪⱪidǝ
12 Kimki bir adǝmni urup ɵltürüp ⱪoysa, umu qoⱪum ɵltürülsun. ■ Law. 24:17 13 Lekin ǝgǝr u kixi ɵlgüqining jenini paylap turup ⱪǝstǝn ɵltürmigǝn, bǝlki mǝn Huda uning ⱪoli arⱪiliⱪ xu kixining ɵlüxigǝ yol ⱪoyƣan bolsam, undaⱪ ǝⱨwalda Mǝn uningƣa ⱪaqidiƣan bir jayni orunlaxturimǝn. 14 Lekin ǝgǝr birsi ɵz ⱪoxnisini ⱨiylǝ bilǝn ɵltürimǝn dǝp, uningƣa ⱪǝstǝn ⱨujum ⱪilsa, u gǝrqǝ panaⱨ izdǝp ⱪurbangaⱨimƣa ⱪeqip kǝlsimu, u xu yǝrdǝ tutulsun wǝ ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun.
15 Kimki ɵz atisi yaki anisiƣa ⱪol tǝgküzsǝ, qoⱪum ɵltürülsun.■ Mat. 15:4
16 Kimki bir adǝmni bulap satⱪan bolsa yaki uning ⱪolida barliⱪi mǝlum bolsa, jǝzmǝn ɵltürülüxi kerǝk.
17 Kimki ɵz atisi yaki anisiƣa lǝnǝt ⱪilip ⱪarƣiƣan bolsa, jǝzmǝn ɵltürülüxi kerǝk.■ Law. 20:9; Pǝnd. 20:20; Mat. 15:4; Mar. 7:10
Baxⱪilarni zǝhimlǝndürüx ⱨǝⱪⱪidǝ
18 Əgǝr ikki kixi uruxup ⱪelip, biri yǝnǝ birini tax ya moxti bilǝn ursa, urulƣan kixi ɵlmǝy, orun tutup yetip ⱪalƣan bolsa, 19 u kixi ⱪopup ⱨasiƣa tayinip taxⱪiriƣa qiⱪⱪudǝk bolsa, undaⱪta uni urƣan kixi jazadin halas ⱪilinsun; pǝⱪǝt zǝhimlǝngüqining yetip ixtin ⱪalƣan waⱪti üqün tɵlǝm berip, uni dawalitip sǝllimaza saⱪaytsun.
20 Əgǝr birsi ⱪuli yaki dedikini tayaⱪta ursa, xundaⱪla ⱪul yaki dedǝk nǝⱪ mǝydanda ɵlüp kǝtsǝ, uning üqün igisi qoⱪum jazaƣa tartilsun. □ «uning üqün igisi qoⱪum jazaƣa tartilsun» — ibraniy tilida «uning intiⱪami qoⱪum elinidu». 21 Lekin ǝgǝr tayaⱪ yegüqi bir-ikki kün tirik tursa, undaⱪta ⱪul hojayinining xǝhsi mal-mülki bolƣini üqün, ⱪulning jazasiƣa tartilmisun.
22 Əgǝr kixilǝr bir-biri bilǝn uruxup ⱪelip, ⱨamilidar bir ayalni urup salsa, ⱨamilidar ayalda balisi baldur tuƣuluxidin baxⱪa zǝhimlinix bolmisa, ayalning erining tɵlǝm tǝlipi boyiqǝ ⱨakimlarning tǝstiⱪidin ɵtküzülüp jǝrimanǝ tɵlisun. □ «balisi baldur tuƣuluxidin baxⱪa» — yaki «balisi qüxüp ketixtin baxⱪa». Aldi-kǝyni sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt «baldur tuƣulsa» degǝn tǝrjimisi toƣra bolsa kerǝk. 23 Əgǝr ayal yaki bala ziyan-zǝhǝtkǝ uqriƣan bolsa, undaⱪta jeniƣa jan, □ «Əgǝr ayal yaki bala ziyan-zǝhǝtkǝ uqriƣan bolsa,...» — ibraniy tilida pǝⱪǝt «Əgǝr zǝrǝr-zǝhmǝt bolup qiⱪsa,...» deyilidu. 24 kɵzigǝ kɵz, qixiƣa qix, ⱪoliƣa ⱪol, putiƣa put, ■ Law. 24:20; Ⱪan. 19:21; Mat. 5:38 25 kɵyükkǝ kɵyük, zǝhimgǝ zǝhim, kɵkkǝ kɵk tɵlǝnsun. 26 Əgǝr birsi ɵz ⱪul ya dedikining kɵzini urup nakar ⱪilip ⱪoysa, kɵzi wǝjidin uni azad ⱪilsun. 27 Xuningdǝk birsi ɵz ⱪuli ya dedikining qixini urup qiⱪiriwǝtkǝn bolsa, qixi wǝjidin uni azad ⱪilsun».
Mal-ulaƣlar toƣruluⱪ bǝlgilimilǝr
28 Əgǝr bir kala bir ǝr yaki ayal kixini üsüp ɵltürüp ⱪoysa, xu kala qoⱪum qalma-kesǝk ⱪilinixi kerǝk, uning gɵxi yeyilmisun. Lekin kalining igisigǝ gunaⱨ kǝlmisun. ■ Yar. 9:5 29 Lekin bu uyning ilgiridin üsüx aditi bolup, igisigǝ bu ⱨǝⱪtǝ agaⱨ berilgǝn bolsa, lekin yǝnila uni baƣlimiƣini üqün ǝr-ayal kixilǝrni üsüp ɵltürüp ⱪoyƣan bolsa, undaⱪta kala qalma-kesǝk ⱪilinsun, igisimu ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinsun. 30 Lekin uningdin hun ⱨǝⱪⱪi tǝlǝp ⱪilinsa, ɵz jenining ornida uningƣa ⱪanqilik tɵlǝm ⱪoyulƣan bolsa xuni bǝrsun. 31 Kalidin üsülgüqi oƣul yaki ⱪiz bala bolsa, kalining igisi ohxaxla yuⱪiriⱪi ⱨɵkümdikidǝk bir tǝrǝp ⱪilinsun. 32 Kala ⱪul yaki dedǝkni üskǝn bolsa, kalining igisi üsülgüqining hojisiƣa ottuz xǝkǝl kümüx bǝrsun; andin kala qalma-kesǝk ⱪilinsun.
33 Əgǝr birsi bir orining aƣzini oquⱪ ⱪoyup yaki kolawatⱪan orining aƣzini yapmay, kala yaki exǝk uningƣa qüxüp kǝtsǝ, □ «bir orining aƣzini» — yaki «bir ⱪuduⱪning aƣzini». 34 Undaⱪta orining igisi mal igisining ziyinini toluⱪ tɵlǝp bǝrsun; ɵlgǝn mal uningki bolidu.
35 Əgǝr birsining kalisi yǝnǝ birsining kalisini üsüp ɵltürüp ⱪoyƣan bolsa, undaⱪta ular tirik ⱪalƣan kalini setip, pulni barawǝr bɵlüxsun ⱨǝm ɵlük kalinimu xundaⱪ bɵlüxsun. 36 Lekin kalining ilgiridin üsidiƣan aditi barliⱪi eniⱪ turup, igisi uni baƣlimay ⱪoyuwǝtkǝn bolsa, undaⱪta üsküqi kalining igisi kaliƣa kala tɵlǝp bǝrsun, ɵlük kala uning bolsun.
□21:6 «Hudaning ibadǝt sorunining aldiƣa» — yaki «Hudaning aldiƣa» yaki «ⱨakimlarning aldiƣa». «andin hojisi bigiz bilǝn uning ⱪuliⱪini tǝxsun» — demǝk, ⱪulning ⱪuliⱪini ixik ⱪanitiƣa yaki ixik kexikigǝ yeⱪip turup, ⱪuliⱪining yumxiⱪini ixikkǝ yaki ixikning kexikigǝ mihlaydu.
□21:8 «hojisi uningƣa wapasizliⱪ ⱪilƣandur» — adǝttǝ ǝr kixi dedǝk setiwalƣan bolsa, uni ɵz keniziki yaki toⱪili ⱪilip ǝmrigǝ alƣan ⱨesablinatti. Xunga dedǝkning kǝm degǝndimu toⱪalliⱪ ⱨoⱪuⱪi bar idi.
■21:17 Law. 20:9; Pǝnd. 20:20; Mat. 15:4; Mar. 7:10
□21:20 «uning üqün igisi qoⱪum jazaƣa tartilsun» — ibraniy tilida «uning intiⱪami qoⱪum elinidu».
□21:22 «balisi baldur tuƣuluxidin baxⱪa» — yaki «balisi qüxüp ketixtin baxⱪa». Aldi-kǝyni sɵzlǝrgǝ ⱪariƣanda, muxu yǝrdǝ pǝⱪǝt «baldur tuƣulsa» degǝn tǝrjimisi toƣra bolsa kerǝk.
□21:23 «Əgǝr ayal yaki bala ziyan-zǝhǝtkǝ uqriƣan bolsa,...» — ibraniy tilida pǝⱪǝt «Əgǝr zǝrǝr-zǝhmǝt bolup qiⱪsa,...» deyilidu.
■21:24 Law. 24:20; Ⱪan. 19:21; Mat. 5:38
□21:33 «bir orining aƣzini» — yaki «bir ⱪuduⱪning aƣzini».