■15:1 Zeb. 2:2; Mat. 27:1; Luqa 22:66; 23:1; Yuh. 18:28; Ros. 3:13.
□15:2 «U jawaben: — Éytqiningdek, — dédi» — Eysaning «Eytqiningdek» dégen jawabining grék tilida «Shundaq, lékin ehwal del séning oylighiningdek emes» dégen puriqi chiqidu.
■15:2 Mat. 27:11; Luqa 23:3; Yuh. 18:33.
■15:6 Mat. 27:15; Luqa 23:17; Yuh. 18:39.
■15:7 Mat. 27:16; Luqa 23:19; Yuh. 18:40.
□15:8 «Xalayiq chuqan-süren sélip...» — bashqa birxil terjimisi: «Xalayiq (waliyning) aldigha kélip...»
■15:11 Mat. 27:20; Luqa 23:18; Yuh. 18:40; Ros. 3:14.
□15:15 «Eysani bolsa qamchilatqandin kéyin...» — Rim impériyeside jaza qamchiliri birnechche tasmiliq bolup, herbir tasmisigha qoghushun we ustixan parchiliri baghlan’ghan bolidu. Qamchilighan waqtida jazagha tartilghuchiYalingachlinip, yerge tizlandurulup, ikki yénida turghan leshker uni qamchilaytti.
□15:16 «waliy ordisidiki seyna» — grék (latin) tilida «praytorium». «leshkerler topi» — (grék tilida «kohort») 500-600 kishidin terkib tapqan.
□15:17 «Ular uning uchisigha sösün renglik ton kiydürüshti» — «sösün reng» shu chaghda shahane kiyimning renggi shundaq idi («Mat.» 27:28, «Yh.» 19:2ni körüng). Ular shu «shahane ton» arqiliq Eysani «sen padishahmu?!» dep mazaq qilmaqchi.
□15:19 «andin béshigha qomush bilen hedep urup...» — yaki «andin béshigha hasa bilen hedep urup...».
□15:21 «Leshkerler uni tutup kélip, Eysaning kréstini uninggha mejburiy kötürgüzdi» — «Eysaning krésti» toghruluq: Eysa özini jazalaydighan qoral bolghan shu krést (chapras yaghach)ni yüdüp méngishi kérek idi. U shundaq qattiq qamchilan’ghanki, halsirap yüdüp mangalmisa kérek.
■15:21 Mat. 27:32; Luqa 23:26.
■15:22 Mat. 27:33; Luqa 23:33; Yuh. 19:17.
□15:23 «... ular uninggha ichish üchün murmekki arilashturulghan achchiq sharab berdi; lékin u uni qobul qilmidi» — kréstke mixlinidighanlargha aghriqni peseytish meqsitide dora arilashturulghan sharab bérilidiken. Biraq Eysa ret qildi.
□15:24 «herqaysisining ülüshini békitishke herbir kiyimning üstige chek tashlidi» — yaki «herqaysisining ülüshini békitishke kimiymliri üchün chek tashlidi».
■15:24 Zeb. 22:18; Mat. 27:35; Luqa 23:34; Yuh. 19:23.
□15:25 «künning üchinchi saiti» — hazirqi waqit bolsa, etigen saet toqquz idi.
□15:26 «Uni eyibligen shikayetnamide «Yehudiylarning padishahi» dep pütülgenidi» — bu shikayetname uning béshining yuqiri teripige békitilgenidi («Mat.» 27:37).
■15:26 Mat. 27:37; Luqa 23:38; Yuh. 19:19.
□15:28 «U jinayetchilerning qatarida sanaldi» — «Yesh.» 53:12.
■15:28 Yesh. 53:12; Luqa 22:37.
■15:29 Zeb. 22:7-8; 69:19-22; 109:25; Mat. 27:39; Luqa 23:35; Yuh. 2:19.
□15:33 «künning altinchi saiti kelgende, pütkül zéminni qarangghuluq qaplidi we toqquzinchi saitigiche dawam qildi» — hazirqi waqit sistémisi boyiche mushu halet chüsh waqtidin (saet on ikkiddin) bashlap saet üchkiche dawam qildi.
■15:33 Mat. 27:45; Luqa 23:44.
□15:34 «Toqquzinchi saette» — hazirqi waqit bolsa saet üchlerde. «Éloi, Éloi, lama shawaqtani?», menisi: — «Xudayim, Xudayim, méni némishqa tashliwetting?» — «Zeb.» «22:1»ni körüng.
■15:34 Zeb. 22:1-2; Mat. 27:46.
■15:36 Zeb. 69:21; Yuh. 19:29.
□15:37 «Eysa... rohini qoyuwetti» — «rohini qoyuwetti» dégenning bashqa birxil terjimisi «Eysa... tiniqini toxtatti».
□15:38 «... shu esnada ibadetxanining ichkiri perdisi yuqiridin töwen’ge ikki parche bölüp yirtildi» — bu perde ibadetxanidiki eng muqeddes jayni muqeddes jaydin ayrip turidighan perde bolup, uning yirtilishi insanlarning Xudaning aldigha baridighan yolining Eysaning ölümi bilen échilghanliqini bildüridu (ibadetxanidiki «muqeddes jay»ni sirttiki hoylidin ayriydighan yene bir «sirtqi perde» bar idi, lékin buni körsitish üchün adette bashqa atalghu ishlitilidu).
■15:38 2Tar. 3:14; Mat. 27:51; Luqa 23:45.
■15:39 Mat. 27:54; Luqa 23:47.
□15:40 «Yosening anisi Meryem» — «Mat.» 27:56de «Yüsüpning anisi Meryem».
■15:40 Mat. 27:55; Luqa 23:49.
□15:42 «teyyarlash küni» — adette shabat künining aldinqi künini körsitidu. Shabat künide herqandaq ishlesh (mesilen otun térish, ot yéqish, xémir yughurush qatarliqlar) men’i qilin’ghachqa, shabat künidiki barliq tamaqlarni andinqi küni, yeni jüme künide teyyarlash kérek idi. Uning üstige, qaide boyiche, öltürülgenlerning jesiti shabat künide kréstte qalsa bolmaytti («Qan.» 21:23ni körüng).
■15:42 Mat. 27:57; Luqa 23:50; Yuh. 19:38.
■15:46 Mat. 12:40; 26:12; 27:60; Luqa 23:53.