Mbuli Yedi iwandikwe ni
LUKA
ULONGOLELO
Mbuli Yedi iwandikwe ni Luka ni kitabu kimwenga mwe vitabu vine ve Ndagano Im'pya vikulonga wikazi wa Yesu Kilisito. Vitabu ivo ivine nivo vikwitangwa Injili, nuko kugamba Mbuli Yedi, vawandikagwa ni Matayo na Maliko na Luka na Yohana, aho Yesu eze ande kabanika. Luka hawandikaga mbuli za wikazi wa Yesu du, mna iviyaiviya awandikaga mbuli wadamanyaga wanamp'hina wa Yesu aho eze ande kabanika no kuuyuka. Ayo yose wadamanye ye mwe kitabu kikwitangwa Imitendele ya wegala Ulosi. Hahali amanyize ikindedi kugamba Mbuli Yedi iwandikwe ni Luka yawandikagwa ini na kuhi, mna wamanyi wengi wazumilana kugamba vadahika yawandikagwa mwo mwaka wa milongo mfungate kulawa aho Yesu eze elekwe.
Luka niye awandike kitabu iki, uyo andaga mganga. Imiwandikile yakwe no ulosi wakwe yalagisa kugamba andaga mnt'hu mta umanyi. Luka aungaga kuwandika haheina kwazaganya mwo kutambalisa wikazi wa Yesu uku akatambalisa vedi ivo valailaga vileke want'hu watuhu wapate wambizi umwo wakasoma kitabu iki Luka 1:1-3. Luka handaga Myahudi. Wakolosai 4:10-14 naho awandikaga aya vileke want'hu hi Wayahudi wadahe kukombaganya, ino yalagiswa pwilili ivo adahaga kutambalisa vihendo va Wayahudi Luka 1:8.
Mbuli Yedi ivo iwandikwe ni Luka yaligana na vitabu va Matayo na Maliko kwaviya vatambalisa mbuli zikuligana naho kwa sila zikuligana. Luka atambalisa vedi vitendese mwo kwelekwa kwa Yohana Mbatizi, naho atigiza mwe mbuli yo kulekela malema, Luka 3:3; 11:4; 17:3-4; 23:34; 24:47 na mbuli ya kumlombeza Mnungu, Luka 3:21; 5:16; 6:12; 11:1-12; 22:32.
Yemndani
Luka akonga kwa kutambalisa kilekile akwandika 1:1-4.
Akajika atambalisa ukwelekwa kwa Yesu na ivo akeikile lumwe kuidamanya indima yakwe. 1:5-4:13.
Kukulu kusigale mwe kitabu icho, Luka atambalisa indima aidamanye Yesu vitendese vilagiso adamanye ne zimbuli ahinize. 4:14-21:38.
Kwo uheelo Luka atambalisa kubanika kwa Yesu na Kumoswa msanga yakwe na kuuyuka kwakwe 22-24.
1
1 Mkulu Teofilo
Want'hu wengi wagezaga vedi kwaviya wadahile kuwandika izimbuli ze vint'hu vilaile mgati mwetu. 2 Wawandikaga vint'hu viya kisimuilwe ni wadya waonaga vint'hu ivo kukongela nk'hongo, na wadya wabilikizaga Imbuli Yedi. 3 Kwa ivo mkulu Teofilo, kwaviya name hizungula ukindedi we zimbuli izi kukongela nk'hongo, hiona vedi niwawandikile kwa uwedi vint'hu ivo vose vilaile. 4 Hitenda ivi vileke weye nawe umanye kindedi che vint'hu vose uhinizwe.
Kwelekwa kwa Yohana Mbatizi kwalotelwa
5 Umwo Helode andaga seuta ywa Uyahudi, handaga na mlava nt'hambiko zina dyakwe Zakalia. Uyo andaga yumwenga mwe difyo dya walava nt'hambiko dya Abiya. Mkaziwe etangagwa Elizabeti, naye andaga ni ywa lukolo lwa mlava nt'hambiko etangwe Haluni. 6 Wose waidi wandaga wazumilwa kunda wedi ha meso ha Mnungu, naho waitozaga kwa kindedi Imiko yose ya Zumbe. 7 Wandaga hawana mwana kwaviya Elizabeti andaga hana cheleko, naho wose waidi wadalahalisaga.
8 Zuwa dimwenga Zakalia andaga mwe Nyumba nk'hulu ya Mnungu akadamanya ndima yakwe yo ulava nt'hambiko, enga viya akudamanyaga mwo luzo lwakwe. 9 Enga viya chandile kihendo cha walava nt'hambiko, usaguzi umgweela Zakalia kwingila mwe Nyumba nk'hulu ya Zumbe kufunk'hiza ubani. 10 Fyo dya want'hu dyandaga dikuse dimlombeza Mnungu umo ubani wandaga ukafunk'hizwa.
11 Niyo mtumigwa ywa Zumbe amlaila no kukimala hakulume he kilingo cho kufunk'hizila ubani. 12 Zakalia eze amuone, niyo etuka na kwingilwa ni wogofi. 13 Mna yudya mtumigwa ywa kwe Mbingu niyo amgamba Zakalia, “Usekogoha! Mnungu keva kulombeza kwako. Mkazio Elizabeti naakwelekele mwana kilume, nawe noumwitange Yohana. 14 Weye nawe nounde na kinyemi na kusekeela, naho want'hu wose nawande na kinyemi kwa kwelekwa kwakwe. 15 Naande mkulu ha meso ha Zumbe, naho haanywe divai hegu mp'hombe. Naamemezwe Muye ywa Mnungu kukongela dizuwa dyo kwelekwa kwakwe. 16 Naawavuze want'hu wengi wa Izilaeli kwa Zumbe Mnungu ywawe. 17 Naye naamlongoele Zumbe kwa Muye wa Eliya no ludole lwakwe vileke aihitule mioyo ya welesi waivane na wana wawe no kuwagela want'hu wasaguke ubala wa want'hu watendigwe kunda wedi hameso ha Mnungu no kumwiikila Mnungu want'hu waikilwe lumwe.”
18 Zakalia niyo amgamba mtumigwa ywa kwe Mbingu, “Nenimanye vivihi zimbuli izi? Miye hidalahala, naho hata mkazangu naye kadalahala.”
19 Mtumigwa ywa kwe mbingu niyo amgamba, “Ni miye Gabilieli hukimala hameso ha Mnungu anitumile nize nilonge na weye na kukugambila mbuli ino iyedi. 20 Mna kwaviya huhuwile ulosi wangu, houdahe kulonga kubula mwe dizuwa idyo, aho zimbuli izo nezilaile.”
21 Want'hu wandile kuse wakamgoja Zakalia, niyo weheelwa kwaviya ekalise kufosa kwe Nyumba ink'hulu ya Mnungu. 22 Eze afosele kuse, niyo anda hakudaha kulonga nawo. Woho nawo niyo wabunk'hula kugamba nakaona maona mwe Nyumba nk'hulu ya Mnungu. Kwaviya hadahile kulonga, naakalonga nawo kwa vilagiso.
23 Zakalia eze abinde indima yakwe niyo auya kaya. 24 Yeze yomboke mazuwa mageke, Elizabeti uyo mkaziwe niyo enula nda, niyo yanda hahalaile he nyumba yakwe kwa miezi mishano. 25 Niyo agamba, “Zumbe kanidamanyila mbuli ino! Haluse kanionela mbazi, naho kaniusila soni zangu mwa want'hu.”
Kwelekwa kwa Yesu kwalotelwa
26 Mwo mwezi wa mtandatu wo ubovu wa Elizabeti, Mnungu amtumaga mtumigwa ywa kwe Mbingu etangwe Gabilieli kwe isi ye Galilaya, mwo mzi ukwitangwa Nazaleti. 27 Nakanda na ulosi kwa mwali na mazanga akwitangwa Maliamu. Mndele uyu andaga katumizwa ni mgosi yumwenga etangagwa Yusufu, andaga ywo lukolo lwa zumbe Daudi. 28 Mtumigwa ywa kwe mbingu niyo amwizila mwali uyo niyo amgamba, “Ndamsa! Zumbe e hamwenga na weye, naho kakuvikila vitendese.”
29 Maliamu niyo engilwa ni kinyulu kwa udya ulosi wa mtumigwa ywa kwe mbingu, naho niyo ehelwa mbuli idya nivo yagaaze. 30 Mna mtumigwa ywa kwe mbingu niyo amgamba, “Maliamu, usekogoha! Mnungu kakulagisa uwedi wakwe. 31 Kaula, nowinule nda, naho noweleke mwana kilume, zina dyakwe noumwitange Yesu. 32 Naande mkulu naho neetangwe Mwana ywa Mnungu e Kulanga. Zumbe Mnungu naamwink'he difumbi dyo useuta enga viya andaga mkale ywakwe Daudi. 33 Naande Seuta we cheleko cha Yakobo mazuwa yose, naho uzumbe wakwe wa ulo na ulo!” 34 Maliamu niyo amgamba yudya mtumigwa ywa kwe mbingu, “Miye ni mwali na mazanga. Elo neinde vihi mbuli ino?”
35 Mtumigwa ywa kwe mbingu niyo amhitula, “Muye ywa Mnungu naakwizile, naho ludole lwa Mnungu ekulanga nelukugubike. Kwaivo mwana akuunga elekwe neetangwe, akukile Mwana Mnungu. 36 Naho, kaula nduguyo Elizabeti kenula ubovu wa mwana kilume mwo udala wakwe naho uno ni mwezi wa mtandatu. Naakalongwa hakudaha kweleka, mna ivi haluse mbovu ywa miezi mtandatu iivo adalahale. 37 Kwaviya hadihali Mnungu heekudaha kudidamanya!”
38 Maliamu niyo amgamba, “Miye ni mndima ywa Zumbe, nevinde kwangu enga ivo ukulonga.” Mtumigwa ywa kwe mbingu niyo ahalawa no kuita.
Maliamu amtalamkila Elizabeti
39 Akajika aho, Maliamu niyo akeika lumwe na kutenda ludole kwita ko mzi umwe vigulu va isi ya Uyahudi. 40 Niyo engila kwe nyumba ye Zakalia niyo kumlamsa Elizabeti. 41 Elizabeti eze eve Maliamu akamlamsa, kazana niyo katugusa mwe inda mwakwe. Elizabeti nakamemezwa Muye ywa Mnungu, 42 niyo alonga kwa izwi kulu, “Weye kuvikilwa kujink'ha wavele wose, na mwana ukuunga umweleke kavikilwa! 43 Nii mbuli ino ink'hulu ikanilaila miye, nine dya Zumbe ywangu kwiza kunitalamkila? 44 Nize nive du indamsa yako, kazana kwe zinda zangu niyo katugusa kwa kinyemi. 45 Kaula kinyemi unanacho weye uhuwile mbuli ya Zumbe, kwaviya neinde kindedi kwako.”
Wila wa uwedi utendese wa Maliamu
46 Maliamu niyo agamba,
“Moyo wangu wamtogola Zumbe,
47 no muye wangu welelwa
kwa mbuli ya Mnungu, Mlokozi ywangu,
48 kwaviya anikumbukile, mndima ywakwe mkiwa!
Kukongela dielo na kugendeela, want'hu wose nawanitange mvikilwa,
49 kwe zimbuli zakwe zink'hulu Mnungu wo Udahi anidamanyile.
Zina dya Mnungu dikuka.
50 Kukongela cheleko iki na kugendeela
kalagisa mbazi kwa wadya wakumhuwila.
51 Kadamanya vint'hu vikulu kwa mkono wakwe.
Kawatenda wasambale wadya wakukefenya mwe mioyo yawe.
52 Kawakinya maseuta kulawa mwe difumbi dyo useuta,
na kuwenula want'hu waoneke kunda wasokezi.
53 Kawegusa wata sala kwa vint'hu vedi,
naho kawagulusa wagoli heweena kint'hu.
54 Kamwambiza mtumwa ywakwe Izilaeli,
naho hajaile kulagisa zimbazi zakwe
55 kwa tati yetu Ibulahimu,
hamwenga na cheleko chakwe ulo na ulo!”
56 Maliamu nakekala na Elizbeti miezi mitatu, niyo auya kaya kwakwe.
Kwelekwa kwa Yohana Mbatizaji
57 Lupisi lwa Elizabeti wa kweleka uze ubule, niyo eleka mwana kilume. 58 Want'hu we haguhi naye hamwenga na wanduguze weze weve ivo Zumbe kamuwonela mbazi, niyo wanda na kinyemi hamwenga naye.
59 Umwana eze abule mazuwa mnane, niyo want'hu wagenda kumvina. Waungaga wamwink'he zina niye Zakalia, idizina dya ise. 60 Mna nine niyo alemela no kuwagamba, “Bule! Dizina dyakwe neetangwe Yohana.”
61 Niyo wamgamba, “Mna hahali mnt'hu mwe lukolo lwenyu mta dizina idyo?” 62 Niyo wamuuza ise kwa vilagiso vileke awagambile kugamba umwana etangwe ani.
63 Zakalia niyo alombeza kabao kakwe kwo kuwandikila, niyo awandika mwe kabao kadya, “Zina dyakwe ni Yohana.” Want'hu wose niyo weheleswa! 64 Ahadya Zakalia niyo apata udahi wa kulonga naho, naho niyo akonga kumtogola Mnungu. 65 Want'hu we haguhi naye niyo wengilwa ni wogofi, niyo imbuli idya yagendezwa mwe vigulu ve isi ya Uyahudi. 66 Na wose wevile zimbuli izo niyo nawakeuza mwe mioyo yawe, “Mwana uyu na ande mwana ywa vivihi? Kwaviya ludole lwa Zumbe lwihamwenga na yehe.”
Ulotezi wa Zakalia
67 Zakalia, ise dya Yohana niyo amemezwa Muye ywa Mnungu, niyo akonga kulotela.
68 “Atogolwe Zumbe, Mnungu ywa Izilaeli!
Kwaviya keza kuwambiza want'hu wakwe no kuwakombola.
69 Kakikimalisila uyokozi una ludole,
mwe nyumba ya Daudi mndima ywakwe.
70 Enga viya alongaga kwa milomo ya walotezi wakwe wakukile
kukongela uko kale
71 kugamba naakiyokole kulawa mwa wank'hondo wetu,
na kulawa mwo ludole lwa wadya wose wakukiihiya.
72 Nakagamba nawaonele mbazi wakale wetu,
naho naakumbukile ndagano yakwe ikukile.
73 Nakamlapila Ibulahimu mkale ywetu
74 kugamba naakikombole suwe
kulawa mwe mikono ya waihi wetu.
Naho naakitende kidahe kumdamanyila ndima haheina wogofi,
75 kwa kukuka na kuzumilwa kunda wedi hameso hakwe,
mwa mazuwa yose yo ugima wetu.
76 Nawe mwanangu, nowitangwe mlotezi ywa Mnungu ekulanga vitendese.
Kwaviya noumlongoele Zumbe,
umdamanyile isila,
77 kuwagambila want'hu wakwe kugamba nawayokolwe,
kwa kuusilwa wavu wawe.
78 Mnungu ywetu ana mbazi na moyo wedi.
Naakimulikele ung'azi wa ukombola kulawa kulanga,
79 kuwamulikila want'hu wose wakwikala kwe kizuli che file,
na kuzilongoza nk'hacho zetu mwe sila ya utondowazi.”
80 Yudya mwana niyo akula akongozekela umwili hamwenga no muye. Niyo ekala kwe nyika mpaka mwe dizuwa diya awalailaga want'hu wa Izilaeli.