2
Yěsù rɨ̌ Yùwanɨ̀ àvǐ ràndǐ bhàrʉwà Ɛ̀fɛsɔ̀ tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ̀ dhu
(Kas 20.17,28-31; Ɛ̀fɛ 1.15-16; 5.2; Ɛ̀br 6.10-12)
1 Tdɨ́tdɔ̌, yà idù rúbhi dhu ɔ̀vɔ̀ rɔ̌ alɛ náatɨ: «Ándǐ dhu Ɛ̀fɛsɔ̀ tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ́ màlàyikà tɔ̀, nyatɨ yàrɨ́ màkʉ̌rʉ̀ ràhʉ kɔ̌kɔ̀ àrʉ̀bhʉ̀ alalɨ nʉ̀lʉ̌ fangà tɔ́ ɔtsʉ́na nɨ̌ alɛ, ndɨrɔ̀ yà ɔrɔ̀ nɨ̌ ka kɔ́bhɔ̀lɔ̀ àrʉ̀bhʉ̀ tarà nzínzì ɔ̌ rúbhi alɛ-li’ɔ̀ rɔ̀. 2 Kà rǎtɨna: ‹Ma mʉ̀nɨ wà pbʉ̀kʉ̀ mʉ̀tsɔ, nyɨ nyarɨ́ adyɔ ɨ̀vɔ̀ owùdu ʉ̀ngʉ̌ nyɨ nyɨ́ rɔ̀ tɨ́ dhu, ndɨrɔ̀ nyɨ nyarɨ́ dhu-dzi òndù tɨ́ dhu mà. Ma mʉ̀nɨ wà dhu nyɨ rarɨ́ nzɨ̌ nzɛ́rɛ dhu ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ tɔ́ dhu-dzi òndù. Nyɨ nyómvù wà uvitatálɛ tɨ́ arɨ́ ’àtɨ alɛ-afí, tàmànyà pbánɨ́ ɨ̀nzɨ̌ nɨ́ ɨ̀ uvitatálɛ rɔ́rɔ̀, nyadʉ̀ dhu ɔ̀sʉ̀ abádhí ràrɨ̌ tɨ̀tɔ̀ t’ʉ́nɔta t’álɛ. 3 Ɨnyɨ nɨ́ dhu-dzi t’óndùta t’álɛ, ndɨrɔ̀ nyɨ nyábà àpbɛ̀ ɔvɔ̀du-okú dɔ̀ rɔ̀, pbɛ́tʉ̀ ɨ̀nzɨ̌ afínʉ ràdʉ̀ ndɨ̀ngyɛ rùdú rɔ̀. 4 Pbɛ́tʉ̀, ma mɨ́’ɨ̀ ìnè okúnʉ dɔ̀ rɔ̀ ma mʉ́nɔna atdí dhu nà. Ndɨ dhu nɨ́: ɨnyɨ, nyɨ nyárɨ́ mbǎ àzè nà idù kòmbí àdhàdhɨ̀ nyɨ nyɨ’ɨ̀ kà nà angyi dhu bhěyi. 5 Nɨ́rɔ̀, ɨ́rɛ̀ pɛ́ nyɨ nyɨtsɨ rɔ́ nga, nyadʉ̀ nyʉgɛ̀rɛ̀ nyʉbhà pbʉ̀kʉ̀ nzɛ́rɛnga, nyadu nyɨ wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ pbʉ̀kʉ̀ mʉ̀tsɔ ɔ̀. Ɨ̀nzɨ̌ nyɨ nyapɛ́ nyʉgɛ̀rɛ̀ nyʉbhà pbʉ̀kʉ̀ nzɛ́rɛnga, nɨ́ ma mɨ́rà tɨnʉ ɔ̀, madʉ̀ pbʉ̀kʉ̀ tarà ìpfo fɨ̀ndá ngari ɔ̌ rɔ̀. 6 Pbɛ́tʉ̀, nyɨ nyɨ́’ɨ̀ ìnè yàrɨ́ ídzì dhu nà nyʉnʉtsì: nyɨ nyɔ́ndrɔ̀ Pbànìkɔ̀láyí* 2.6 Pbànìkɔ̀láyí nɨ’ɨ̀ mʉ̌ngʉ̌-nzo ʉ̀lɛ arɨ́, ’àdʉ̀ àmbɛ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ ɔ̀nzɨ̀ dɔ̌ alɛ. Ndɨrɔ̀, abádhí ongónà àdʉ̀ ìndrǔ ʉ̀dhɔ ɨ dhu t’ɔ́nzɨta rɔ̌ átɔ̀. tɔ́ mʉ̀tsɔ àdhàdhɨ̀ ma mɔ́ndrɔ̀ ka átɔ̀ dhu bhěyi tɨ́.
7 Ɨnga t’ɨ́rɨta tɔ́ bɨ̌na nà arɨ́’ɨ̀ alɛ nákǎ ndɨ̀rɨ wɔ̀ Ɨ̀lɨ̌lǎ Alafí rɔ̌vɔna kànɨ́sá tɔ̀ dhu mběyi! Dhu lɛ̀mà ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ tɔ̀ ma mabhʉ̀ya yà Kàgàwà bhà ɨnga ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ ípìrɔ̌nga tɔ́ itsu-kpɔ̌* 2.7 Ɔpt 2.9, ndɨ alɛ rɔ̀tɔ̀.›»
Yěsù rɨ̌ Yùwanɨ̀ àvǐ ràndǐ bhàrʉwà Sìmurunà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ̀ dhu
(Màt 5.10-12; Yàk 1.12)
8 Tdɨ́tdɔ̌ ndɨ alɛ atɨ ma nɨ̌: «Ándǐ dhu Sìmurunà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ́ màlàyikà tɔ̀, nyatɨ yàrɨ́ màkʉ̌rʉ̀ ràhʉ yà kɔ́rɔ́ dhu apɛ̀ ndɨ̀ rɔ̀ná rɔ̀ alɛ, ndɨrɔ̀ kɔ́rɔ́ dhu ikùya dɔ̀ná rɔ̀ alɛ-li’ɔ̀ rɔ̀. Ndɨ alɛ náavɛ̀ wà, pbɛ́tʉ̀ kòmbí kà rɨ̌’ɨ̀ ípìrɔ̌ rɔ̀ nyɨ̀kpɔ́na nà. 9 Kà rǎtɨna: ‹Ma mʉ̀nɨ wà pbʉ̀kʉ̀ àpbɛ̀ mà pbʉ̀kʉ̀ nǎkʉ̀ mànà. Pbɛ́tʉ̀ngàtɨ́, ɨnyɨ nɨ́ ònzìtálɛ! Ndɨrɔ̀ ma mʉ̀nɨ ɨ̀ngbà dhu bhěyi màtɨ́ Pbàyàhúdí tɨ́ arɨ́ ’àtɨ alɛ náarɨ́ dhu ʉ̀nɔ nyɨ nɨ̌ dhu átɔ̀, tàmànyà pbánɨ́ ɨ̀nzɨ̌ nɨ́ ɨ̀ Kàgàwà bhà obhóná alɛ rɔ́rɔ̀. Abádhí nɨ́ pfɔ̀mvɔ Sìtanɨ̀ ʉ̀lɛ̌ arɨ́ alɛ tɔ́ mʉ̀tʉ̀! 10 Nɨ́, nyɨ nyàkǎ nzá nyɔnzɨ̀ nyɨ nyábàna àpbɛ̀ ɔdɔ̀. Nyɨ nyàkǎ nyʉnɨ dhu nɨ́, Pfɔ̀mvɔ ràrɨ̌ afíkʉ ùmvǔ ùmvǔ, imbi-dzà ɔ̀ ndɨ̀ ndɨ́ nzínzìkʉ ɔ̌ atdídhená alɛ àbhʉ̌ kusǒ dhu-otù ɔ̌. Nɨ́ nyɨ̌ nyɨ́ àpbɛ̀ àbà ràrà àhʉ ɨdrɛ̀ ɨdhɔ† 2.10 Ɨdrɛ̀ ɨdhɔ tɨ́ ka kátɨna ɨrɔ́ dhu-tɨ̀ nɨ́ ngúfe ɨdhɔ́-nzo. tɨ́. Pbɛ́tʉ̀, nyɨ nyàkǎ nyondù dhu-dzi, ɨ̀mbǎ rɨ̀’ɨ̀ nyɨ nyɔ́vɛ̀ dhu màtɨ́. Nɨ́ ma madʉ̀ya ípìrɔ̌nga tɔ́ mʉ̀kàkʉ́ àbhʉ nyafɔ̌.
11 Ɨnga t’ɨ́rɨta tɔ́ bɨ̌na nà arɨ́’ɨ̀ alɛ nákǎ ndɨ̀rɨ̀ wɔ̀ Ɨ̀lɨ̌lǎ Alafí rɔ̌vɔna kànɨ́sá tɔ̀ dhu mběyi! Dhu lɛ̀mà ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ nɔ́ɔvɛ́ya nzɨ̌ ɔyɔ-gʉ̀na ɔvɛ nɨ̌* 2.11 Upf 20.6,14; 21.8.›»
Yěsù rɨ̌ Yùwanɨ̀ àvǐ ràndǐ bhàrʉwà Pɛ̀rgamʉ̀ tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ̀ dhu
(Ìsa 11.4; Yud 3-4,11)
12 Tdɨ́tdɔ̌ ndɨ alɛ atɨ ma nɨ̌: «Ándǐ dhu Pɛ̀rgamʉ̀ tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ́ màlàyikà tɔ̀, nyatɨ yàrɨ́ màkʉ̌rʉ̀ ràhʉ yà ɔ́yɔ̌ kɔ́rɔ́ kunàdɔ rɨ̌ ndàkà obhi-akpà nà rɨ̌’ɨ̀ alɛ-li’ɔ̀ rɔ̀. 13 Kà rǎtɨna: ‹Ma mʉ̀nɨ wà nyɨ nyarádɨ ɔ̀ná ngari. Ndɨ ngari nɨ́ pfɔ̀mvɔ Sìtanɨ̀ ɔ́nyʉ̀ idzi ɔ̀ná ngari. Pbɛ́tʉ̀ngàtɨ́, nyɨ nyínè ɔvɔ̀du rɔ̌ nyɨ́ nyápbǎ nyɨ rɔ́ tɨ́. Ma mʉ̀nɨ wà Àtìpasɨ̀ yà pɔ́tsɔ́ ídè pbàkà ngàmbì tɨ́ ìndrǔ-ɔ̀nzɨ̌ alɛ-rɔ̌ ndɨ̀ nɔ́nzɨ̀ dhu átɔ̀. Ɨ̀mbǎ dhu rɨ̌’ɨ̀ ka kóhò ka fʉ̌rábvʉ̌, yà pfɔ̀mvɔ Sìtanɨ̀ arádɨ ɔ̀ná pbanga ɔ̌ dhu màtɨ́, nɨ́ nyɨ nyʉ́bhà nzá ɨma nyɨ nyá’ù nɨ̌ pbʉ̀kʉ̀ a’uta. 14 Pbɛ́tʉ̀, ma mɨ́’ɨ̀ ìnè okúnʉ dɔ̀ rɔ̀ ma mʉ́nɔna dhu nà. Ndɨ dhu nɨ́: nyɨ nyɨ́’ɨ̀ nà alɛ nzínzì ɔ̌ atdídhená alɛ rɨ̌’ɨ̀ ìnè, yà Bàlamà tɨ́ kátɨna alɛ udhè dhu nɨ́fʉ̌ arɨ́. Ndɨ Bàlamà nɨ́ ndɨ dhu nudhè Bàlakà tɔ̀, ndɨ́nɨ̌ Pbàìsràyélí nabhʉ̀ tɨ́ ròtsù nzɛ́rɛnga ɔ̀, rà’à sànamʉ̀ tɔ̀ ka kʉ̀bɨ̀ pɛrɛ̀ tɨ́ ɨ̀zǎ, ’àdʉ̀ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ nɔ́nzɨ̀‡ 2.14 Ɔzt 25.1-2; 31.16. Mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ rǐnè ndɨ̀’ɨ̀ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ kɛ̀lɛ̌ tɨ́, ngǎtsi nɨ̌ ɨnzá ka kɔ̀dɔ̀ alɛ Kàgàwà tɔ̀ tɨ́ dhu tɨ́.. 15 Ndɨrɔ̀ ròsè wɔ̀ dhu dɔ̀nǎ, wɔ̀ nyɨ nyɨ́’ɨ̀nà alɛ nzínzì ɔ̌, Pbànìkɔ̀láyí* 2.15 Upf 2.6 rǔdhěna dhu nɨ́fʉ̌ arɨ́ alɛ rɨ̌’ɨ̀ ìnè átɔ̀. 16 Nɨ́rɔ̀, nyɨ nyàkǎ nyʉgɛ̀rɛ̀ nyɨ nyʉbhà pbʉ̀kʉ̀ nzɛ́rɛnga. Obhó tɨ́, ɨ̀mbǎ kǎpɛ́ ɨ̀’ɨ̀ ndɨ dhu bhěyi, nɨ́ ma mɨ́rà àhʉ tɨnʉ ɔ̀ ɨnzá ɔ̀trɔ̀ ɨdhɔ ɔ̌, madʉ̀ ɨla ùgyè kɔ̌kɔ̀ ɨ alɛ nà lidu ɔ̀ rɔ̀ ráhʉ obhi-akpà nɨ̌.
17 Ɨnga t’ɨ́rɨta tɔ́ bɨ̌na nà rɨ́’ɨ̀ alɛ, nákǎ ndɨ̀rɨ̀ yà Ɨ̀lɨ̌lǎ Alafí rɔ̌vɔna kànɨ́sá tɔ̀ dhu mběyi! Dhu lɛ̀mà ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ tɔ̀ ma mabhʉ̀ya yà òru ka kórù mànৠ2.17 Manà tɨ́ ka kátɨna ɨrɔ́ dhu nɨ́ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̌ ɔ̀nyʉ̀ (Yùw 6.31,49-50).. Ndɨrɔ̀, ma mabhʉ̀ya ɔ̀wɔ̌wʉ̀ odú-ngba* 2.17 Ɔ̀wɔ̌wʉ̀ odú-ngba nɨ́ Kàgàwà bhà Idzi ɔ̀ ka kótsù dhu tɔ́ rʉsà ʉ̀fà rɨ́ dhu. kà tɔ̀. Ndɨ odú-ngba nɨ́, yà ɔvɔ-ɔwʉ́tá* 2.17 Upf 3.12; 14.1 ka kándǐ dɔ̀ná odu. Ndɨrɔ̀, ndɨ ɔvɔ-ɔwʉ́tá nɨ́ yà ɨnzá atdí alɛ mà nʉ́nɨ ɔvɔ, ɨnzá nɨ́ ndɨ odu ka kàbhʉ fɨ̌ndà alɛ kɛ̀lɛ̌ nʉ́nɨ ka rɔ̀.›»
Yěsù rɨ̌ Yùwanɨ̀ àvǐ ràndǐ bhàrʉwà Tùwàtɛrà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ̀ dhu
(Kas 15.28-29; 1Kò 10.8,19-22; 1Tɛ̀ 1.2-3)
18 Tdɨ́tdɔ̌ ndɨ alɛ atɨ ma nɨ̌: «Ándǐ dhu Tùwàtɛrà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ rɨ́’ɨ̀ kànɨsà tɔ́ màlàyikà tɔ̀, nyatɨ yàrɨ́ màkʉ̌rʉ̀ ràhʉ Kàgàwà t’ídhùnà-li’ɔ̀ rɔ̀. Ndɨ kà t’ídhùnà nɨ́ yà nyɨ̀kpɔ́na arɨ́ ʉ̀mbɨlɨ kàzʉ-ɨdà-dɔ bhěyi, pfɔ̌na ràdʉ̀ ʉ̀mbɨlɨ átɔ̀ álɨ̀ tɔ́ kàzʉ ɔ̀ ka kɔ̀bɨ̀ rɨ̀lǎ pɛ́ɛ́ mʉ̀lɨngà tɔ́ sʉma bhěyi alɛ. 19 Kà rǎtɨna: ‹Ma mʉ̀nɨ wà nyɨ nyarɨ́ ɔ̀nzɨna kasʉ, nyɨ nyózè ngʉ̌kpà alɛ dhu, nyɨ nyá’ù ma dhu, nyɨ nyarɨ́ ngʉ̌kpà alɛ-dzʉ̀nà ɔ̀nzɨ dhu, ndɨrɔ̀ nyɨ nyarɨ́ dhu-dzi òndù dhu. Ndɨrɔ̀ ma mʉ̀nɨ wà dhu, nyɨ rarɨ́ kasʉ ɔ̀nzɨ kòmbí ròsè yà angyi nyɨ nyongónà kɔ̀nzɨ̀ tɨ́ dhu dɔ̀nǎ. 20 Pbɛ́tʉ̀, ma mɨ́’ɨ̀ ìnè okúnʉ dɔ̀ rɔ̀ ma mʉ́nɔna dhu nà. Ndɨ dhu nɨ́: nyɨ nyʉ́bhà Yèzèbelì* 2.20 1Ká 18.4; 2Ká 9.21 bhěyi rɨ́ dhu ɔ̀nzɨ atdí tsìbhálɛ, yà Kàgàwà bhà nabì tɨ́ arɨ́ ndàtɨ tsìbhálɛ, ròngò àmbɛ pbàkà alɛ ʉ̀tra dɔ̌. Kǎbhʉ abádhí rùwǐ, ndàmbɛ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ t’ɔ́nzɨta mà sànamʉ̀ tɔ̀ ka kʉ̀bɨ̀ pɛrɛ̀ tɨ́ ɨ̀zǎ mànà dhu t’á’ata ùdhe dɔ̌ fɨ̌yɔ̀. 21 Nɨ́, ma mʉ̀bhà wà kàsʉmɨ̀ kà tɔ̀ ndɨ́nɨ̌ ndɨ̀ nʉgɛ̀rɛ̀ tɨ́ ndʉ̀bhà pbɨ̀ndà nzɛ́rɛnga. Pbɛ́tʉ̀, kòzè nzá ndʉ̀bhà pbɨ̀ndà mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ t’ɔ́nzɨta. 22 Nɨ́ ándà nga mběyi! Ma mɨ́ kà-ɔ̌nga ìbvǔ àpbɛ̀ tɔ́ ara dɔ̌, madʉ̀ ádrʉ̀ngbǎ àpbɛ̀ àbhʉ átɔ̀ kɔ̌kɔ̀ kà mànà arɨ́ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ ɔ̀nzɨ alɛ ràbà, yà nɨ́ ɨnzá abádhí ʉ̀gɛ̀rɛ̀ ɨ̀ ’ʉ̀bhà ndɨ fɨ̀yɔ́ nzɛ́rɛ mʉ̀tsɔ nɨ̌. 23 Ndɨ dhu-ɔ̀gʉ̌ dɔ̌, ma mɨ́ kǒwù nʉ́ngʉ alɛ ɔ̀kyɛ ɔ̀kyɛ tɨ́. Ndɨ dhu bhěyi nɨ́ ndɨ kɔ́rɔ́ kànɨ́sá rɨ̌ dhu ʉ̀nɨ̌ ɨma ràrɨ̌ ndɨ ìndrǔ-afí mà, ìndrǔ tɔ́ ɨrɛ̀ta mànà ɔ̀ rɨ́’ɨ̀ dhu àndà arɨ́ alɛ. Ndɨrɔ̀ ma mɨ́ nzínzìkʉ ɔ̌ ɨ̀ngbàtɨ́ ɨ̀lɨ ndɨ̀ alɛ mà bhà pɛrɛ̀ núbhǒ ndɨ alɛ bhà kasʉ-bvʉ rɔ̌.
24 Pbɛ́tʉ̀ nyɨ̌ Tùwàtɛrà tɔ́ kànɨsà ɔ̌ ngʉ̌kpà pbàkrɨ́stɔ̌, nyɨ̌ nyarɨ́ ɨ̀nzɨ̌ Yèzèbelì rǔdhěna dhu-owù ʉ̀ngʉ̌, ndɨrɔ̀ nyɨ̌ nyʉ̀nɨ nzá pfɔ̀mvɔ Sìtanɨ̀ bhà Órù ɔ̀ dhu tɨ́ ka kátɨna dhu. Nɨ́ ma mátɨna nyɨ̌ nɨ̌, ma ràrɨ̌ nzɨ̌ ngǎtsi ànɔ̀ à’ɛ̌ dʉ̀kʉ́. 25 Pbɛ́tʉ̀, ma mònzì fʉkʉ́ dhu nɨ́, nyɨ̌ ràkǎ nyɔ̌dɔ̀ wɔ̀ nyɨ̌ nyɨ́’ɨ̀ nà ídzì ɔ́fɔ̀ mběyi, ràrà àhʉ ma mingoya ɔ̀ná ɨdhɔ ɔ̀. 26 Ndɨrɔ̀ dhu lɛ̀mà ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ, yà ma mózè dhu ɔ̀nzɨ rɨ́ ràrà àhʉ ma mingoya ɔ̀ná ɨdhɔ ɔ̀ alɛ, nɨ́ tɔ̀ ma mabhʉ̀ya ádrʉ̀ngbǎnga tɔ́ ɔbɨ, rɔ̀nyʉ̀ idzi kɔ́rɔ́ pbìrì ɔ̌ alɛ dɔ̌. 27 Kʉ̌ndaya ɨ alɛ tsʉmà tɔ́ mùgǒ nɨ̌, ndɨrɔ̀ kʉ̌kɔya abádhí-ɔ̌nga yà anzɨ nɨ̌ ka kɔ́rʉ̀ wɨ̀tʉ̀-ɔ̌nga ʉ̀kɔ̌ ka karɨ́ dhu bhěyi* 2.27 Zàb 2.8-9. 28 Kà-tɨ̀ nɨ́, ma rabhʉ̀ya àbhʉ̌ Àbadu ibho idù ádrʉ̀ngbǎnga tɔ́ ɔbɨ-tɨdɔ̀ dhu lɛ̀mà ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ tɔ̀. Ndɨrɔ̀ ròsè wɔ̀ dhu-dɔ̀nǎ, ma rabhʉ̀ya àbhʉ̌ kútsingá nga tɔ́ alalɨ* 2.28 Upf 22.16 ndɨ alɛ tɔ̀, kɔ̀nzɨ̀ mʉ̀lɛ̀mà dhu nɨtɛ̀ tɨ́.
29 Ɨnga t’ɨ́rɨta tɔ́ bɨ̌na nà rɨ́’ɨ̀ alɛ nákǎ ndɨ̀rɨ̀ wɔ̀ Ɨ̀lɨ̌lǎ Alafí rɔ̌vɔna kànɨ́sá tɔ̀ dhu mběyi!›»
*2:6 2.6 Pbànìkɔ̀láyí nɨ’ɨ̀ mʉ̌ngʉ̌-nzo ʉ̀lɛ arɨ́, ’àdʉ̀ àmbɛ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ ɔ̀nzɨ̀ dɔ̌ alɛ. Ndɨrɔ̀, abádhí ongónà àdʉ̀ ìndrǔ ʉ̀dhɔ ɨ dhu t’ɔ́nzɨta rɔ̌ átɔ̀.
*2:7 2.7 Ɔpt 2.9
†2:10 2.10 Ɨdrɛ̀ ɨdhɔ tɨ́ ka kátɨna ɨrɔ́ dhu-tɨ̀ nɨ́ ngúfe ɨdhɔ́-nzo.
*2:11 2.11 Upf 20.6,14; 21.8
‡2:14 2.14 Ɔzt 25.1-2; 31.16. Mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ rǐnè ndɨ̀’ɨ̀ mʉ̀nyɔ̀nɨ̀ kɛ̀lɛ̌ tɨ́, ngǎtsi nɨ̌ ɨnzá ka kɔ̀dɔ̀ alɛ Kàgàwà tɔ̀ tɨ́ dhu tɨ́.
*2:15 2.15 Upf 2.6
§2:17 2.17 Manà tɨ́ ka kátɨna ɨrɔ́ dhu nɨ́ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̌ ɔ̀nyʉ̀ (Yùw 6.31,49-50).
*2:17 2.17 Ɔ̀wɔ̌wʉ̀ odú-ngba nɨ́ Kàgàwà bhà Idzi ɔ̀ ka kótsù dhu tɔ́ rʉsà ʉ̀fà rɨ́ dhu.
*2:17 2.17 Upf 3.12; 14.1
*2:20 2.20 1Ká 18.4; 2Ká 9.21
*2:27 2.27 Zàb 2.8-9
*2:28 2.28 Upf 22.16