Balʉwa nɨnɔ Pɔlɔ ukpikilya ndɨ
Ɓalʉma
Lɨkpʉmʉka la mambwa
Balʉwa yi nɨnɔ Pɔlɔ ukpikilya ndɨ ɓakilisito ɓa Lʉma nɨmʉ. Kanogagʉ ndɨ ɨyɨ kʉ ɓɛyɔ, mʉtʉ wagɔgɔ nɔ ʉpága ndɨ Ɓalʉma Mongoni Manza, omosa ndɨ baya kʉ ɓɛyɔ. Pɔlɔ ukpikilya ndɨ kyɛ ɓibi ɓɛ atʉ. Kinili ʉɓɨkya ndɨ ɓɛ, ko ngbingo yi nɨnɔ ika ndɛkɛ mino kaaga ka Ɛsɨpanya, aɓyɛtʉ pisi kʉ ɓɛyɔ kautumiso mambɛngɨ ɓɛ ɓiki ko pisi ka Kilisito aka. Ʉɓɨkya ndɨ gɔnɨ ɓɛ ɓalʉmbɨlyɨ kyɛ inisoni no pisi yi nɨyɔ atʉkɨlya mino lɨgʉndʉ. Pɔlɔ uwonisilo ka balʉwa yi nɨmʉ luki li nɨlɔ a la ɨzangɨya kʉgbɛ ka baya nɨ Kilisito. Aɓɨkya ɓɛ ɓatʉ ɓasɨ nɨɓɔ ɓagya ndɨ ɓʉnyɛ ɓakinisonigʉ ndɛkɛ ɓata na ɨbɨba ko Kunzi. Luki limoti, ɓakwanana mbɨya wanʉ kaʉkanana no Kunzi pisi kamatɨkana na Yeso-Kilisito.
Kunzi apʉnaga ndɨ Pɔlɔ ɓɛkyɛ iki atʉtʉmbwa kaɓɨkyaga Mongoni Manza. Pɔlɔ akaɓɨkya ɓɛ Mongoni Manza mi nɨmɔ, a ngu ko Kunzi ka mʉtʉ wasɨ nɨnɔ aɓɨnɨkyana. Ɓakakwananɨgʉ ɓata kaɓɨkya ɓɛ mʉtʉ yi nɨmʉ a Muyuda ikanɨ kɛgʉ Muyuda. Ɓakilisito ɓasɨ ɓa mʉɗɔngɔnɨ ko misa ko Kunzi, kɛgʉ na mʉtʉ yi nɨnɔ akitogi ɓɛngɛnɨ. Ʉvaga abɛ ɓatʉ ɓongbingbili, mʉɗɔngɔnɨ ɓɛyɔ Moɓiso aɓɨkyaga mino ɓɛ: «Mʉtʉ wongbingbili ika ndɛkɛ na ɔɓɨlɨ pisi ka baya.» Ɓalʉma 1:17.
Pɔlɔ akaɓɨkya gɔnɨ ɓɛ okwononi ɓakilisito ɓasɨ ɓʉkananɨ, mʉtʉ gʉtʉgʉ ɓemoti aka kamuyonitɔgʉ ɓɛngɛnɨ, kabisonitɔgʉ na mʉkɔmbʉ, kakonitɔgʉ ngbanga kakɨ gʉtʉgʉ yɨgya kakɨ kiki ɓɛyɔ okwononi mino.
Balʉwa yi nɨmʉ, nɨnɔ Pɔlɔ ukpikilya Ɓalʉma a wanza kʉgbɛ, katʉkya ka ɓʉndɛlɨ, Ɓakilisito ɓatɨlya ndɨ ɓɨnza.
Yɨgbananaga ya kɨtaɓʉ yi nɨyɨ:
Pɔlɔ akaɓɨkyaga Mongoni Manza 1:1-17
Ɓambanzʉ ɓasɨ ɓɔ ɓagya ndɨ ɓʉnyɛ 1:18–3:20
Ɓɛyɔ Kunzi ʉva ndɨ mino ɓomikya-ɓambanzʉ kaiko ɓatʉ ɓongbingbili 3:21–4:25
Ɓatʉ ko Kunzi ɓinisanatʉ ndɛkɛ na ɔɓɨlɨ wambɨya 5:1–8:39
Kunzi amuyini Izaleli, luki limoti kɛgʉ ka ɓongbinga ɓasɨ 9:1–11:36
Ɔɓɨlɨ wambɨya nɨnɔ wa sɨpananɨsɔ 12:1–15:13
Nɨyɔ Pɔlɔ osisilya ndɨ, na yuuso 15:14–16:27
1
Yuuso
1 Ɨmɨ Pɔlɔ, mʉgya-ligubo ka Yeso-Kilisito nɔ nakpiki balʉwa yi nɨmʉ. Kunzi ɛmaka ndɨ kaika atʉtʉmbwa, ɛtɛ di kaɓɨkyaga Mongoni Manza kakɨ. 2 Mongoni Manza mi nɨmɔ Kunzi awanyaga ndɨ ndɛlɨ aka, pisi ka ɓogyalandʉ kakɨ ka Moɓiso Motu. 3-4 Akanzɨna ko bulya ko Mikakɨ, Mombukwono-dosu Yeso-Kilisito nɨnɔ ɨɓʉkʉta ndɨ abɛ mʉmbanzʉ pisi ka lɨvananza ka ngama Daudi. Luki limoti, wa opupa ndɨ mino ka mbʉkʉ, Lɨmbɛngɨ-Lotu owonisila ndɨ no ngu ɓɛ a Miko Kunzi. 5 Ko pisi ka Yeso, Kunzi ɛpá ɨzɨyɔ kaika atʉtʉmbwa ka ɨbɨba kakɨ, kauluto ɓambanzʉ ɓa ɓɛvananza ɓayasɨ kabaɨlya na kagya Mʉtʉʉ kakɨ. 6 Ma gɔnɨ kʉsɔ ka ɓatʉ ɓi nɨɓɔ, iɓunu ɓi nɨɓɔ Kunzi amʉmakaga kaiko ɓatʉ ka Yeso-Kilisito. 7 Nakamukpikilyo iɓunu nɨɓɔ ma kʉ ka Lʉma, iɓunu ɓasɨ nɨɓɔ Kunzi amʉpa, amʉmaka kaiko ɓatʉ kakɨ ɓotu. Obosu Kunzi na Mombukwono-dosu Yeso-Kilisito amuɗukilyi ɨzɨyɔ na mazɨyɔ.
Pɔlɔ akapa kaɨnda kaʉnda Ɓakilisito ɓa Lʉma
8 Kambwa wa yasɨ, namigisyaga Kunzi kamɨ ɨbɨba pisi ka Yeso-Kilisito ko bulya kunu ɓasɨ, kyɛ mongoni ma baya kunu akomisikono ka ɔɓɨlɨ wasɨ. 9 Kunzi nɨnɔ nagugubyogo na lɨmbɛngɨ limoti kaɓɨkyaga Mongoni Manza ko mikakɨ, akaiba ɓɛ nakaɓɨkya lɨngʉnʉ. Akaiba ɓɛ nasyɛgɛ lɨmbɛngɨ kunu, 10 ɓongbinga ɓasɨ wa nalʉmbago mino. Nakakʉnga Kunzi ambɛ kapa, eukulyi pisi kaɨnda kamʉnda. 11 A ɓɛyɔ, na na mʉsasa kʉgbɛ kamʉmɨna, kyɛ namʉpɨ́ apɛpɛ nɨnɔ wa Lɨmbɛngɨ-Lotu, iba wikoni ɓakamaga ɓingumu ka baya. 12 Na kʉgbɛ, nakapa kamʉmɨna kyɛ totumisoni mambɛngɨ ka baya.
13 Iɓunu ɓomika-mamaaa, nakapa ambɛ wiboni ɓɛ nikagatʉ ndɨ na mʉtamanagɨ nganga ɓɨkyɔ kaɨnda kamʉnda, luki limoti kadwɛ mɔnɨ na ɓʉɓwanʉ pisi kanoukwikonigʉ. Nakapa ambɛ ligubo kamɨ aɓʉkʉtɨ masɔlɔ luga kunu ɓɛgɛyɔ aɓʉkʉta ndɨ mino ka ɓɛvananza ɓayagɔgɔ. 14 Nokwononi kaɨnda ka ɓatʉ ɓasɨ iki ka ɓatʉ ɓa ɨbɨba ikanɨ ka nɨɓɔ ɓa payaya, iki ka ɓatʉ ɓa ɓalʉwa ikanɨ ka nɨɓɔ ɓakasʉmagʉ. 15 Kinili, na gɔnɨ na mʉsasa koɓikyogoku Mongoni Manza ku kunu ka nɨɓɔ mikaga ka Lʉma.
Ngu ya Mongoni Manza
16 Nakɛgʉ no suni kaɓɨkyaga Mongoni Manza. A ɓɛyɔ, a ngu nɨyɔ Kunzi uhukusogo na iyu ɓatʉ ɓasɨ nɨɓɔ ɓabalyaga, kapʉnga mbɛyɨ na Ɓayuda sɛ kʉwa nɨɓɔ ɓakɛgʉ Ɓayuda. 17 A ɓɛyɔ, Mongoni Manza akowonisilo ɓɛyɔ Kunzi uitisogo mino ɓambanzʉ kodoku ɓatʉ ɓongbingbili ko misa kakɨ. A pisi ka baya aka, katʉkya ka mʉpʉnganagɨ na kadwɛ ka muliɓo, mʉɗɔngɔnɨ ɓɛyɔ Moɓiso aɓɨkyaga mino ɓɛ: «Mʉtʉ wongbingbili ika ndɛkɛ na ɔɓɨlɨ pisi ka baya.» 1:17 Wanda ka Abakuki 2:4.
Ngbʉta ko Kunzi ka ɓatʉ ɓanyɛ
18 Kunzi akowonisilo ngbʉta kakɨ kotukyoku kʉgʉ wa lɨsyɛ ka ɓʉnyɛ ɓasɨ na yɨgya yanyɛ yasɨ ka ɓambanzʉ. Ɓakpɨngbaga lɨkpʉmʉka la lɨngʉnʉ pisi ka yɨgya kaɓʉ yanyɛ yi nɨyɔ. 19 Luki limoti, lɨkpʉmʉka nɨlɔ ɓambanzʉ ɓakwanana kaiba ko bulya ko Kunzi a ɓɨngbanganya, kyɛ ɨyɨ nɔ umibisa ndɨ ɓɨngbanganya. 20 A ɓɛyɔ, katʉkya ndɨ wa aka wa Kunzi agya ndɨ mino ɔɓɨlɨ, makpʉmʉka nɨmɔ kinisonogigʉ, akaɨɓɨkya ɓɛ ngu kakɨ ya ɓɛnzɛ na ɓɛnzɛ na yimibisikoso kakɨ ɓɛ a Kunzi, inisanaga ɓɨngbanganya ka makpʉmʉka nɨmɔ agya ndɨ. Kinili, ɓambanzʉ ɓakikigʉ no pisi yi nɨyɔ ɓɨgbʉka mino. 21 Ɓamibatʉ Kunzi, luki limoti ɓakaɓangagɨgʉ na kamigisilyo ɨbɨba ɓɛyɔ okwononi mino. Ɓamʉ kaɓʉ odonuku ɓiyoyoyo, mambɛngɨ kaɓʉ ma ɓungingi otigoloni ko biti. 22 Ɓɨbɨbaga ɓɛ ɓa na yimibo, luki limoti ɓa ɓongingi. 23 Ka pa yibibiso Kunzi nɨnɔ kokwogigʉ, ɓobibisaga kʉwa ɨɓʉ gbɨlɨtɔ payaya nɨtɔ ɓambanzʉ ɓagya ka likingyosi ka mʉtʉ wa lɨtɔmbʉ, ikanɨ la ɓombu, ikanɨ la ɓanyama ɓa magʉ makwanganya, ikanɨ la ɓanyama nɨɓɔ ɓolutikonogo wasɨ.
24 Kinili, Kunzi ʉsa kʉwa ndɨ kagya makpʉmʉka ma mʉsʉgʉ kaɓyɛnɛnɛ na mʉsasa ma mambɛngi kaɓʉ, kʉwa wa gɔ wa, ɓapʉnga kagyɨlyana makpʉmʉka mo suni luga kaɓʉ. 25 Ɓogomosyono lɨngʉnʉ nɨlɔ ko Kunzi na lɨkpʉmʉka la kʉɓɔɓɔkʉ. Ɓanobibiso na kogugubyo makpʉmʉka nɨmɔ Kunzi agya ndɨ nɨ ɓakɛgʉ kabibisa ɨyɨ Kunzi mombukwana-dakɨ. Ɨyɨ nɨnɔ okwononi na ɨbɨba ka ɓɛnzɛ na ɓɛnzɛ! A ɓɛyɔ.
26 Kinili, Kunzi ʉsa ndɨ ka mʉsasa ma nzʉyɨ nɨmɔ mʉpá suni. Ɓoko kaɓʉ ɓanasyɛnɛnɛ luga kaɓʉ, yɨgya yi nɨyɔ a di na nɨyɔ igyonosogo. 27 Mʉɗɔngɔnɨ ɓɛgɛyɔ, ɓalʉkʉ ɓasa kasyɛ na ɓoko, ɓanapa kayʉngana na kasyɛnɛnɛ luga kaɓʉ, ɓanagya lɨkpʉmʉka lo suni. Kʉwa wa gɔ wa, ɓakainiso na mʉkalya nɨmɔ okwononi na yɨgya yanyɛ kaɓʉ.
28 Yɛkɨ ɓakapagʉ ndɨ kamiba Kunzi, Kunzi ʉsa ndɨ ka yimibo kaɓʉ ya ɓungingi, kinili ɓakagya nɨlɔ ɓakakwanɨgʉ ɓi kagya. 29 Ɓaɓutumo na lɨkpʉmʉka nɨlɔ kɛgʉ la ɓungbingbili, ɓʉnyɛ, mʉsasa, ɗɨya, ɓaɓutumo na imi, ɓanamwɔnɔnɔ luga kaɓʉ, ipʉmbʉ, kʉɓɔɓɔkʉ na ɓanagya nɨlɔ aka lɔ ɓopo. Ɓanaɓʉkʉlyanaga makpʉmʉka, 30 ɓanaɓɨkyana makpʉmʉka manyɛnyɛ, ɓa ɓomuyoniso ko Kunzi, ɓakɛgʉ kaɓangana, ɓatʉ ɓakɨbɨnɨka na ɓayɨbɨba, ɓatʉ ɓa ɓokoli na ɓatʉ ɓakugbomiso ɓaɓʉkʉta kaɓʉ ɓamʉ. 31 Ɓakɛgʉ na yimibo, ɓanaɓɨkya makpʉmʉka nɨ ɓakɛgʉ kagya, ɓatʉ ɓa lɨmbɛngɨ lapʉ nɨ ɓakɛgʉ no kumbu na ɓatʉ ɓagɔgɔ. 32 Wɨkwɛ sɛ, ɓibatʉ mʉngɨmbɔ ko Kunzi nɨmɔ akaɓɨkya ɓɛ ɓatʉ nɨɓɔ ɓɨgyaga ɓɛyɔ ɓokwononi na kukwakʉ. Gʉtʉgʉ ɓɛyɔ aka yɔ, ɓakaidukulogo aka na yɨgya yi nɨyɔ, ɓanʉbaɨlya gɔnɨ nɨɓɔ ɓagyaga makpʉmʉka mi nɨmɔ.