9
Saxtipezlik üstige qilin’ghan jeng
Men Rebning qurban’gahning yénida turghinini kördum; U mundaq dédi: —
— Tüwrüklerning bashlirini urunglar, bosughilar silkin’giche urunglar,
Ularni ibadetxanidikilerning bashlirigha chüshürüp, pare-pare qilinglar!
Men shu butpereslerdin eng axirda qalghanlirinimu qilich bilen öltürimen;
Ulardin qachay dégenler qachalmaydu,
Ulardin qutulay dégenler qutulup chiqalmaydu. «Men Rebning qurban’gahning yénida turghinini kördum; U mundaq dédi: — Tüwrüklerning bashlirini urunglar, bosughilar silkin’giche urunglar, ularni ibadetxanidikilerning bashlirigha chüshürüp, pare-pare qilinglar!» — bu ishlar, shübhisizki, Beyt-Eldiki (butpereslik soruni qilin’ghan, biraq «Perwerdigarning nami» bilen atalghan) ibadetxanida bolidu. Mushu buyruq kimge bérilgenliki éniq déyilmidi; belkim perishtilerge bérilgen bolushi mumkin. Ibadetxanining buzulushi belkim yer tewresh bilen munasiwetlik (5-ayetni körüng).
Ular tehtisara ichige téship kirse, qolum ashu yerdin ularni tartip chiqiridu;
Ular asman’gha yamiship chiqsa, Men shu yerdin ularni tartip chüshürimen; «tehtisara» — ölgenlerning rohliri baridighan jay.   Zeb. 139:8-12
Ular Karmel choqqisigha möküwalsimu, Men ularni izdep shu yerdin alimen;
Ular déngiz tégide nezirimdin yoshurunuwalghan bolsimu,
Men yilanni buyruymen, u ularni chaqidu; «Ular déngiz tégide nezirimdin yoshurunuwalghan bolsimu, Men yilanni buyruymen, u ularni chaqidu» — «Yesh.» 27:1ni körüng.
Düshmenlirige esirge chüshken bolsimu,
Men shu yerde qilichni buyruymen, u ularni öltüridu;
Men yaxshiliqni emes, belki yamanliqni yetküzüsh üchün közlirimni ulargha tikimen. Yer. 44:11
Samawi qoshunlarning Serdari bolghan Reb Perwerdigar,
Zémin’gha tegküchi bolsa del Uning Özidur;
U tégishi bilenla, zémin érip kétidu, uningda turuwatqanlarning hemmisi matem tutidu;
Zémin Nil deryasidek örlep kétidu —
Misirning deryasidek örkeshlep, andin chöküp kétidu. «U tégishi bilenla, zémin érip kétidu, uningda turuwatqanlarning hemmisi matem tutidu; zémin Nil deryasidek örlep kétidu...» — mushu ayette yer tewresh toghruluq yene bir bésharet bérilidu.
Rawaqlirini ershlerge sélip, asman gümbizini yer yüzige békitküchi Shudur;
Déngizdiki sularni chaqirip, ularni yer yüzige quyghuchi Udur;
Perwerdigar Uning namidur. Zeb. 104:3, 13; Am. 5:8
Siler Manga nisbeten Éfiopiye balilirigha oxshash emesmu, i Israil baliliri?
Men Israilni Misirdin élip chiqarghan emesmu?
Filistiylerni Krét arilidin, Suriyeliklerni Kir shehiridin chiqarghan emesmu? «Siler Manga nisbeten Éfiopiye balilirigha oxshash emesmu, i Israil baliliri? Men Israilni Misirdin élip chiqarghan emesmu? Filistiylerni Krét arilidin, Suriyeliklerni Kir shehiridin chiqarghan emesmu?» — «Krét arili» — ibraniy tilida «Kaftor».
Toluq ayetning menisi: — Israillar «Xuda bizni Misirdin alahide chiqarghan» dégen oyda bolup, «Némini qilishimizdin qet’iynezer, biz yenila Xudaning alahide xelqi bolimiz, héchnéme bizge tegmeydu» dégen xata oygha kélip qalghan bolsa kérek. Xuda mushu yerde, bashqa ellerni («kapir» ellerni) bashqa yerlerdin (jümlidin Misirdin yiraq jaylardin), élip chiqardim, deydu. Shunga, melum bir el bir yerdin bashqa bir yerge yötkilip chiqqan bolsimu, bu ish ularning qaltisliqini ispatlimaydu. Elning yurtlirini békitküchi bolsa peqet Xuda Özidur.
Qaranglar, Reb Perwerdigarning közi «gunahkar padishahliq» üstige chüshti —
Men yer yüzidin uni yoqitimen;
Lékin Men Yaqup jemetini toluq yoqitiwetmeymen, — deydu Perwerdigar.
Chünki qaranglar, Men buyruq chüshürimen,
Shuning bilen xuddi birsi danni ghelwirde tasqighandek, Israil jemetini eller arisida tasqaymen,
Biraq ulardin eng kichikimu yerge chüshüp ketmeydu. «Shuning bilen xuddi birsi danni ghelwirde tasqighandek, Israil jemetini eller arisida tasqaymen, biraq ulardin eng kichikimu yerge chüshüp ketmeydu» — bughday danliri ghelwirdin ötüp kétidu, tashlar qalidu. Bu ayetning menisi, shübhisizki, Xuda qimmiti bar bolghan barliq bughday danlirini (heqiqiy étiqadchilarni) yighip saqlaydu (10-ayetni körüng). Süzülüp qalghanliri (tashlar) tashliwétilidu. 10  Halbuki, xelqimning barliq gunahkarliri, yeni: «Külpet bizge hergiz yéqinlashmaydu, béshimizgha chüshmeydu» dégüchiler qilich tégide ölidu.
 
Ademni heyranuhes qilidighan wede — axirqi zamanlar
11 Shu küni Men Dawutning yiqilghan kepisini yéngibashtin tikleymen,
Uning yériqlirini étimen;
Uni xarabiliktin ongshap,
Eyni zamandiki pétidek qurimen. «Dawutning yiqilip chüshken kepisini yéngibashtin tikleymen» — bu bésharet: (1) Dawut peyghemberdin bolghan padishahliq nahayiti ajiz bolup andin tügishidighanliqini (yiqilidighanliqini) körsitidu (Amos peyghemberdin 150 yil kéyin shundaq bolghan); (2) axirqi zamanlarda Xudaning Dawutning bir ewladini élip textke olturghuzup, Israilni qaytidin bir padishahliq qilidighanliqini körsitidu. Bu padishahliq barliq qalghan ellerni bashquridu (12-ayette körsitilidu). Bu ellerning hemmisi Xudagha ibadet qilidu, uning nami bilen atilidu (12-ayet). «Qoshumche söz»imiznimu körüng.   Ros. 15:16
12 Shuning bilen ular Édomning qaldisigha hemde namim bilen atalghan barliq ellerge igidarchiliq qilidu, — deydu buni béjirgüchi Perwerdigar.
13 Mana shundaq künler kéliduki, — deydu Perwerdigar,
— Yer heydigüchi hosul yighquchigha yétishiwalidu,
Üzümlerni cheyligüchi uruq chachquchigha yétishiwalidu;
Taghlar yéngi sharabni témitip,
Barliq döng-égizlikler érip kétidu. «Üzümlerni cheyligüchi uruq chachquchigha yétishiwalidu» — «üzümlerni cheyligüchi» üzüm sharabi chiqirish üchün üzümlerni kölchekke qoyup dösseydighan ademler. «yer heydigüchi hosul yighquchigha yétishiwalidu, üzümlerni cheyligüchi uruq chachquchigha yétishiwalidu» — démek, hosulni yighip bolushqa köp waqit kétidu. Hosul élish adette Mart, Aprél aylirida bashlinidu. Yer heydesh adette Öktebr, Noyabrda bolidu. Biraq hosulni yéghiwélish yer heydesh bashlan’ghan waqitqiche téxi tügimeydu; üzüm cheylesh waqti adette Sintebr éyida bolidu. Lékin axirqi zamanda üzüm cheylesh uruq chéchish waqtighiche, yeni Noyabr, Dékabr aylirighiche dawamlishidu. «Barliq döng-égizlikler érip kétidu» — bu ibare belkim süt we sharab shunche mol bolidu, méwe shirniliri éqip turidu, taghlar we döngler «érip kétiwatqan»dek körünidu, dégen menide. Bu ayet «Yo.» 3:18-ayettin neqil keltürülgen.   Yo. 3:18
14 We xelqim Israilni asarettin qutuldurup, azadliqqa érishtürimen;
Ular xarab sheherlerni qayta qurup, ularda makanlishidu;
Ular üzümzarlarni tikip, ularning sharabini ichidu;
Ular baghlarni berpa qilip, méwisini yeydu. «We xelqim Israilni asarettin qutuldurup, azadliqqa érishtürimen; ular xarab sheherlerni qayta qurup,... ular baghlarni berpa qilip, méwisini yeydu» — bu ulugh wede 4:9, 5:11, 5:27, 8:2-ayetlerde xatirilen’gen jazalarni yüzdeyüz özgertidu. Axir bérip Xuda Öz xelqini gunahtin qutquzup, paklanduridu we shuning bilen U ular arisida pütünley ulughlinidu.
15 Men ularni öz zémini üstige tikimen,
Ular Men ulargha ata qilghan zémindin hergiz qaytidin yuluwétilmaydu — deydu Perwerdigar séning Xudaying. Yer. 32:41

9:1 «Men Rebning qurban’gahning yénida turghinini kördum; U mundaq dédi: — Tüwrüklerning bashlirini urunglar, bosughilar silkin’giche urunglar, ularni ibadetxanidikilerning bashlirigha chüshürüp, pare-pare qilinglar!» — bu ishlar, shübhisizki, Beyt-Eldiki (butpereslik soruni qilin’ghan, biraq «Perwerdigarning nami» bilen atalghan) ibadetxanida bolidu. Mushu buyruq kimge bérilgenliki éniq déyilmidi; belkim perishtilerge bérilgen bolushi mumkin. Ibadetxanining buzulushi belkim yer tewresh bilen munasiwetlik (5-ayetni körüng).

9:2 «tehtisara» — ölgenlerning rohliri baridighan jay.

9:2 Zeb. 139:8-12

9:3 «Ular déngiz tégide nezirimdin yoshurunuwalghan bolsimu, Men yilanni buyruymen, u ularni chaqidu» — «Yesh.» 27:1ni körüng.

9:4 Yer. 44:11

9:5 «U tégishi bilenla, zémin érip kétidu, uningda turuwatqanlarning hemmisi matem tutidu; zémin Nil deryasidek örlep kétidu...» — mushu ayette yer tewresh toghruluq yene bir bésharet bérilidu.

9:6 Zeb. 104:3, 13; Am. 5:8

9:7 «Siler Manga nisbeten Éfiopiye balilirigha oxshash emesmu, i Israil baliliri? Men Israilni Misirdin élip chiqarghan emesmu? Filistiylerni Krét arilidin, Suriyeliklerni Kir shehiridin chiqarghan emesmu?» — «Krét arili» — ibraniy tilida «Kaftor». Toluq ayetning menisi: — Israillar «Xuda bizni Misirdin alahide chiqarghan» dégen oyda bolup, «Némini qilishimizdin qet’iynezer, biz yenila Xudaning alahide xelqi bolimiz, héchnéme bizge tegmeydu» dégen xata oygha kélip qalghan bolsa kérek. Xuda mushu yerde, bashqa ellerni («kapir» ellerni) bashqa yerlerdin (jümlidin Misirdin yiraq jaylardin), élip chiqardim, deydu. Shunga, melum bir el bir yerdin bashqa bir yerge yötkilip chiqqan bolsimu, bu ish ularning qaltisliqini ispatlimaydu. Elning yurtlirini békitküchi bolsa peqet Xuda Özidur.

9:9 «Shuning bilen xuddi birsi danni ghelwirde tasqighandek, Israil jemetini eller arisida tasqaymen, biraq ulardin eng kichikimu yerge chüshüp ketmeydu» — bughday danliri ghelwirdin ötüp kétidu, tashlar qalidu. Bu ayetning menisi, shübhisizki, Xuda qimmiti bar bolghan barliq bughday danlirini (heqiqiy étiqadchilarni) yighip saqlaydu (10-ayetni körüng). Süzülüp qalghanliri (tashlar) tashliwétilidu.

9:11 «Dawutning yiqilip chüshken kepisini yéngibashtin tikleymen» — bu bésharet: (1) Dawut peyghemberdin bolghan padishahliq nahayiti ajiz bolup andin tügishidighanliqini (yiqilidighanliqini) körsitidu (Amos peyghemberdin 150 yil kéyin shundaq bolghan); (2) axirqi zamanlarda Xudaning Dawutning bir ewladini élip textke olturghuzup, Israilni qaytidin bir padishahliq qilidighanliqini körsitidu. Bu padishahliq barliq qalghan ellerni bashquridu (12-ayette körsitilidu). Bu ellerning hemmisi Xudagha ibadet qilidu, uning nami bilen atilidu (12-ayet). «Qoshumche söz»imiznimu körüng.

9:11 Ros. 15:16

9:13 «Üzümlerni cheyligüchi uruq chachquchigha yétishiwalidu» — «üzümlerni cheyligüchi» üzüm sharabi chiqirish üchün üzümlerni kölchekke qoyup dösseydighan ademler. «yer heydigüchi hosul yighquchigha yétishiwalidu, üzümlerni cheyligüchi uruq chachquchigha yétishiwalidu» — démek, hosulni yighip bolushqa köp waqit kétidu. Hosul élish adette Mart, Aprél aylirida bashlinidu. Yer heydesh adette Öktebr, Noyabrda bolidu. Biraq hosulni yéghiwélish yer heydesh bashlan’ghan waqitqiche téxi tügimeydu; üzüm cheylesh waqti adette Sintebr éyida bolidu. Lékin axirqi zamanda üzüm cheylesh uruq chéchish waqtighiche, yeni Noyabr, Dékabr aylirighiche dawamlishidu. «Barliq döng-égizlikler érip kétidu» — bu ibare belkim süt we sharab shunche mol bolidu, méwe shirniliri éqip turidu, taghlar we döngler «érip kétiwatqan»dek körünidu, dégen menide. Bu ayet «Yo.» 3:18-ayettin neqil keltürülgen.

9:13 Yo. 3:18

9:14 «We xelqim Israilni asarettin qutuldurup, azadliqqa érishtürimen; ular xarab sheherlerni qayta qurup,... ular baghlarni berpa qilip, méwisini yeydu» — bu ulugh wede 4:9, 5:11, 5:27, 8:2-ayetlerde xatirilen’gen jazalarni yüzdeyüz özgertidu. Axir bérip Xuda Öz xelqini gunahtin qutquzup, paklanduridu we shuning bilen U ular arisida pütünley ulughlinidu.

9:15 Yer. 32:41