RUKI
Iyesu e yonai bagi kawaya apunu Ruki okapupu
Oka gwede nene tapu ki kabuwai
Iyesu e yonai bagi kawaya apunu Ruki okapupu yau rabineya ka Iyesu e wenawena bususui, e kawayawena upi badidi kwaewagawa umawa ki bususui ade e powena ko ade iyawena kipu ubupu kunumau kayawena ki bususui
Oka yau rabineya ka Iyesu sigira ragidai ropani kawaya iyatamiyawa ade Mamanuga God e kasiyarai pokaiya matakira ebo ebo kwaewagawa ki bususui mete kina.
Oka debai empamana ki kabuwai
Parau 1:1-4
Apunu Diyoni ade Iyesu wenatagubu 1:5–2:52
Iyapana siruwatamiyawa apunai Diyoni e upi 3:1-20
Iyesu siruwa kawapu ade kerapu wadewade e bameya bauwena 3:21–4:13
Iyesu tawana Gariri rabineya upiwagawa 4:14–9:50
Iyesu natere Diyerusaremu deneya upiwagawa kaniyawa 9:51–19:27
Pura siyarai natere Diyerusaremu rabineya 19:28–23:56
Iyesu iyawena, matarawagawa, ade kunumau kayawena 24:1-53
1
1 Kaiwa kaiwa apunu Teopirasi, nau parauniyakani kawaya kau bamageya.
Nu paunanugu badidi wenawena ki sisiyai ka iyapana ropani kawaya naigida mena wainamupu were oka-mupu. 2 Ade gwede wenawena yabumugere empamawa iyapana tademawa kebomawa ragidai badidi tagubu ki iyapana ki makeya makeya oka tamupu.
3 Nau kawaini Teopirasi, kerareya badidi wenawena yabadawa da karako ki bususui nau mete naigida mena kataisugana ki nana ka nau iyapana manutamekeya ade oka dai mete iyabapekeya manako karako ka nau bususu ki kuduba makeya makeya kau bamageya okapana wainapakani. 4 Iyapana naiya kau badidi ka-buwanimawa ki mibai kau naigida mena wainapana wetawetara ki nana ka nau karako oka yau kau nene tarakani.
Iyapana siruwatamiyawa apunai Diyoni e wenawagana sisiyai
5 Yabiri badidi wenawena ka yau kena; Apunu Erodi tawana Diyudiya ragidai mu kawaimaga tondawa ki makeya ka Mamanuga God bameya dobopiyau apunai mosi si ka Sekaraiya ika tondawa. Apunu Sekaraiya e ka Mamanuga God bameya dobopiyamu ragidai dai mu debaimaga si ka Abaidiya e kobaiya tondawa upiwagawa. Apunu Sekaraiya e wainai si ka Erisabeta. E mete kina ka oragai apunai Aroni e momai. 6 Mamanuga God yabuiya ka apunu Sekaraiya e wainai mete kina iya bagi supasupai mena idiwa. Nu Kaiwawonuga e gorai kuduba ki mu naigida mena wiwirapamawa makeya makeya kwaetagamawa idiwa. Mu paeremaga mete pa mena. 7 Ridi Erisabeta e ka kagara tondawa da karako ka e nobomoi mete kina ewapuru maguratagubu.
8 Mara mosi ka apunu Sekaraiya e kowaiyoma mete kina Mamanuga God bameya dobopiyamu ki upi kwae-tagamawa, 9 manako ki makeya ka e kowaiyoma ki apunu Sekaraiya wine-mupu da e kayawagana nu Kaiwawo-nuga e Tawai rabineya gwede mosi aurai bagi kawaya Mamanuga God e kepakepai kawareya pasurana ki nana. Mamanuga God bameya dobopiyamu ragidai mu goramaga pokaiya ka mu maramara inako kwaetagamawa mu waretamaga mo winepamawa da e upi ki kwaewagana ki nana.
10 Apunu Sekaraiya e ebo mena tawa ki rabineya kanibu manako e gwede aurai bagi kawaya ki pasurana madegai wadawa makeya ka iyapana ropani kawaya ika imatau Mamanuga God bameya guriguritagamawa ubumawa. 11 Ki makeya ka Mamanuga God e aneyai mosi e bameya ika matarawena gwede aurai bagi kawaya pasumu ki kepakepai idanuga garu deneya ika uburawa.
12 Apunu Sekaraiya aneya ki empupu ka e notai kowena kudu mete waina-pupu, 13 ko aneya ki e sibu, wagubu ke; “Sekaraiya, kau kudu eba wainapiyowa. Kau Mamanuga God bameya gwede nene gurigurinugeya ki e wainapupu mibipupu ki pokere kau wainagi Erisabeta ka aita romodoyagisi manako kau gubagagi ki wenayagisi. Ko e wenayagisi ki kau e si Diyoni siyo. 14 Kau gubagagi wenayagisi ki pokaiya ka kau mamama wainapiyowa ade iyapana ropani kawaya ka e mamamai mete mamamatogomono. 15 Nu Kaiwawonuga e yabuiya ka kau gubagagi ki apunu kawai mosi uburoto. E awana ‘waeni’ ade awana suwakarai mo eba kuboroto, mibai ka e wenayagisi makeya ka Mamanuga God uburoto e eya Keyai Tanai Bagi Kawaya kau gubagagi bameya tonopoto e rabineya posiyagisi kasiyara kweyoto. 16 Kau gubagagi pokaiya ka tawana Isiraero ragidai ropani kawaya mu notamaga wirayagisi da mu ubumoto nu Kaiwawonuga mu Mamamaga God siyomoto. 17 Oragai apunai Eraidiya kasiyarai kawaya uburawa ki maba ka kau gubagagi kasiyarai kawaya uburoto yawata yabiyabiri kayayagisi nu Kaiwawonuga e yawatai meyoto. E iyapana kawakawai mu notamaga wirapoto da mu munumuguma notatamono, ade iyapana Mamanuga God e yonai tagararamupu ragidai ki e mu mete wiratamini da mu iya bagi supasupai idiwana ki yawatai naiya kataitagubu ko tagararamupu ki yawatai mu ade kataitagisi. Nu Kaiwawonuga e eya iyapanaiyoma mu nuwamaga notamaga ki e wirapoto da mu Kaiwawonuga e nawanai idiwono.”
18 Aneya yona ki wagubu manako apunu Sekaraiya denai e sibu, wagubu ke; “Nau badidi kataisugani da yona yau ka mibai? Nau ka apunu magurai ade nau ridini e mete magurawena.”
19 Ko aneya ki denai wagubu ke; “Nau ka Gebiro, karako Mamanuga God e yabareya uburakani. E nau tonosinibu da nau yona bagi kawaya yau kau nidiyana ki nana bausugubuwani, 20 ko nau nidibuwani ki kau eba mibisinibi ki pokere nau karako kau nidiyani wainapi; Mamanuga God e winepupu marai baiyagisi ki ka nau suwagubuwani ki mibai makeya makeya wenayagisi. Ko kau nau yonani ki eba sumapipi ki pokere Mamanuga God uburoto kau umunugi deni mena bodapoto manako kau pa tondowa yarowa da nau gwaiyaba nidibuwani ki mibai matara-yagisi makeya ki kau tenawarigi tekatekayagisi manako kau yona ade nuwagi.”
21 Apunu Sekaraiya aneya ki mete yonatagamawa makeya ka iyapana kuduba ika imatau e nawanapamawa ubumawa. Ko e garugaru eba bauwena ki pokere mu notamaga babawena, tagubu ke; “E badidi pokere Mamanuga God e Tawai rabineya rowarowa kawaya inako tondau?” Mu inako tagamawa idiwa.
22 Apunu Sekaraiya matarau bauwena ki ka e yona wagana kwaewagawa ko gwede mo e bonanai bodapupu ki pokere e yona mo eba wagubu ko idai mena pokaiya keyai kwaewagawa. Iyapana e bameya badidi wenawena ki emupu ka mu notamaga wagubu ke; “E ka bani waro were maba mosi Mamanuga God e Tawai rabineya empupu ki pokere e inako kwaewagau.”
23 Apunu Sekaraiya e upi Mamanuga God e Tawai rabineya kewopupu manako ade wirawena e ebo tawaiya kayawena. 24 Mara dai kewowena eweya ka e wainai Erisabeta romodo-wena. E romodowena siragamu ida daikere ki rabineya ka e tawa rabineya mena tondawa. 25 E wagubu ke; “Nau Kaiwawoni karako nau waitasinibu. E nuwai notai kawaya daganani nau nene wainapiyawa ki pokere nau kagara tondekeya manako iyapana kuduba nau emisinimawa ki midimamai e wadubu kwenupupu.”
Aneya Iyesu wenawagana yonai onowa Meri sibu
26 Ridi Erisabeta romodowena siragamu ida daikere kewowena ki makeya ka Mamanuga God ubupu aneya Gebiro ade tonopupu kunumau kawapu tawana Gariri bauwena manako e kayawena natere mo si ka Nasareta bauwena. 27 Ika bauwena ka e kayawena onowa mo si ka Meri bameya bauwena. Onowa Meri e ka apunu mo mete eba iwa ko e yaraga mo si ka Diyosepa pokaiya tonabamupu da e uwarana ki nana. Apunu Diyosepa e ka oragai apunai Dewida e momai.
28 Aneya ki bauwena Meri sibu, wagubu ke; “Meri, kaiwa kaiwa. Nu Kawainuga God e nuwaiya po kau. E kawaya daganani kau notaniyau da karako kau wadiniyoto bagi.” Aneya ki Meri inako paraupupu.
29 Onowa Meri parau ki wainapupu ka e notai babawena, inako notapupu; “Ki ka gwede parui parausiniyau?”
30 Ko aneya e ade sibu, wagubu ke; “Meri, kau notagi eba koyogono. Nu Kawainuga God e notai kawaya daganani kau nene wainapiyau ki pokere karako ka e deni mena kau wadiniyoto bagi. 31 Nau suwagani wainapi; Kau romodonuwagi manako munu uratanai wenayagisi ki kau e si Iyesu siyo. 32 E kaiwawoyagisi manako iyapana tagisi ke; “Mamanuga Kawai Kunumau Tondau e Gubagai ka yau kena.” Takari kawaya ka oragai apunai Dewida ubupu kaiwawowena ko karako ka nu Kawainuga God kaworoto kasiyara e Gubagai kweyoto manako e uburoto e ripakwarakwarai Dewida e watai yadini kaiwawoyagisi. 33 E kaiwawoyogono manako uburono tawana Isiraero ragidai maramara kwayubatamono tondono ko e kasiyarai ki eba kewoyagisi.”
34 Aneya yona ki wagubu ka Meri denai e sibu, wagubu ke; “Nau apunu mo mete eba iweya. Nau pa tondekeya ki pokere nau munu asusu badidi wenapani?”
35 Ko aneya denai e sibu, wagubu ke; “Nu Kawainuga God e eya Keyai Tanai Bagi Kawaya ki kaworoto kau rabinageya miniyoto siwa manako e kasiyarai kau kawarigeya tondono. Ki pokere munu bagi kawaya ki aita wenayagisi ki e ka nu Kawainuga God e ebo nene manako iyapana tagisi ke; “Mamanuga God e Gubagai ka yau kena.” 36 Nau suwagani wainapi; Kau rakarakagi Erisabeta e ka kagara tondawa da magurawena ko Kawainuga God wagubu ki pokere e karako romodowena. E romodo matara-pupu siragamui ka ida daikere kewo-wena daikere eyaka mena. 37 Nu Kawainuga God e kasiyarai pokaiya badidi yagisi ki e umuneya ka gwedegwede kuduba wenayagisi.” Aneya ki inako wagubu.
38 Onowa Meri yona ki wainapupu ka e denai aneya ki sibu, wagubu ke; “Baganai, nau ka Kaiwawoni e bigabigai kwaesugakani ki ridai ki pokere e badidi wagubu ki makeya nau bamaneya wenayagisi.” E inako wagubu manako aneya ki e kamadubu kayawena.
Onowa Meri e rakarai Erisabeta bameya daiyo kayawena
39 Mara ki makeya ka onowa Meri kipu ubupu manako garugaru mena natere mosi kweyau ika tawana Diyudiya rabineya ki kayawena. 40 E kayawena kaniyawa da natere ki bauwena ka e kanibu apunu Sekaraiya tawaiya yapu manako e rakarakai Erisabeta ika paraupupu. 41 Ridi Erisabeta parau ki wainapiyawa makeya ka e rabineya munu ki geyageyawena manako Mamanuga God e Keyai Tanai Bagi Kawaya kawapu ridi Erisabeta kawareya minibu siwa, 42 manako Erisabeta ubupu e bonanai ragiragi kawaya Meri sibu, wagubu ke; “Ridi kuduba nu paunanugu ka Mamanuga God kau mena kawaya daganani wadinibu bagi ade munu kau aita wenapi e mete kina ka Mamanuga God deni mena yadini bagi. 43 Ko nau ka eba bagi da nau Kaiwawoni e eya inai nau daiyoni bauwagana mamama kawaya yau nau tegeyana ki nana. 44 Nau suwagani wainapi; Kau nau parau-siniyeya ki makeya ka munu nau romodoneya ki mamamawena yapu kawapu. 45 Nu Kaiwawonuga kau bamageya badidi kwaewagana wagubu ki kau sumapipi ki pokere e deni mena wadiniyana bagi ki mamamai kau wainapiyowa tondowa.” Ridi Erisabeta inako wagubu.
Onowa Meri umayo pokaiya Mamanuga God e si tepapupu
46 Ko onowa Meri Mamanuga God e si tepapupu, wagubu ke;
“Nau nuwani notani pokaiya karako nau Kaiwawoni e si esida tepa-pakani.
47 Nau Mamai God e ka nau Iyasinibu Apunai ki pokere nau rabinaneya ka nau mamama kawaya wainapakani.
48 Nau ka pa iyapana kaina eba bagi ade e bigabigai mena kwae-sugakani ki ridai, ko e nau nene wainapiyau ki pokere nau mibi mamamai tondakani. Mara karako ade ewa ka iyapana kuduba Mamanuga God nau wadisinibu bagi ridai sidimono.
49 Mamanuga God e kasiyarai ka kawaya daganani esida. E gwede kawaya mosi nau nene kwae-wena ki pokere iyapana nau inako sidimono. Mamanuga God e si ka bagi kawaya esida.
50 Iyapana naiya idiwa, karako idiwei ade ewa mete idiwono ragidai nu gwedewau e mayapemei ki ka e nu nuwanuwaniyono ade wadiniyono bagi.
51 E idai roronapupu manako e kasiyarai pokaiya ka e matakira ebo ebo kwaewagawa. Iyapana yabara kawakawaratagamawa ragidai mu notamaga ade mu muga mete kina ki e daburitapu mubo mubo kayatagubu.
52 Yewe wairau kawakawayatagubu ragidai ki mu simaga ka e erida nunupu ade iyapana simaga wekewena ragidai ki mu simaga ka e esida tepapupu.
53 Wetei idiwu ragidai ki e bani yo gwedegwede bagibagi tagebu ko gwedegwedemaga ropani kawaya ragidai ki mu e ida kasikasi tonotapu.
54 E nu ripakwarakwaranuguma badidi gwaiyabatapu ki e notai eba gogawena. E bigabigaiyoma tawana Isiraero ragidai nu nuwanuwaniyana ade toginiyana ki nana ka e bauwena.
55 Nu ripakwarakwaranuga Eburamu e momoiyoma ka nuyo. Mamanuga God nu eba notagoganibu ko e maramara nu notaniyau, nu nuwanuwaniyau ade nu wadiniyau bagi.”
56 Onowa Meri umayo pokaiya yona ki wagubu manako e rakarakai Erisabeta mete ika idiwa da siragamu apeya eyaka kewowena eweya ka e ade wirawena e ebo tawaneya kayawena.
Iyapana siruwatamana apunai Diyoni e wenawena
57 Ridi Erisabeta e munu wenapana marai ki bauwena ka e munu uratanai wenapupu. 58 Nu Kaiwawonuga ridi Erisabeta bameya bagi kawaya badidi kwaewena ki sisiyai e kowaiyoma, e rakarakaiyoma ade e tawanai eyaka mena ragidai kuduba wainamupu manako mu ika bautagubu e mete ewapuru mamamatagubu.
59 Munu ki wenawena e purai eyaka mena kewowena ki eweya ka iyapana e kwakwarepui wakapamana ki nana bautagubu. Mu e mamai ebokowai siyamana ki wainapamawa, 60 ko e inai mu bodatapu, wagubu ke; “Pa mena, nu e si Diyoni siyamu.”
61 E inako wagubu ko mu e denai simupu, tagubu ke; “Akae, ki badidi? Kau ewagi mu paunamugu ka iyapana mo si ka Diyoni ki pa mena wainapemei.”
62 Munu ki mamai e bonanai boda-pupu tondawa ki pokere iyapana mu idamaga pokaiya keyai kwaetagubu simpu da e munu ki si wagana ki nana.
63 E yona ki wainapupu ka e oka tarana gwedegwedei nene keyai kwae-wena manako e oka okapupu ki inako wagubu ke; “E si ka Diyoni”. Iyapana e okai okapupu ki emupu ka mu nota-maga kowena kodabamaga kamupu.
64 Apunu Sekaraiya oka ki okapupu makeya ka e bonanai ade matarawena manako e yona supasupai ade wagawa Mamanuga God e si esida tepapiyawa. 65 Tawana ki ragidai e ade yonawagawa ki matakirai emupu ka mu wakapa giritagubu notamaga kowena manako mu badidi emupu ki sisiyai ka tawana Diyudiya kweyau ki tawa tawa garugaru mena kawayawena kayawena. 66 Iyapana kuduba yona ki wainapamawa ka mu manu kasiwaratagamawa, tagamawa ke; “Munu ki kawayayagisi ki ka e gwede upi kwaeyogono?” Mu yona ki tagamawa mibai ka mu kuduba kataimugu da nu Kaiwawonuga e eya kasiyarai munu ki bameya mete kina.
Apunu Sekaraiya ewa badidi wenawagana ki yonai wagubu
67 Ki makeya ka Mamanuga God e Keyai Tanai Bagi Kawaya munu ki e mamai Sekaraiya rabineya posiwena kasiyara kwebu da e uburana mara ewa badidi wenawagana ki yonai iyapana tadeyana ki nana. E ubupu wagubu ke;
68 “Nu Kaiwawonuga e ka tawana Isiraero ragidai nu Mamanuga God ki pokere e si nu karako esida tepapemei. E nu bamanugu bauwena gwede umanibu dokodoko ki e rikapupu.
69 E nu Iyaniyana Apunai kasiyarai kawaya mo tonopupu nu bamanugu bauwena da nu e pokaiya iya wadamana ki nana. E tonopupu apunai ki e ka Mama-nuga God e bigabigai apunai Dewida e momai.
70 Takari kawaya ka Mamanuga God e bonanai wainapamawa taga-mawa e nene idiwa ragidai badidi wainamupu ki mu makeya makeya inako okamupu, tagubu ke;
71 ‘Nu iyaranuguma mu idamaga rabineya idiwei ki e nu rikaniyana ki nana gwaiyabawena, ade nu giriniyamu pasuniyamu ragidai ki mu kasiyaramaga ki e mete bodapoto.’
72 Nu ripakwarakwaranuguma ki e nuwanuwatamana ki nana wagubu, ade e gwaiyabai bagi kawaya mu bamamugu wagubu ki e eba notagogapoto.
73-74 E ubupu nu ripakwarakwara-nuga Eburamu badidi gwaiyaba sibu ki maba e karako nu bamanugu inako mete kwae-yagisi. Nu iyaranuguma mu idamaga rabineya idiwei ki e nu rikaniyoto teniyoto da nu kudu pa mena yabarayabara e bigabigai mena kwaigomu.
75 Nu yewe wairau idiwei ki ka nu maramara e nene mena idiwomu ade supasupai bagi mena kwaigomu.”
76 Apunu Sekaraiya Mamanuga God e okai kawareya inako wagubu, ade wagubu ke;
“Gubagani, aita ewa ka iyapana kau nidimoto, tagisi ke; ‘Kau ka Iyarau Tondau Apunai e bonanai wainapiyei nuwegei ki apunai.’ Kau ka nu Kaiwawonuga e yawatai meyana ki nana yabiri kayanuwagi manako e baiyagisi kau ewageya taneya mena kayayagisi.
77 Kau e iyapanaiyoma tade da mu bigimaga kuduba ki ka Mamanuga God e notaiya deni mena surupoto manako ki pokaiya ka mu iya yadini.
78 Mamanuga God e ka nu ragiragi kawaya eba nidiyoto ko e nu nuwaboyanuga wainapoto ade nuwanuwaniyoto. E iyai tanai bagi kawaya ki e kunuma were tonopoto kaworoto nu bamanugu baiyagisi,
79 manako iyapana kuduba yewe sisipu idiwei ade po kasiyarai nu umanibu dokodoko rabineya idiwei ki nu kawarinugu ka tanai ki miniyoto siwa. Nuwabagi rabineya idiwana yawatai ki e nu kabuwaniyoto.”
Apunu Sekaraiya ewa badidi wenawagana yonai ki inako wagubu.
80 Mu munumaga wenawena ki kawayawagawa ade nota supasupai mete wadawa. E iyapana eba idiwu tawaneya e ebo mena tondawa umawa da e tawana Isiraero ragidai mu yabara-mugu uburana ki marai bauwena ki makeya ka e iyapana bamamugu matarau bauwena.