LUKAS
LUKAS
Pahāti
In nagsulat sin būk ini iban sin būk pagngānan Kiyawakilan amuna hi Lukas. In siya duktul, malawm in ingat niya magꞌubat. Kalasahan siya tuud hi Paul iban sin manga kaibanan tau kiyawakilan hi Īsa. (Kitaa ha būk Kulussa 4:14) Mawmu siya miyamagad kan Paul ha manga tulak niya nagpamahalayak sin Baytaꞌ Marayaw. Tau kapangandulan tuud siya. Minsan ha waktu najijīl hi Paul nagꞌiban siya kan Paul. Diꞌ siya mīg dayn kaniya. (Kitaa ha būk 2 Timuti 4:11) Awn manga kiyabaytaꞌ dī ha būk ini, amu in walaꞌ kiyabaytaꞌ ha kaibanan būk biyaꞌ na pasal sin kalangan sin manga malāikat, iban sin pagtibaw sin manga magꞌiipat bili-bili ha kapagꞌanak kan Īsa. Hibaytaꞌ da isab in pagkadtu hi Īsa pa Bāy sin Tuhan sin bataꞌ-bataꞌ pa siya, iban sin manga isturi dalil pasal sin tau marayaw dayn ha hulaꞌ Samariya iban pasal sin anak bulaug nalawaꞌ dayn ha amaꞌ niya.
1
Panagnaan sin Sulat
1 Alamat ini sulat naug dayn kan Lukas mawn kan Tiyupilas.* 1:1 Ha pikilan sin tau kaibanan in sabab hangkan in ngān hi Tiyupilas siyabbut ha būk ini iban ha būk Hinang sin Manga Kiyawakilan, sabab siya in bagay hi Lukas nagbalanjaꞌ kan Lukas supaya lumatag pa kahulaan in Baytaꞌ Marayaw siyulat hi Lukas. Kaingatan mu mataud tau in bakas nagsulat sin manga pakaradjaan pasal sin Almasi amu in naawn ha masa natuꞌ.† 1:1 In Almasi amu in hambuuk-buuk kiyajanjiꞌ sin Tuhan manglappas ha manga tau iban magbayaꞌ ha unu-unu katān. 2 Siyulat nila in manga pakaradjaan biyaytaꞌ kātuꞌniyu sin manga tau nakakitaꞌ sin manga pakaradjaan ini dayn ha panagnaan, amu in manga tau nagpamahalayak sin baytaꞌ dayn ha Tuhan. 3 Na, hangkan, Tuwan, pagga napariksaꞌ ku tuud marayaw in katān pakaradjaan ini dayn ha panagnaan, napikil ku marayaw hisulat ku, tagidꞌirun kaymu in manga pakaradjaan ini, 4 ha supaya mu kaingatan sin tantu tuud in kasabunnalan sin manga katān kiyahinduꞌ kaymu.
Hibaytaꞌ in Paglahil hi Yahiya Mangliliguꞌ
5 Manjari ha waktu hi Hirud in nagsusultan ha hulaꞌ Yahudiya, awn hambuuk imam pagngānan Jakariyas. In siya ini agad ha tumpuk sin manga imam agad kan Imam Abiyas. In ngān sin asawa niya hi Hashiba, hambuuk da isab panubuꞌ hi Imam Harun. 6 Kiyasulutan tuud in Tuhan ha duwa magtiyaun ini. Iyaagad nila tuud in katān saraꞌ iban daakan sin Tuhan. 7 Sagawaꞌ wayruun anak nila sabab in hi Hashiba diꞌ makaanak, ampa in siya iban hi Jakariyas maas na tuud.
8 Sakali hambuuk adlaw duun hi Jakariyas ha Bāy sin Tuhan naghihinang, karnaꞌ naabut na in waktu sumubli siya sin hinang duun. 9 Biyaꞌ sin pagkabiyaksahan sin manga kaimaman pagkuut-kuutan nila bang hisiyu in magtugtug kamanyan ha lawm Bāy sin Tuhan.‡ 1:9 In Bāy sin Tuhan ha Awrusalam (Baytal Makdis) amuna in hambuuk-buuk bāy dakulaꞌ tuud, way limingkat, pagtataatan iban pagkukulbanan pa Tuhan sin manga Yahudi. Tahun-tahun magkadtu sila pa Awrusalam (Baytal Makdis) dumā sin hayup hipagkulban pa Tuhan. Na, hi Jakariyas in napīꞌ, hangkan siya in simūd pa lawm sin bilik suchi. 10 Ha waktu sin pagpaasu kamanyan, in manga tau mataud duun ha guwaꞌ nangangarap pa Tuhan.
11 Sakali awn hambuuk malāikat naraak sin Tuhan nagpanyataꞌ mawn kan Jakariyas. Duun timitindug in malāikat ha dapit pa tuu sin pagtutugtugan kamanyan. 12 Pagkitaꞌ hi Jakariyas ha malāikat kiyublaan iban miyugaꞌ siya. 13 Sagawaꞌ laung sin malāikat kaniya, “Ayaw kaw mabugaꞌ, Jakariyas! Karnaꞌ in aku ini miyari mamaytaꞌ kaymu sin hirihil na sin Tuhan kaymu in piyangayuꞌ mu kaniya. In asawa mu hi Hashiba makaanak na. Magꞌanak siya usug iban subay mu ngānan Yahiya in anak mu. 14 Magkūg-kuyag tuud kamu iban mataud tau in kumuyag bang siya hipagꞌanak na! 15 Mahinang siya hambuuk tau dakulaꞌ tuud in kalagguan pa Tuhan. Subay siya diꞌ minum sin unu-unu na makahilu. Pagbugsak namān kaniya pa sikān magtūy siya hūpun sin Rū sin Tuhan. 16 Mataud tau bangsa Israil in marā niya magpabuntul sin atay nila tudju pa Tuhan, Panghuꞌ nila. 17 Hiyuhūp siya sin Rū sin Tuhan iban mabarakat siya biyaꞌ kan Nabi Ilyas. Muna siya dayn ha Panghuꞌ bat niya mapasakap in manga tau sin pagdatung sin Panghuꞌ. Papagsulutun niya magbalik in manga magtalianak amu in nagkakaniya-kaniya. Pabuntulun niya in pikilan sin manga tau, amu in diꞌ magkahagad sin daakan, paagarun ha pikilan sin tau mabuntul.”
18 Laung hi Jakariyas ha malāikat, “Biyaꞌ diin in kaingat ku bang bunnal in baytaꞌ mu yan? In aku ini maas na iban in asawa ku maas na da isab.”
19 In sambung sin malāikat, “In aku ini hi Jibril. Aku in timitindug ha haddarat sin Tuhan, amu in nagdaak kākuꞌ magbichara kaymu iban mamaytaꞌ kaymu sin baytaꞌ marayaw yan. 20 Sagawaꞌ in ikaw yan walaꞌ nagkahagad sin amānat piyasampay ku kaymu amu in kakitaan mu da in kasabunnalan bang maabut na in waktu kiyagantaꞌ. Hangkan diꞌ kaw makabichara sampay maabut in waktu magmakbul na in manga kiyabaytaꞌ ku yan kaymu.”
21 Manjari in manga tau nagtatagad duun kan Jakariyas nainu-inu bang maytaꞌ siya liyugayan ha lawm sin Bāy sin Tuhan. 22 Sakali pagguwaꞌ niya diꞌ na siya makabichara ha manga tau. Hangkan kiyapasihatan nila na sin awn mahal-mahal kiyakitaan hi Jakariyas ha lawm sin Bāy sin Tuhan. Pagga siya diꞌ na makabichara, nagsinyal na sadja siya kanila.
23 Pagga naubus na in hinang niya ha Bāy sin Tuhan, minuwiꞌ na hi Jakariyas pa bāy niya. 24 Bukun malugay in asawa niya hi Hashiba nagburus na, iban ha lawm lima bulan walaꞌ siya nagꞌīg dayn ha lawm bāy. 25 Laung niya, “Na tiyabang da tuud isab aku sin Tuhan. Piyapasan niya na in kasipugan ku!”
Hibaytaꞌ na in Paglahil hi Īsa
26 Sakali naabut mayan unum bulan in pagburus hi Hashiba, diyaak na isab sin Tuhan in malāikat Jibril madtu pa kawman Nasarit ha hulaꞌ Jalil. 27 Piyakadtu siya magsampay sin amānat pa hambuuk budjang amu in nagtutunang iban sin hambuuk usug pagngānan hi Yusup. Hi Yusup ini hambuuk panubuꞌ hi Sultan Daud, (amu in bakas sultan sin manga tau Israil.) In ngān sin budjang ini hi Mariyam. 28 Na, miyawn na in malāikat kaniya ampa namichara, laung niya, “Pagkūg-kuyag kaw, Indaꞌ! In ikaw yan napīꞌ sin Tuhan iban malagguꞌ tuud in karayawan dīhil niya kaymu!”
29 Na, pagdungug hi Mariyam sin lapal-kabtangan sin malāikat, nasusa tuud siya iban nainu-inu siya bang unu in hāti sin lapal-kabtangan niya. 30 Laung sin malāikat kaniya, “Ayaw kaw mabugaꞌ, Mariyam. In Tuhan kiyasulutan kaymu. 31 In ikaw yan maburus iban magꞌanak kaw bataꞌ-bataꞌ usug. Subay mu siya ngānan hi Īsa. 32 Dakulaꞌ in kalagguan iban kawasa niya iban siya in gulalun Anak sin Tuhan Mahatinggi. Dihilan siya sin Tuhan PANGHUꞌ kawasa magbayaꞌ ha manga tau, biyaꞌ kan Daud, amu in nanubuꞌ ha kamaasan niya iban nagsultan ha bangsa Israil. 33 Siya in magbayaꞌ kasaumulan ha manga panubuꞌ hi Yaꞌkub, iban wayruun kahinapusan sin kawasa niya!”
34 Simambung hi Mariyam ha malāikat, laung niya, “Biyaꞌ diin in kaburus kākuꞌ sin masi pa aku budjang?”
35 In sambung sin malāikat, “Hūpun kaw sin Rū sin Tuhan, iban tulunan kaw sin kudarat sin Tuhan Mahatinggi. Hangkan dayn ha sabab ini in bataꞌ hipagꞌanak mu mahasuchi iban siya in gulalun Anak sin Tuhan. 36 Ingat kaw, in kampung mu hi Hashiba, amu in piyagꞌiyan diꞌ makaanak, burus na unum bulan bihaun, minsan siya maas na. 37 Karnaꞌ wayruun mahunit ha Tuhan.”
38 Laung hi Mariyam, “In aku ini īpun sin Tuhan iban taymaun ku in unu-unu kiyahandak kākuꞌ sin Tuhan. Bang mayan isab maagad in kiyabaytaꞌ mu kākuꞌ.” Na, pagꞌubus minīg na in malāikat.
Mamisita hi Mariyam kan Hashiba
39 Na, bukun malugay nagsakap hi Mariyam ampa siya nagꞌūs-ꞌūs miyadtu pa gimba pa hambuuk kawman ha hulaꞌ mabūd ha Yahudiya. 40 Miyadtu siya pa bāy hi Jakariyas. Pagdatung niya, sīyum niya hi Hashiba. 41 Sakali, pagdungug hi Hashiba sin kabtangan hi Mariyam, himibal in bataꞌ-bataꞌ ha lawm tiyan hi Hashiba. In hi Hashiba hiyuhūp sin Rū sin Tuhan. 42 Namichara matanug hi Hashiba, laung niya, “Ikaw tuud in kiyaanugharaan dayn ha katān babai iban iyanugharaan da isab in bataꞌ-bataꞌ hipagꞌanak mu! 43 Maytaꞌ bahaꞌ aku dīhilan sin kalagguan ini, bisitahun sin inaꞌ sin Panghuꞌ ku? 44 Amu sadja pikila, pagdungug ku na mayan sin manga kabtangan mu kākuꞌ, nagtūy himibal in bataꞌ-bataꞌ ha lawm tiyan ku sabab sin kakuyagan niya. 45 Landuꞌ in kakuyagan mu sabab nagkahagad kaw sin mabunnal iban maagad da in janjiꞌ kaymu sin Tuhan.”
Kalangan hi Mariyam Pamudji pa Tuhan
46 Manjari nagbichara hi Mariyam laung niya,
“Piyupudji ku tuud in Tuhan ha lawm atay ku,
47 Makuyag in ginhawa-baran ku pasal sin Tuhan, Manglalappas kākuꞌ,
48 karnaꞌ tiyumtum niya aku
amu in hambuuk īpun niya mababaꞌ atay!
Na, dayn ha bihaun in aku tawagun na sin manga tau katān babai kiyasukuan karayawan,
49 sabab sin pakaradjaan makainu-inu kimugdan kākuꞌ amu in piyaawn sin Tuhan Mahatinggi.
In siya mahasuchi.
50 Bayngꞌulungun siya ha katān nagmamabugaꞌ kaniya dayn ha awal jaman sampay pa huling bataꞌ.
51 Piyakitaꞌ niya in kusug sin kawasa niya dayn ha manga hinang niya.
Piyulak-palik niya in manga tau abbuhan amu in nagpipikil sin mataas sila.
52 Inīgan niya kawasa in manga sultan,
iban piyataas niya in manga tau mababaꞌ amu in way kawasa.
53 Diyūlan niya in manga hikarayaw sin manga tau mabayaꞌ tuud magad sin kabayaan niya,
sagawaꞌ walaꞌ niya diyūlan in kabayaan sin manga dayahan.
54 Iyagad niya in janjiꞌ niya ha manga kamaasan natuꞌ.
Tiyabang niya in manga īpun niya amu in panubuꞌ hi Israil.
55 Tiyumtum niya in janjiꞌ niya kan Ibrahim,
iban sin katān panubuꞌ niya sin kaulungan niya sila kasaumulan.”
56 Na, dimuun hi Mariyam kan Hashiba awn manga tū bulan ampa siya minuwiꞌ.
In Pagꞌanak kan Yahiya Mangliliguꞌ
57 Manjari, naabut na in waktu pagꞌanak hi Hashiba. Nagꞌanak siya bataꞌ-bataꞌ usug. 58 Nagkūg-kuyag tuud katān in manga pangdaig bāy iban kampung hi Hashiba, pagdungug nila sin karayawan dīhil sin Tuhan kaniya.
59 Na, pagga naabut na walu adlaw dayn ha kapagꞌanak ha bataꞌ-bataꞌ, miyawn na sila himadil sin pagꞌislam ha bataꞌ-bataꞌ. Ambayaꞌ nila ngānan Jakariyas in bataꞌ-bataꞌ, hisangay ha ngān sin amaꞌ. 60 Sagawaꞌ laung sin inaꞌ, “Ayaw! Subay Yahiya in hingān kaniya.”
61 Laung nila kaniya, “Sagawaꞌ wayruun kampung mu in taga ngān biyaꞌ ha yan!” 62 Sakali nagsinyal na sila ha amaꞌ, iyasubu bang unu in kabayaan niya hingān ha bataꞌ-bataꞌ.
63 Siminyal hi Jakariyas nangayuꞌ pagsulatan, ampa niya siyulat, “In ngān niya, hi Yahiya.” Na, kiyublaan tuud sila katān! 64 Sakali saruun-duun nakabichara na nagbalik hi Jakariyas iban nagkabtangan na siya sin pamudji pa Tuhan. 65 Na, miyugaꞌ tuud in manga tau pangdaig bāy nila, iban simaplag na in suysuy pa katān kagimbahan mabūd sin hulaꞌ Yahudiya. 66 In katān tau nakarungug sin suysuy nangannal-ngannal na. Laung nila, “Unu bahaꞌ in kasūngan sin bataꞌ-bataꞌ yan?” Karnaꞌ mattan na tuud sin yan in kawasa sin Tuhan ha bataꞌ-bataꞌ yan.
Hibaytaꞌ hi Jakariyas in Pakaradjaan Pasal sin Susūngun
67 Sakali hi Jakariyas, amaꞌ hi Yahiya, hiyūp sin Rū sin Tuhan, ampa siya nagbichara pamudji pa Tuhan iban sin pakaradjaan maawn ha susūngun pasal hi Yahiya. Laung niya,
68 “Pudjihun natuꞌ in Panghuꞌ, Tuhan sin bangsa Israil,
sabab pagkitaꞌ niya sin kahālan sin manga tau sukuꞌ niya,
tiyabang niya sila bat sila mapuas dayn ha manga dusa nila.
69 Parāhan niya kitaniyu hambuuk Manglalappas makawasa.
Hambuuk siya panubuꞌ hi Daud, īpun sin Tuhan.
70 Piyasampay sin manga kanabihan suchi sin jaman nakauna in janjiꞌ niya kātuꞌniyu,
71 sin lappasun niya kitaniyu dayn ha manga banta taniyu,
iban dayn ha kawasa sin manga katān marugal kātuꞌniyu.
72 Biyaꞌ na sin kiyajanjiꞌ niya hipakitaꞌ niya in ulung niya ha manga kamaasan natuꞌ
iban tumtumun niya in paljanjian diꞌ magbaluba,
amu in kiyajanjiꞌ niya kanila.
73-74 Siyapahan niya in janjiꞌ niya kan Ibrahim amu in nanubuꞌ ha kamaasan taniyu, sin lappasun niya kitaniyu dayn ha manga banta taniyu,
ampa kitaniyu makahinang sin daakan sin Tuhan ha wayruun bugaꞌ taniyu,
75 ha supaya ha salugay taniyu buhiꞌ, suchi in lawm atay taniyu iban mabuntul in kawl-piil taniyu huminang sin daakan sin Tuhan.
76 In ikaw, Utuꞌ, gulalun hambuuk nabi sin Tuhan Mahatinggi.
Muna kaw dayn ha Panghuꞌ magsakap sin labayan niya.
77 Ikaw in mamaytaꞌ ha manga tau sukuꞌ niya sin malappas sila,
bang sila mangayuꞌ kaampunan sin manga dusa nila.
78 In Tuhan natuꞌ bayngꞌulungun iban makasi-malasa.
Pakariun niya mari kātuꞌniyu in kasawahan dayn ha surgaꞌ amu in makarihil kalappasan kātuꞌniyu,
79 iban sumilak in kasawahan yan pa katān ha lawm katigidluman,
amu in manga tau mabugaꞌ mapatay,
iban manghinduꞌ kātuꞌniyu sin dān pa kasannyangan.”
80 Na, simulig na in bataꞌ-bataꞌ iban simūng na in pamikil niya. Duun siya naghulaꞌ ha hulaꞌ paslangan mahunit paghulaan sampay naabut na in waktu gimuwaꞌ na siya pa mayran magnasīhat ha manga tau Israil.
*1:1 1:1 Ha pikilan sin tau kaibanan in sabab hangkan in ngān hi Tiyupilas siyabbut ha būk ini iban ha būk Hinang sin Manga Kiyawakilan, sabab siya in bagay hi Lukas nagbalanjaꞌ kan Lukas supaya lumatag pa kahulaan in Baytaꞌ Marayaw siyulat hi Lukas.
†1:1 1:1 In Almasi amu in hambuuk-buuk kiyajanjiꞌ sin Tuhan manglappas ha manga tau iban magbayaꞌ ha unu-unu katān.
‡1:9 1:9 In Bāy sin Tuhan ha Awrusalam (Baytal Makdis) amuna in hambuuk-buuk bāy dakulaꞌ tuud, way limingkat, pagtataatan iban pagkukulbanan pa Tuhan sin manga Yahudi. Tahun-tahun magkadtu sila pa Awrusalam (Baytal Makdis) dumā sin hayup hipagkulban pa Tuhan.